Ολυμπιάδα: Αρχαίο πνεύμα αθάνατο και νεωτερισμοί

Την ώρα που ο «Μανόλο» Καραλής αυτοεκτοξεύεται προς τον ουρανό για φθάσει τα έξη μέτρα, ή ο Γιάννης Αντετοκούμπο επιτίθεται μπροστά σε ένα αντίπαλο ανθρώπινο φράγμα, παίζονται πολύ περισσότερα  πράγματα από  ένα μετάλλιο ή ένα νικητήριο  καλάθι. Δεν είναι μόνο η ατομική διάκριση, που στην περίπτωση των δυο παραπάνω αθλητών διεκδικήθηκε μετά από χρόνια σωματικού και ψυχικού μόχθου, ούτε μόνο η χαρά της οικογένειάς τους. Ακόμη και η  εθνική υπερηφάνεια και τιμή που θα προκύψει με μια επιτυχία δεν αποτελεί τη μόνη σημαντική διάσταση του θέματος. Ο αθλητισμός παράγει επίσης καθοριστικά κοινωνικά στερεότυπα, θετικά ή αρνητικά, το γνωρίζει εδώ και χρόνια ο καθένας.

Ο Γ. Αντετοκούμπο, ο Μ. Καραλής, πάλεψαν με την ανισότητα. Χάρη στην προσπάθειά τους πολλοί φανατικοί του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας πειθαναγκάστηκαν τελικά να δεχθούν, ότι άνθρωποι με διαφορετικό  χρώμα μπορούν να εκφράζουν πραγματικά και συμβολικά την Ελλάδα. Με άλλα λόγια, ότι το «DNA», το κοινό αίμα της καταγωγής, δεν καθορίζει τη συνείδηση, το ταλέντο  και την προκοπή ερήμην της δημοκρατίας και της ιστορίας.

Με τα θετικά συνυπάρχουν βέβαια τα αρνητικά πρότυπα. Δεν αναφέρομαι στην περίπτωση του τενίστα μας που έβρισε ασύστολα τον πατέρα του, αυτή είναι ακραία περίπτωση. Προβληματική είναι, συνήθως ανεπίγνωτα και άθελα,  η εικόνα του αθλητή που αυτοπροβάλλεται σαν εξατομικευμένο δείγμα ταλέντου, με αυτάρκεια και με αποσιώπηση όσων (φορολογουμένων, χορηγών, προπονητών, κατασκευαστών ενισχυτικών ουσιών ή ειδικών διατροφών κλπ.) έχουν συμβάλει στην επιτυχία τους.

Την εξέλιξη  αυτή την οσμίζεται ο μέσος πολίτης, αλλά  όχι μόνο αυτός. Ενδιαφέρεται σφοδρά για το φαινόμενο και η Σίλικον Βάλλεϋ, οι διαδικτυακοί δηλαδή κολοσσοί  της δυτικής ακτής των ΗΠΑ, που έχουν τη δύναμη να επηρεάζουν με εργαλεία επικοινωνίας και με  κοινωνικά δίκτυα την κοινή γνώμη σε όλη τη γη. Το ενδιαφέρον τους δεν είναι μόνο  στενά οικονομικό, διαφημιστικό κλπ. για προβολή προϊόντων που ενδιαφέρουν την αγορά. Υπάρχουν και άλλοι στόχοι, και μοιάζει δύσκολο κανείς εδώ να ξεχωρίσει τον βασικό από τους παράπλευρους. Θα μνημονεύσω παρακάτω δυο.

Ο πρώτος από αυτούς  είναι ο αποπροσανατολισμός. Το διαδικτυακό κέντρο προτιμά να προβάλλει – και να καλλιεργεί – έναν ανταγωνισμό θετικών ή αρνητικών ταυτοτήτων, παρά να ασχολείται με τις κοινωνικές – οικονομικές  συγκρούσεις που συγκροτούν την εξουσία και την εκμετάλλευση των χαμένων. Δεν πρόκειται για κάτι καινούριο*: Ο Αλτουσέρ πχ κατεξοχήν μελέτησε τον τρόπο με τον οποίο τα ιδεολογήματα ενσωματώνονται σε πράγματα που εμφανίζονται ως φυσικά ή τεχνικά.

Ο δεύτερος στόχος είναι ακόμη πιο απλός. Οι κολοσσοί του διαδικτύου με τις υποδομές και τις πλατφόρμες τους παράγουν οι ίδιοι τα προφίλ (τα στερεότυπα). Επομένως είναι σε θέση, ως διαχειριστές αλλά  και διαιτητές ταυτόχρονα του αγώνα, άλλοτε να προβάλλουν  τον πρωταθλητή – μοντέλο κι άλλοτε να τον αφήνουν στην αφάνεια. Παράδειγμα ο Κουβανός πεντάκις (!) χρυσός ολυμπιονίκης της  ελληνορωμαϊκής πάλης Μιχαϊν Λόπεζ, για τον οποίο ελάχιστα ακούγονται ή γράφονται. Με άλλα λόγια, με τους κολοσσούς του διαδικτύου, το παιχνίδι παίζεται εντός έδρας. Η νίκη προγραμματίζεται  και ακολουθεί. Αντίθετα, στη συλλογική ανθρώπινη σύγκρουση, στο πραγματικό έδαφος των κοινωνικών σχέσεων και της οικονομίας,  τα πράγματα ίσως εξελιχθούν σε  ρευστά  και ασύμφορα. Μάθημα πρώτο για τον τεχνοκράτη, αποφεύγεις να μνημονεύεις αυτές τις συγκρούσεις. Ξεχνάς το μάθημά σου κόβεσαι!

Για τα παγκόσμια δίκτυα οι Αντετοκούμπο, Καραλής και τόσοι άλλοι αθλητές μπορεί να διαθέτουν μια αξία χρήσης, ίσως συνιστούν παράπλευρη ωφέλεια ή βλάβη. Για μας αποτελούν προσωπικότητες με αυταξία, ήθος και με  ανεκτίμητη συμβολή όχι μόνο στο αθλητικό κύρος της χώρας, αλλά και στον πολιτισμό και στη δημοκρατική μας φυσιογνωμία. Η οποία βέβαια δεν αρκεί να προϋπάρχει, αλλά πρέπει να ξανακερδίζεται καθημερινά.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:

*Επισκόπηση θεωριών από S. Lindgren, Critical theory of AI, Polity (2024) 65-.