Τα 44 θερμά χρόνια του Ψυχρού Πολέμου

Ψυχρός Πόλεμος ονομάστηκε η χρονική περίοδος (1947-1991) κατά την οποία σημειώθηκαν μία σειρά έμμεσων συγκρούσεων, έντονων πυρηνικών εξοπλισμών, διαρκών επεισοδίων κατασκοπείας και προπαγάνδας ενώ ήταν σφοδροί και οι πολιτικοί και οικονομικοί ανταγωνισμοί.

Κύριοι αντίπαλοι πόλοι του Ψυχρού Πολέμου ήταν οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση/ΣΕ, η Ουάσιγκτον και η Μόσχα. Αυτή η γεωπολιτική ακραία ένταση, όμως, δεν οδήγησε τις δύο χώρες σε άμεση, μεταξύ τους, στρατιωτική σύγκρουση.

Η αφετηρία του Ψυχρού Πολέμου τοποθετείται στο 1947, με την ανακοίνωση του Δόγματος Τρούμαν. Οι ΗΠΑ θα γινόταν αρωγός σε όποιο κράτος κινδύνευε από τους «εχθρούς της δημοκρατίας», εννοώντας την Σοβιετική Ένωση και τους κομμουνιστές. Το έναυσμα της έναρξης του Ψυχρού Πολέμου, λίγους μήνες πριν, είχε δώσει ο Ουίνστων Τσώρτσιλ, στις 5 Μαρτίου 1946 σε μία ομιλία του στο Φούλτον του Μισούρι των ΗΠΑ όπου ανέφερε πως ένα σιδηρούν παραπέτασμα πέφτει πάνω στην ήπειρο της Ευρώπης. Αυτή η φράση «σιδηρούν παραπέτασμα» αποτέλεσε την προμετωπίδα του ψυχρού πολέμου.

Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου γράφτηκε μετά από 44 χρόνια, όταν επήλθε η κατάρρευση της μιας από τις δύο, της Σοβιετικής Ένωσης, το 1991.

Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου

Μεταπολεμικά πραγματοποιήθηκαν αλλαγές όσον αφορά στις πολιτικές δυνάμεις επειδή με το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αναδύθηκαν δύο μεγάλες δυνάμεις, οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση ενώ στην Ευρώπη, τα πρώην δυνατά πλούσια κράτη, με τις αποικίες τους, ασθμαίνοντας, προσπαθούσαν να τις ακολουθήσουν. Είχαν αλλάξει οι συσχετισμοί! Σημειώθηκαν ανακατατάξεις σε παγκόσμιο επίπεδο με κύριο χαρακτηριστικό τη συρρίκνωση της ευρωπαϊκής κυριαρχίας.

Οι δύο αυτές πολιτικές δυνάμεις ή επί το γνωστότερο υπερδυνάμεις είχαν εκ διαμέτρου αντίθετα πολιτικά συστήματα, ενώ η δύναμη και η αίγλη που απέκτησε η σοσιαλιστική Σοβιετική Ένωση, μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, έθεταν σε κίνδυνο το καπιταλιστικό σύστημα. Καλλιεργήθηκε, λοιπόν, μία υφέρπουσα απειλή πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και ΣΕ, ένας εκφοβισμός πυρηνικής καταστροφής της ανθρωπότητας για την οποία αρκούσε μία μικρή αφορμή για την παγκόσμια ανάφλεξη.

Και οι δύο υπερδυνάμεις πρόσεχαν οι όποιες τοπικές συγκρούσεις να μην οδηγήσουν σε μία γενική σύρραξη που δεν θα μπορούσε να ελεγχθεί και θα επέφερε την καταστροφή. Έτσι όλη η υφήλιος ζούσε με την δαμόκλειο σπάθη πάνω από το κεφάλι της, τον κίνδυνο, μίας μετωπικής σύγκρουσης πολύ χειρότερης από τους δύο προηγούμενους παγκοσμίους πολέμους.

Αυτή την περίοδο ξεσπούν και τα μεγάλα αντιαποικιακά κινήματα, η προσπάθεια, δηλαδή, απεξάρτησης υπόδουλων χωρών από τις κυρίαρχες χώρες της Ευρώπης. Το όραμα μίας δίκαιης κοινωνίας, όπως αυτή προβαλλόταν στην Σοβιετική Ένωση, τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια, ήταν η αφορμή της ανάφλεξης των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων, ενέπνεε την φιλοδοξία μίας ελεύθερης πατρίδας, το όνειρο της απεξάρτησης από τους αποικιοκράτες.

Το Σχέδιο Μάρσαλ

Οι ΗΠΑ αναδείχθηκαν σε μία οικονομική δύναμη που μπορούσε να στηρίξει και σε καιρό ειρήνης την δυτική Ευρώπη η οποία, πια, είχε χάσει την πρόσβασή της στα σιτηρά και άλλα αγαθά της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης. Όπως τονίζει και ο Γ. Μαργαρίτης «από το τέλος του πολέμου ως το καλοκαίρι του 1946 δεκαπέντε περίπου εκατομμύρια τόνοι σιτηρών και τροφίμων έφθασαν από τα λιμάνια των ΗΠΑ και του Καναδά στην Δυτική Ευρώπη».

Αυτό που χώρισε την Ευρώπη στη μέση ήταν το διάδοχο σχήμα του Δόγματος Τρούμαν, το Σχέδιο Μάρσαλ ή αλλιώς το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Ανάκαμψης.

Το Σχέδιο Μάρσαλ φιλοδοξούσε να εξαρτηθεί οικονομικά η δυτική Ευρώπη από τις ΗΠΑ. Η αποδοχή της οικονομικής ενίσχυσης από το Σχέδιο Μάρσαλ σήμαινε ταυτόχρονα και αποδοχή των κατευθυντηρίων γραμμών ανάπτυξης σύμφωνα με τα πρότυπα που επέβαλαν οι Αμερικάνοι. Από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης μόνο η Γιουγκοσλαβία δέχθηκε την οικονομική ενίσχυση, γεγονός που επέφερε την ρήξη με τη Σοβιετική Ένωση.

Μεταξύ 1948 και 1952 διανεμήθηκαν 13,3 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης καθώς και στην Ελλάδα και την Τουρκία. Οι χώρες που δεν έλαβαν οικονομική βοήθεια ήταν η Ισπανία λόγω της αντιδημοφιλίας του Φράνκο στις ΗΠΑ (μέχρι το 1953) και η Φινλανδία η οποία δεν θέλησε να διαταράξει τις σχέσεις της με την Σοβιετική Ένωση.

α περισσότερα χρήματα πήρε το Ηνωμένο Βασίλειο 3.190 εκατομμύρια δολάρια ενώ η Ελλάδα πήρε 707 εκατομμύρια δολάρια.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο της οικονομικής διείσδυσης των ΗΠΑ, δηλαδή την ενίσχυση του καπιταλιστικού προσανατολισμού των κρατών της δυτικής Ευρώπης και του Ψυχρού Πολέμου συνέβησαν γεγονότα που είτε λίγο είτε πολύ συνδέονταν με αυτή την περίοδο της γεωπολιτικής έντασης και του στρατιωτικού ανταγωνισμού μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης.

Γεγονότα που σημάδεψαν την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου:

• Το 1947 η Ινδία αποκτά την ανεξαρτησία της από το Ηνωμένο Βασίλειο.
• Το 1948 ιδρύεται το κράτος του Ισραήλ.
• Το 1949 ιδρύεται ο Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου / ΝΑΤΟ.
• Το 1949 ιδρύεται η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας μετά τη νίκη του Μάο Τσε Τουνγκ στον κινέζικο εμφύλιο.
• 1950-1953 έχουμε τον πόλεμο στην Κορέα. Το 1950 ο στρατός των ΗΠΑ αποβιβάστηκε στην Νότια Κορέα στον οποίο συμμετείχε και ελληνικός στρατός με 10.225 στρατιώτες.
• Το 1955 ξεκινά ο πόλεμος στο Βιετνάμ, ο μεγαλύτερος πόλεμος που υποδαυλίστηκε από τον Ψυχρό Πόλεμο, με εκατομμύρια νεκρούς, οι περισσότεροι άμαχοι. Ο πόλεμος τελείωσε το 1975 με την πτώση της Σαϊγκόν που κατελήφθη από τις δυνάμεις των Βιετμίνχ και των Βιετκόνγκ.
• Το 1956 ξεσπά η κρίση του Σουέζ με την εθνικοποίηση της διώρυγας του Σουέζ από τον νέο πρόεδρο της Αιγύπτου Νάσερ, όπου Γαλλία, Αγγλία και Ισραήλ τάχθηκαν κατά της Αιγύπτου με εμφανή τον κίνδυνο πολεμικής ανάφλεξης.
• Το 1957 η Σοβιετική Ένωση εκτοξεύει τον Sputnik και ο ανταγωνισμός των υπερδυνάμεων γίνεται και εξωγήινος
• Το 1961 χτίζεται το Τείχος του Βερολίνου και χωρίζει, κυριολεκτικά, την πόλη σε δυτική και ανατολική.
• Το 1961 επιχειρείται η εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων, πρόκειται για αποτυχημένη προσπάθεια στρατιωτικής επέμβασης των ΗΠΑ στην Κούβα
• Το 1962 σημειώνεται η Κρίση των πυραύλων της Κούβας όπου καταγράφεται σκληρή αντιπαράθεση των δύο υπερδυνάμεων για 13 ημέρες λόγω της εγκατάστασης σοβιετικών πυραύλων με πυρηνικές κεφαλές στην Κούβα.
• Το 1969 προσεδαφίζεται στην Σελήνη το Απόλλων 11 με τους Νηλ Άρμστρονγκ και τον Έντουν Μπαζ Όλντριν
• Το 1973 ξεκινά η πετρελαϊκή κρίση επειδή τα μέλη του Οργανισμού Αραβικών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών / OAPEC διακήρυξαν εμπάργκο πετρελαίου.
• Το 1979 εκδηλώνεται η Ιρανική Επανάσταση όπου ανατρέπεται ο Σάχης της Περσίας και στην εξουσία ανέρχεται ο Αγιατολάχ Χομεϊνί.
• Το 1979 η Σοβιετική Ένωση εισβάλει στο Αφγανιστάν.
• Το 1989 σημειώνεται η Πτώση του Τείχους του Βερολίνου.
• Το 1990 ξεκινά η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης οπότε δεν έχει και λόγο ύπαρξης ο Ψυχρός Πόλεμος.

Οι Πρόεδροι των ΗΠΑ και οι ΓΓ της Σοβιετικής Ένωσης κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου

Πρόεδροι των Ηνωμένων Πολιτειών (1947-1991)

1. Harry S. Truman (1945-1953)
2. Dwight D. Eisenhower (1953-1961)
3. John F. Kennedy (1961-1963)
4. Lyndon B. Johnson (1963-1969)
5. Richard Nixon (1969-1974)
6. Gerald Ford (1974-1977)
7. Jimmy Carter (1977-1981)
8. Ronald Reagan (1981-1989)
9. George H.W. Bush (1989-1993)

Ηγέτες της Σοβιετικής Ένωσης (1947-1991)

1. Joseph Stalin (1924-1953)
2. Georgy Malenkov (1953)
3. Nikita Khrushchev (1953-1964)
4. Leonid Brezhnev (1964-1982)
5. Yuri Andropov (1982-1984)
6. Konstantin Chernenko (1984-1985)
7. Mikhail Gorbachev (1985-1991)

Βιβλιογραφία:

• Γιώργος Μαργαρίτης, Η Ευρώπη στον 20ο αιώνα, ακαδημαϊκές εκδόσεις Κάλλιπος
• Distribution of aid from the European Recovery Program (Marshall Plan) per country from 1948 to 1952 στο statista.com