«Πολιτικά μιλώντας, δε μπορώ να δεχτώ ένας ηθοποιός να παίζει τον εργάτη!»

Το σινεμά των Σίλβια Λούτσι και Λούκα Μπελίνο δεν κατατάσσεται εύκολα στο ντοκιμαντέρ ή το φιξιόν. Έχουν δουλέψει πολύ ως ντοκιμαντερίστες, ενώ το φιξιόν ντεμπούτο τους, η ταινία “Crater” του 2017 τοποθετείται γύρω από έναν μουσικό διαγωνισμό στη Νάπολι ακολουθώντας τα όνειρα ανθρώπων της εργατικής τάξης μέσα από ερμηνείες ερασιτεχνών ηθοποιών και αληθινών καταστάσεων.

Κάπου σε αυτό το περίεργο σύνορο ανάμεσα στο αληθινό και το κατασκευασμένο τοποθετείται κι η νέα τους ταινία “Luce” που έκανε πρεμιέρα στο φεστιβάλ του Λοκάρνο και ελπίζει σε προβολή σε κάποιο από τα κινηματογραφικά φεστιβάλ της Ελλάδας τη νέα σεζόν.

Το “Luce” μας συστήνει μια νεαρή γυναίκα που δουλεύει σε ένα εργοστάσιο δέρματος στη Νότια Ιταλία. Παγιδευμένη σε μια σκληρή, μονότονη ζωή, με καμία απόδραση στον ορίζοντα, με μια οικογένεια και με μια δουλειά να αφήνουν λίγα περιθώρια ελευθερίας και με μια κυριολεκτική φυλακή στο σκηνικό, η νεαρή ηρωίδα της ταινίας (ερμηνευμένη από την Μαριάνα Φοντάνα σε μια εξαιρετικά δύσκολη ερμηνεία, με την κάμερα διαρκώς πάνω της και με εκτενή μονοπλάνα) βρίσκει μια απρόσμενη απόδραση: Μια φωνή σε ένα τηλέφωνο την οδηγεί σε αμφισβήτηση της ίδιας της ταυτότητάς της. Παράκρουση, επιθυμία, ελπίδα, εμμονή. Με οδηγό μια φωνή στο τηλέφωνο κι ένα drone, η ζωή της γίνεται η ζωή ενός άλλου ανθρώπου.

Οι σκηνοθέτες γύρισαν την ταινία σε ένα αληθινό εργασιακό περιβάλλον, με ερασιτέχνες ηθοποιούς να περιτριγυρίζουν την Φοντάνα και με ένα σενάριο που διαρκώς μετασχηματιζόταν στα γυρίσματα σύμφωνα με τις υπάρχουσες νέες εμπειρίες. Πάνω απ’όλα, αυτό που είχε για τους ίδιους σημασία, ήταν η αλήθεια, ακόμα κι όταν η ίδια η πραγματικότητα ραγίζει: η αλήθεια των σωμάτων, των επαφών, των ήχων, κι η αλήθεια της σκληρής εργασίας και της αμφισβήτησης των απροσπέλαστων ορίων.

Για αυτό το φιλόδοξο, πολύ ενδιαφέρον φιλμ, συζητήσαμε με τους σκηνοθέτες Σίλβια Λούτσι και Λούκα Μπελίνο, τη μέρα της παγκόσμιας πρεμιέρας του “Luce” στο Λοκάρνο.

Γιατί θέλατε να είναι αυτό το σκηνικό της ιστορίας; Αυτή η περιοχή της Ιταλίας, το εργοστάσιο… πώς σχημάτισαν αυτά το στόρι;

Μπελίνο: Είναι μια περιοχή της Ιταλίας στο Νότο, μια περιοχή με εργοστάσια που τριγύρω έχει μόνο βουνά. Θέλαμε αυτό το σκηνικό ώστε οι χαρακτήρες να βλέπουν τον ορίζοντα αλλά να μη μπορούν να τον φτάσουν. Και ανάμεσα στα εοργαστάσια υπάρχει φυλακή. Βλέπουμε γυναίκες να πληρώνονται 5 ευρώ την ώρα για μια δύσκολη δουλειά, κι είναι μέρος ενός τριγώνου: Ο μακρινός ορίζοντας, το εργοστάσιο, η φυλακή. Τρεις συμβολικοί χώροι γύρω από την ηθοποιό, για να είναι ανάμεσα σε φυλακές και να αναζητά την ελευθερία.

Λούτσι: Κι είναι αληθινοί εργάτες, όχι ηθοποιοί. Είναι αληθινές γυναίκες εργάτριες που δούλευαν εκεί. Δεν σταματήσαμε το εργοστάσιο κατά το γύρισμα. Ήταν πιο δύσκολο, αλλά είπαμε: πραγματικότητα. Αυτό θέλαμε να κάνουμε. Οπότε δουλεύουν στα αλήθεια κατά το γύρισμα. Κι η ηθοποιός μας, έκανε προετοιμασία για 4 μήνες, από το πρωί ως τη νύχτα δουλεύοντας σε αυτό το ίδιο εργοστάσιο. Είναι όλα αληθινά, το αίμα κι οι πληγές στα χέρια είναι αληθινά. Γιατί είναι μια δύσκολη δουλειά. Γιατί θέλαμε να αδειάσει από τον εαυτό της, και να νιώσει μέσα της τον χαρακτήρα, ακόμα και χωρίς να διαβάσει το σενάριο.

Μπελίνο: Διάβασε μόνο πέντε σκηνές και συμφώνησε να κάνει αυτή την προετοιμασία. Χτίσαμε πρώτα τον χαρακτήρα και μετά το φιλμ.

Λούτσι: Όταν δουλεύεις χωρίς επαγγελματίες έχεις στα χέρια σου έναν αληθινό πλούτο. Και πάντα το κάναμε αυτό. Γιατί φέρνεις πάντα μια αληθινή αίσθηση, φέρνεις την αλήθεια. Κι όλοι οι διάλογοι έχουν βγει κατά την προετοιμασία. Γι’αυτό το λόγο είναι πολύ φυσικοί, γιατί η μέθοδός μας είναι να προσπαθούμε να βελτιώνουμε το σενάριο κάθε μέρα. Η φωνή των αληθινών ανθρώπων περνάει.

Επίσης, πολιτικά μιλώντας, ως πολιτική επιλογή δηλαδή, δε μπορώ να δεχτώ ένας ηθοποιός να παίζει έναν εργάτη!

Ήθελα να το σχολιάσω αυτό πριν που είπατε για την προετοιμασία της. Το πόσο συχνά ακούμε ηθοποιούς να προπονούνται για μήνες για την τάδε σκηνή μάχης ας πούμε ή άλλες μεταμορφώσεις, αλλά δεν θα ακούσουμε για 4 μήνες να δουλεύει με ωράριο και κάρτα.

Μπελίνο: Οι άλλοι εργάτες δεν ήξεραν καν ότι η Μαριάνα είναι ηθοποιός. Είχαμε υπογράψει κανονικό, αληθινό συμβόλαιο για εργασία δύο μηνών στην αρχή. Και μπορεί να της φέρνονταν και άσχημα, ξέρεις…

Λούτσι: Ναι, γιατί ήταν η καινούρια.

Αλλά είναι πολύ σημαντικό αυτό. Αυτή η πολιτική για εμάς, είναι πολύ σημαντική. Δε μπορώ να δεχτώ ένας ηθοποιός, κι ας είναι ο καλύτερος, να παίζει έναν εργάτη. Τέτοιο εργάτη, που πληρώνεται 4 ευρώ την ώρα, για 9 ώρες της μέρα. Και να συνεργάζεται με τα μεγαλύτερα brands, με Gucci και Prada, που η τσάντα σου κοστίζει χιλιάδες. Και να υποδύεσαι ότι δουλεύεις σε αυτή τη μηχανή, σε μια γραμμή παραγωγής τόσο σκληρή, με ζέστη, με κακές συνθήκες, με γυναίκες εργάτες που αποκτούν σωματικά προβλήματα; Όχι, απλά όχι.

Έχετε παρελθόν στο ντοκιμαντέρ εξάλλου, οπότε το αληθινό σκηνικό είναι πολύ σημαντικό για εσάς, όπως και στην προηγούμενη ταινία σας.

Λούτσι: Ναι, εκεί είναι όλοι ερασιτέχνες. Τα πάντα είναι μυθοπλασία, αλλά παίζουμε πολύ με όρους και εικόνες της πραγματικότητας. Ο κόσμος που το έβλεπε νόμιζε ότι ήταν ντοκιμαντέρ. Πρέπει να παλέψεις για να έχεις αυτό το αποτέλεσμα.

Τώρα όμως θελήσατε κάποια με εμπειρία για τον κεντρικό ρόλο.

Λούτσι: Είναι πολύ δύσκολο, τεχνικά, αυτό που κάναμε. Δεν ήταν για εμπορικούς λόγους, η εμπορική επιτυχία για εμάς είναι νεκρή! [γελάνε] Έχει όλη την ταινία στους ώμους της, έχει μονοπλάνα, χρειάζεσαι μνήμη ελέφαντα. 13 λεπτά λήψεις έχουμε. Θες καλή ηθοποιό. Ή τελοσπάντων κάποιο άτομο με τρομερή προετοιμασία.

Η ιστορία της ταινίας βγήκε από το σέτινγκ και τον χαρακτήρα ή είχατε πρώτα την ιδέα, με αυτή την μακρινή μυστήρια φωνή που μοιάζει να έρχεται από το πουθενά;

Μπελίνο: Η ιδέα είναι ότι αν έχεις ανάγκη κάτι, τότε αποδέχεσαι τα πάντα. Αυτή ήταν η βασική ιδέα.

Λούτσι: Αυτή είναι η γραμμή μας. Μιλάμε για τη σχέση ανάμεσα σε ανθρώπους και δύναμη. Υπάρχει ο πατέρας, η οικογένεια, το περιβάλλον. Στο “Crater” είχαμε τον κόσμο της μουσικής, έπαιζε ρόλο ο ήχος. Εδώ έχουμε επίσης τον ήχο: Τον ήχο των μηχανημάτων, του ατσαλιού. Εξερευνούμε τη σχέση με την δύναμη, σε διαφορετικά επίπεδα. Έχεις απέναντι στην ηρωίδα τον πατέρα της, και το αφεντικό της.

Αυτή είναι πάντα η κόκκινη γραμμή που μας ενδιαφέρει, και στα ντοκιμαντέρ μας και στην πρώτη ταινία μας, και φυσικά στο “Luce”. Το πέρασμα αυτών των γραμμών. Πρέπει να σπάσει η γραμμή της ισχύος. Αυτή η αναταραχή που ζει η ηρωίδα είναι εσωτερική. Είναι οργή, που έχουν κι οι άλλοι εργάτες. Φωνάζουν. Υπάρχει κούραση, υπάρχει θλίψη, υπάρχει αναταραχή. Κι όλα αυτά γίνονται φωνή, που για αυτήν είναι εσωτερική, είναι στα αυτιά της, στο κεφάλι της. Γιατί είναι μόνη.

Στιλιστικά αυτό εκφράζεται έχοντας το κάδρο πάντα πάνω στο πρόσωπό της, αλλά στην περιφέρεια μπορείς να νιώσεις τους ήχους, ανθρώπους να δουλεύουν, ένα πολύ ζωντανό και επιθετικό πράγμα. Θα μπορούσατε να έχετε ένα μεγάλο ταμπλό όπου βλέπουμε με ευκολία τα πάντα αλλά τώρα θέλουμε όπως κι αυτή διαρκώς να αποδράσουμε και να δούμε τι ακριβώς υπάρχει έξω από το κάδρο.

Λούτσι: Ξέρουμε ότι για το κοινό που παρακολουθεί την ταινία, η αίσθηση του να μη μπορείς να αποδράσεις δεν είναι άνετη. Αλλά αυτό θέλουμε. Να σου δώσουμε την ίδια αίσθηση με τον χαρακτήρα. Κι έχεις φαντασία, που είναι πάντα δυνατότερη από την εικόνα. Πάντα. Νιώθεις περισσότερο στο πετσί σου τη δυσκολία, τη σκληρότητα, την κούραση περισσότερο αν τη φαντάζεσαι παρά αν τη βλέπεις.

Μπελίνο: Το σινεμά πρέπει να είναι μια εμπειρία αισθητήρια. Αν είναι να λες μόνο ιστορίες, έχουμε και τις σειρές. Το σινεμά πρέπει να είναι εμπειρία. Νιώσιμο. Κάτι περισσότερο από απλώς αφήγηση. Αλλά δεν έχει νόημα να βλέπεις ταινίες στο σινεμά.

Μιλώντας για αισθήσεις, το σκεφτόμουν αυτό και σε σχέση με την τοποθέτηση της ιστορίας που λέγαμε πριν, στο εργοστάσιο δέρματος. Δε ξέρω αν βγάζει νόημα αυτό, αλλά το δέρμα είναι κάτι πολύ κινηματογραφικό. Έχει να κάνει με την αφή, με τη δύναμη…

Λούτσι: Είναι το κλειδί για τα πάντα! Είναι κάτι δικό μας. Είναι πάνω μας.

Μπελίνο: Και είναι καλύτερο από το eco. To δερμάτινο είναι για τους πλούσιους, οι φτωχοί πάνε στα Zara ή τα H&M και αγοράζουν eco leather, αλλά αυτό είναι χειρότερο, είναι πλαστικό. Παράδοξο.

Λούτσι: Κι ύστερα υπάρχει το δέρμα των χαρακτήρων. Το βλέπεις, το νιώθεις. Τις πληγές του, το πώς περνάει από αυτό ο πόνος και η αγωνία και η πάλη. Είναι κάτι πολύ βίαιο. Ματωμένο. Προγονικό. Είναι το δικό σου δέρμα! Είναι αφή. Είναι αισθήσεις. Και αναμνήσεις. Θυμάσαι πάντα αυτό που ακουμπάς.