Τζέσικα Χάουσνερ: “Πολλοί νέοι σκηνοθέτες κάνουν ταινίες όπως θέλει το Netflix. Αλλά είναι αυτό που πραγματικά ήθελαν;”

Ποτέ δε μπορείς να ξέρεις τι γίνεται πίσω από τις κλειστές πόρτες όπου συνεδριάζει μια επιτροπή.

Σε κάθε κινηματογραφικό φεστιβάλ, μια ολιγομελής επιτροπή αποτελούμενη από εξέχουσες προσωπικότητες του χώρου, βλέπει ασταμάτητα τις ταινίες και, λίγο πριν πέσει η αυλαία συνεδριάζει για να αποφασίσει πού θα πάνε τα μεγάλα βραβεία – βραβεία που μπορεί να φτιάξουν την καριέρα μιας ταινίας ή ενός σκηνοθέτη. Κανένα άγχος!

Οι ιστορίες στο πέρασμα των χρόνων από διάφορα φεστιβάλ έχουν φτάσει στα όρια του μύθου. Ξέρουμε για επιτροπές όπου η Πρόεδρος άπλωσε τα πόδια στο γραφείο, δήλωσε πως «ο Φοίνικας θα πάει εκεί, βρείτε τα υπόλοιπα». Για επιτροπές όπου μέλη ύψωσαν βέτο με τέτοια ισχύ που ανάγκασαν Προέδρους να μην απονείμουν το μεγάλο βραβείο της επιλογής τους. Ξέρουμε για καυγάδες, αλλά ξέρουμε και για ομοφωνίες. Κάθε επιτροπή είναι διαφορετική, κάθε ιστορία μοναδική.

Φέτος στο Λοκάρνο, ένα από τα σημαντικότερα φεστιβάλ του κόσμου (και με πολύ σημαντική παρουσία ως προς το αβάν γκαρντ σινεμά), Πρόεδρος της Επιτροπής θα είναι η Τζέσικα Χάουσνερ, η αυστριακή σκηνοθέτης ταινιών σαν το βραβευμένο στις Κάννες “Λουλούδι της Ευτυχίας”, αλλά και το σπουδαίο “Προσκύνημα στη Λούρδη” με μια νεαρή ακόμα Λέα Σεϊντού να αναζητά το θαύμα.

Πέρσι στο Λοκάρνο έκανε παγκόσμια πρεμιέρα το “Animal” της Σοφίας Εξάρχου, η ελληνική ταινία που πήρε βραβείο ερμηνείας εκεί, και στη συνέχεια έκανε μια σπουδαία καριέρα κερδίζοντας βραβεία σε όλο τον κόσμο, μέχρι και τη Θεσσαλονίκη, και καταλήγοντας να θριαμβεύει στα φετινά Ίρις, πριν λίγες ημέρες. Τι θα μας κερδίσει φέτος την προσοχή;

Για να πάρουμε μια πρώτη γεύση κλίματος, βρήκαμε την Χάουσνερ μέσω zoom και μιλήσαμε μαζί της για διάφορα θέματα: Για την ευθύνη που νιώθει ως Πρόεδρος και τι σινεμά περιμένει να δει. Για το πώς οι πλατφόρμες και το ίντερνετ αλλάζουν το σινεμά που γυρίζεται αλλά και το σινεμά που το κοινό θέλει να καταναλώνει. Για τη μεγάλη δυσκολία που υπάρχει σήμερα στο σινεμά και δεν υπήρχε παλιά. Και για το είδος της Προέδρου που θέλει να είναι η ίδια – και πώς αυτό σχετίζεται με εκείνη τη φορά που βρέθηκε μέλος της Επιτροπής του Σπάικ Λι, στις Κάννες.

Θέλω πρώτα απ’όλα να ρωτήσω για το τηλεφώνημα από το Λοκάρνο. Πώς προέκυψε αυτή η πρόταση και τι ήταν αυτό που ήταν ιδιαίτερα συναρπαστικό για σένα ως ευκαιρία, να ηγηθείς αυτής της κριτικής επιτροπής. Ειδικά σε ένα φεστιβάλ όπως το Λοκάρνο με το είδος του κινηματογράφου που συνήθως εκπροσωπείται σε αυτό το φεστιβάλ;

Ένιωσα χαρά και τιμή που μου ζητήθηκε να γίνω πρόεδρος αυτής της κριτικής επιτροπής. Και είναι αλήθεια ότι νομίζω ότι το Φεστιβάλ του Λοκάρνο επικεντρώνεται πραγματικά πολύ στον καλλιτεχνικό κινηματογράφο, ο οποίος είναι ο κινηματογράφος που αγαπώ. Και νομίζω ότι είναι επίσης ένα φεστιβάλ που τολμά να προωθήσει οράματα που είναι λίγο πρωτότυπα. Αυτό είναι που περιμένω με ανυπομονησία.

Και νομίζω ότι ως πρόεδρος μιας κριτικής επιτροπής πρέπει να είναι μια δημοκρατική ψηφοφορία για να βρούμε τα βραβεία. Κάθε μέλος της κριτικής επιτροπής θα ακούγεται και θα έχει την ευκαιρία να εκφράσει τις σκέψεις του. Ανυπομονώ πολύ για τις συζητήσεις σχετικά με τις ταινίες. Μου αρέσει πολύ αυτό. Είναι σαν σχολή κινηματογράφου. Μαθαίνεις πολλά για το τι βλέπουν οι άνθρωποι, πώς αντιμετωπίζουν τα πράγματα.

Είναι πολύ ενδιαφέρον. Κάποιες χρονιές καταλαβαίνεις ότι υπήρχε μια συναίνεση γύρω από μερικές ταινίες, αλλά άλλες φορές είναι εμφανές ότι ήταν πολλοί άνθρωποι που είδαν εντελώς διαφορετικά πράγματα, και αυτό είναι ίσως συναρπαστικό. Τη χρονιά που ήσουν στην κριτική επιτροπή του Σπάικ Λι στις Κάννες ήταν ένα καταπληκτικό Διαγωνιστικό και φαίνεται από τα βραβεία ότι…. Υπήρχαν ας πούμε πολλά διπλα βραβεία…

Ναι, ναι, ναι… Υπήρχαν πολλοί συμβιβασμοί εκείνη τη χρονιά. Που είναι επίσης ένας τρόπος για να προχωρήσουμε. Νομίζω ότι ήταν… μια ενδιαφέρουσα διαδικασία.

Τι παίρνεις από εμπειρίες σαν αυτή;

Ένα πράγμα που μπορώ να πω είναι ότι οι εμπειρίες μου από την κριτική επιτροπή ήταν διαφορετικές από καιρό σε καιρό, και οι καλύτερες εμπειρίες ήταν εκείνες όπου η δυναμική της ομάδας δεν γινόταν πολύ έντονη. Δηλαδή η δυναμική όπου κάθε άτομο στην κριτική επιτροπή έχει το χρόνο και την αυτοπεποίθηση να πει αυτό που σκέφτεται. Και αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Μερικές φορές κάποιοι άνθρωποι προσπαθούν να τραβήξουν και να πιέσουν.

Προτιμώ λοιπόν μια κριτική επιτροπή όπου είναι λίγο αντικειμενική και προβληματισμένη και δεν… προσπαθεί με κάποιο τρόπο να χειραγωγήσει κανέναν. Αυτή είναι, λοιπόν, νομίζω, η δουλειά μου ως πρόεδρος της κριτικής επιτροπής. Να διασφαλίσω ότι η ατμόσφαιρα θα είναι χαλαρή και ότι κάθε μέλος της κριτικής επιτροπής θα έχει χώρο για τη γνώμη του.

Πόσο παρακολουθείς τον κινηματογράφο σήμερα; Το τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή; Ποια είναι η γενική σου αίσθηση για το πού βρίσκεται η βιομηχανία αυτή τη στιγμή.

Νομίζω ότι είναι μια πολύπλοκη ερώτηση, δεν είναι εύκολο να δώσω μια πολύ έξυπνη απάντηση εδώ. Ένα πράγμα που παρατηρώ είναι ότι από τότε που οι πλατφόρμες streaming έχουν γίνει ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της προβολής ταινιών, αλλάζει λίγο και ο τρόπος παραγωγής. Νομίζω ότι τώρα οι ταινίες πρέπει να ανταγωνίζονται περισσότερο. Υπάρχουν περισσότερες ταινίες, υπάρχουν ευκολότεροι τρόποι να καταναλώνεις ταινίες. Έτσι, έχω την αίσθηση ότι ακόμα και για τις arthouse ταινίες αναμένεται από αυτές να είναι όλο και πιο διασκεδαστικές, πράγμα που δεν είναι απαραίτητα κακό. Όλοι λοιπόν θέλουν να κάνουν ταινίες για το κοινό.

Αλλά νιώθω παράλληλα ότι το κοινό γίνεται κάπως… πώς να το πω αυτό… επηρεάζεται από τον ρυθμό και το μοντάζ και την κινηματογράφηση από σειρές και από ταινίες που είναι πραγματικά για πλατφόρμες streaming. Με έναν πολύ γρήγορο ρυθμό μοντάζ, όπου συμβαίνουν πολλά στην πλοκή. Δεν λέω ότι αυτό είναι απαραίτητα κακό, αλλά σίγουρα αλλάζει το κοινό, το νεότερο κοινό. Φυσικά ο κόσμος εξακολουθεί να ενδιαφέρεται για πρωτότυπες ταινίες, αλλά το συμπέρασμά μου εμένα είναι ότι ο ρυθμός πρέπει να είναι πιο γρήγορος.

Είναι μια σημαντική παρατήρηση σε σχέση με το πώς οι πλατφόρμες έχουν επηρεάσει. Και γενικότερα χάρη στην πρόσβαση –οι πλατφόρμες, το ίντερνετ–, καθώς το κοινό έχει πρόσβαση σε τόσα διαφορετικά επίπεδα και είδη σινεμά, αυτό αλλάζει και τις ίδιες τις ταινίες που παράγονται. Ακόμα και οι φεστιβαλικές ταινίες, ο τρόπος που αποτελούν πλέον μέρος μιας οσκαρικής συζήτησης, κάτι που δεν υπήρχε με τον ίδιο τρόπο πριν μερικά χρόνια.

Ναι, αυτό ακριβώς. Το arthouse αποκτά έτσι μια εμπορικότητα, κάτι που δεν το βρίσκω απαραίτητα κακό. Κι από την άλλη πλευρά, αυτό κάνει φεστιβάλ όπως οι Κάννες ή το Λοκάρνο ακόμα πιο σημαντικά, γιατί είναι αναγκαίο να υπάρχουν ακόμα κάποιες θέσεις και κάποιος χώρος για τις πραγματικά πιο ασυνήθιστες ταινίες.

Έχεις μια ενδιαφέρουσα θέση σε αυτή τη συζήτηση ως σκηνοθέτης που πάντα έκανες ταινίες σε πολλές διαφορετικές χώρες, με πολλές διαφορετικές γλώσσες. Ήταν πάντα μέρος του DNA σου αυτό ή απλά τα πράγματα εξελίχθηκαν έτσι;

Είμαι Αυστριακός και η Αυστρία δεν ήταν ακριβώς ποτέ μια πραγματική κινηματογραφική χώρα. Η Αυστρία ήταν πάντα διάσημη για τη μουσική της και το θέατρό της, αυτά είναι τα ισχυρά πολιτιστικά προϊόντα στην Αυστρία. Έτσι, όταν άρχισα να γίνομαι κινηματογραφιστής, πάντα κοίταζα πέρα από τα σύνορά μας, επειδή η Αυστρία δεν ήταν το κέντρο της κινηματογραφίας. Είχα πάντα ως στόχο να κάνω ταινίες τουλάχιστον για ένα ευρωπαϊκό κοινό. Αυτή είναι μια ρεαλιστική προοπτική.

Αλλά κι επίσης, ταιριάζει και στο καλλιτεχνικό μου στυλ. Ήθελα πάντα να αφηγούμαι οικουμενικές ιστορίες. Ιστορίες που είναι απλές αλλά που όμως κρατούν και περιέχουν κάποιες από τις βασικές ανθρώπινες υπαρξιακές αλήθειες μας.

Οι περισσότερες ταινίες σου αφορούν κάτι οικουμενικό, το πώς εναποθέτουμε την πίστη μας, σε συστήματα και οργανισμούς και πώς μπορεί αυτό να ξεφύγει από τον έλεγχο. Κι είναι κάτι που τα τελευταία χρόνια μπαίνει σε μια νέα διάσταση χάρη στον τρόπο που κι η αλήθεια μοιάζει να αποκτά υποκειμενικότητα. Αισθάνθηκες ποτέ ότι τα πράγματα που σε ενδιαφέρουν ως σκηνοθέτη απέκτησαν επιπλέον βαρύτητα;

Πάντα με ενδιέφερε το γεγονός ότι οι άνθρωποι έχουν τις δικές τους αλήθειες και ότι είναι πάντα θέμα προοπτικής. Ή το τι νομίζουμε ότι είναι σωστό ή λάθος. Ίσως αυτός είναι και ο λόγος που μου αρέσουν τόσο πολύ οι ταινίες. Επειδή η κινηματογράφηση είναι επίσης ένα ζήτημα προοπτικής. Κάθε φορά που στήνεις την κάμερα, πρέπει να επιλέξεις την προοπτική. Και πάντα το έβρισκα συναρπαστικό ότι η προοπτική αλλάζει εντελώς αυτό που πραγματικά λες στο κοινό.

Στις μέρες μας, ναι, φυσικά, αυτό έχει γίνει ένα πιο προφανές θέμα επειδή υπάρχουν τόσες πολλές συνωμοσιολογικές αφηγήσεις και απάτες στο διαδίκτυο. Αλλά φυσικά, από την άλλη πλευρά, αυτό υπήρχε πάντα. Πάντα υπήρχε η άποψη ότι ο αγγελιοφόρος έλεγε ψέματα.

Πολύ σωστό, απλά ο τρόπος που λαμβάνουμε τις πληροφορίες έχει αλλάξει. Εσύ ένιωσες ποτέ με τις αλλαγές σε αυτή ακριβώς τη διάδοση, και στον τρόπο που εξελίσσεται το industry, ότι τα πράγματα αλλάζουν για εσένα στον τρόπο που προσεγγίζεις αυτό που κάνεις; Από τη σύλληψη μιας ταινίας μέχρι στο πώς καταλήγει να μοιάζει. Μπαίνει ποτέ αυτό στη δημιουργική σου διαδικασία ως σκέψη; Πώς θα φτάσει η ταινία σου στον κόσμο, με τι τρόπο θα το δει, ποιοι θα το δούν…;

Όχι, όχι. Το μόνο κοινό που ξέρω είναι ο εαυτός μου. Θέλω να πω, δεν είμαι ο εγκέφαλος κανενός άλλου, και δεν υπάρχει ‘γενικό’ κοινό, οπότε μπορώ να κάνω μόνο τις ταινίες που καταλαβαίνω. Καταλαβαίνεις τι εννοώ; Δεν θα ήξερα πώς να κάνω μια ταινία που θα σου άρεσε. Δεν ξέρω τι θα άρεσε στον γείτονά μου! Πώς θα μπορούσα να ξέρω; Και δεν πιστεύω πολύ σε ένα είδος ανάλυσης μάρκετινγκ, γιατί στο τέλος πάντα εκπλήσσεσαι με το τι τελικά άρεσε στο κοινό. Κανείς δεν μπορεί να το προβλέψει αυτό.

Νιώθεις ότι στο σημερινό industry υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα εμπόδια για τους κινηματογραφιστές που δεν υπήρχαν πριν μερικά χρόνια; Ή αντιθέτως υπάρχει κάτι που κάνει τα πράγματα… όχι εύκολα, αλλά λιγότερα δύσκολα από ό,τι στο παρελθόν.

Χμμ… νομίζω είναι πιο δύσκολο σήμερα. Για παράδειγμα δίδασκα στη σχολή κινηματογράφου στη Βιέννη και παρατήρησα ότι οι φοιτητές μονίμως συγκρίνουν τους εαυτούς τους όλη την ώρα με όλους τους άλλους νέους κινηματογραφιστές στον κόσμο, επειδή όλες οι ταινίες είναι στο διαδίκτυο – κάθε φοιτητής έχει την ταινία του στο διαδίκτυο. Οπότε είναι απόλυτα προσβάσιμο. Και έτσι βλέπουν όλες τις ταινίες που φτιάχνουν όλοι οι άλλοι φοιτητές.

Αυτό είναι εντελώς μπερδεμένο, γιατί πώς μπορείς να αναπτύξεις τη δική σου φωνή ή τη δική σου προοπτική αν συγκρίνεις συνεχώς τον εαυτό σου με κάποιον άλλο; Αυτό είναι κάτι που το κάνει, νομίζω, πιο περίπλοκο για έναν νέο σκηνοθέτη να εμπιστευτεί τον εαυτό του.

Και ένα άλλο πράγμα. Δεδομένου ότι χρειάζεται πολύ περιεχόμενο για τις πλατφόρμες streaming, πολλοί νέοι σκηνοθέτες σύρονται… χμ, πώς το λέμε αυτό; Δωροδοκούνται; Χειραγωγούνται; Τελοσπάντων, έρχονται κατά κάποιο τρόπο σε όλο αυτόν τον κόσμο του Netflix, και στη συνέχεια κάνουν τις ταινίες τους, όπως θέλει το Netflix. Αλλά είναι αυτό που πραγματικά ήθελαν;

Έτσι, είναι σαν να χάνονται σε ένα μεγαλύτερο σύστημα περιεχομένου που πρέπει να δημιουργηθεί. Αλλά ποιος θέλει να δημιουργήσει περιεχόμενο; Εγώ δεν θέλω να δημιουργήσω περιεχόμενο. Θέλω να αμφισβητήσω το περιεχόμενο.