ΠΑΣΟΚ: Πενήντα χρόνια πολιτικής ιστορίας και το άγνωστο μέλλον του

Σε λίγες ημέρες συμπληρώνονται πενήντα χρόνια από την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ, στις 3 Σεπτεμβρίου 1974. Η πορεία του κατά τη διάρκεια αυτών των δεκαετιών υπήρξε καθοριστική για την Ελλάδα της Μεταπολίτευσης, επηρεάζοντας βαθύτατα την πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή του τόπου. Είναι μια πορεία γεμάτη μεγάλα επιτεύγματα, έντονες αντιφάσεις και ισχυρές πολώσεις, κάτι που φαίνεται και στην παρούσα έρευνα στην αξιολόγηση της παρουσίας του στην πολιτική σκηνή της χώρας, αλλά και σημαντικών λαθών. Μια πορεία που κατέληξε στην πολιτική του συρρίκνωση και τη βαθιά κρίση ταυτότητας στην οποία βρίσκεται σήμερα.

Η έρευνα της aboutpeople για λογαριασμό του NEWS 24/7 αποτελεί την αφορμή για μια συνοπτική ανασκόπηση της ιστορικής του διαδρομής και μια αποτίμηση των προκλήσεων που καλείται να αντιμετωπίσει στο άμεσο μέλλον. Μην ξεχνάμε ότι στις αρχές Οκτωβρίου, το ΠΑΣΟΚ έχει μπροστά του μια – ακόμα – σημαντική εκλογική διαδικασία ανάδειξης αρχηγού, που συμπίπτει χρονικά με μια συνολική κρίση και ρευστοποίηση του χώρου της κεντροαριστεράς.

Από την ακμή στην κρίση

Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ από τον Ανδρέα Παπανδρέου το 1974 συνδέθηκε άμεσα με την κοινωνική απαίτηση για ελευθερία, δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη, αμέσως μετά την Δικτατορία. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, με το χαρισματικό ηγετικό του προφίλ, κατάφερε να καταστήσει το ΠΑΣΟΚ τον κεντρικό εκφραστή των κυρίαρχων διακυβευμάτων της εποχής. Οι ριζοσπαστικές πολιτικές του εξαγγελίες στόχευαν στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών, στην ενίσχυση του κοινωνικού κράτους και στη στήριξη των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Το γεγονός ότι το 69,7% των συμμετεχόντων στην έρευνα της aboutpeople αναγνωρίζει πως το ΠΑΣΟΚ συνέβαλε στη βελτίωση του επιπέδου ζωής των μη προνομιούχων, αποτελεί ισχυρή ένδειξη της επιτυχίας αυτής της πολιτικής.

Η περίοδος διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ υπό την ηγεσία του Ανδρέα Παπανδρέου, κυρίως την περίοδο 1981 – 1989, χαρακτηρίστηκε από έντονες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις αλλά και οικονομικές ανακατατάξεις. Οι πολιτικές αυτές, όπως η ίδρυση του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ) και οι σημαντικές κοινωνικές παροχές, ενίσχυσαν την κοινωνική συνοχή και έδωσαν στο ΠΑΣΟΚ το χαρακτηριστικό ενός κόμματος που νοιαζόταν για τις ευάλωτες κοινωνικές τάξεις. Η έρευνα καταδεικνύει ότι το 59,5% των ερωτηθέντων βλέπει θετικά την περίοδο αυτή, αναδεικνύοντας τη νοσταλγία για την ηγεσία του Ανδρέα Παπανδρέου και τις πολιτικές του επιτυχίες, αλλά και τη λήθη παράλληλα για σημαντικές αστοχίες και λάθη της περιόδου που στιγμάτισαν όμως το ΠΑΣΟΚ στην μετέπειτα διαδρομή του.

Ωστόσο, οι επόμενες δεκαετίες αποδείχθηκαν για την κοινή γνώμη περισσότερο πολυσύνθετες. Η διακυβέρνηση υπό τον Κώστα Σημίτη (1996-2004) έφερε σημαντικές οικονομικές μεταρρυθμίσεις, όπως η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη, μεγάλα έργα υποδομών και μια εξωστρεφή εξωτερική πολιτική. Παρόλο που το 52,9% των πολιτών στην έρευνα αναγνωρίζει τον εκσυγχρονιστικό ρόλο του ΠΑΣΟΚ συνολικά, η περίοδος Σημίτη είναι συνδεδεμένη με αρνητικούς συνειρμούς, γεγονός που αντικατοπτρίζεται και στην αρνητική αποτίμηση αυτής της περιόδου από το 67,1% των ερωτηθέντων.

Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ κατά τη διάρκεια της ηγεσίας του Γιώργου Παπανδρέου (2009-2011) συνδέθηκε με την οικονομική κρίση, τη χρεοκοπία και την είσοδο της χώρας στα μνημόνια, κάτι που «εξαφανίζει» από τη συλλογική μνήμη σημαντικές θεσμικές μεταρρυθμίσεις της περιόδου, όπως ήταν για παράδειγμα η καθιέρωση της Διαύγειας. Το γεγονός ότι το 53,9% των ερωτηθέντων στην έρευνα θεωρεί το ΠΑΣΟΚ υπεύθυνο για τη χρεοκοπία της χώρας καταδεικνύει το αρνητικό βάρος αυτής της περιόδου για το κόμμα, κάτι που φαίνεται και στην αξιολόγηση της διακυβέρνησης 2009 – 2012. Μόλις το 14,4% των ερωτηθέντων την κρίνει θετικά.

Ένα κόμμα σε κρίση ταυτότητας

Σήμερα, το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή και σε μια παρατεταμένη κρίση ταυτότητας και προσανατολισμού. Η άλλοτε κραταιά πολιτική δύναμη υπέστη κατά τη δεκαετία του ‘10 τεράστια συρρίκνωση, το λεγόμενο pasokification, καθώς οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που την ανέδειξαν στην εξουσία και της έδιναν δύναμη έχουν αλλάξει ριζικά. Η χρεοκοπία και η κρίση των μνημονίων άφησε βαριά κληρονομιά στο κόμμα, και η ανάδειξη νέων πολιτικών δυνάμεων, όπως ο ΣΥΡΙΖΑ, του αφαίρεσε μεγάλο μέρος της εκλογικής του βάσης.

Η έρευνα δείχνει ότι το 60,4% των πολιτών πιστεύει ότι το ΠΑΣΟΚ έχει κλείσει τον κύκλο του. Αυτή η άποψη δεν μπορεί να αγνοηθεί, καθώς υποδηλώνει πως πολλοί πολίτες δεν μπορούν να δουν το ΠΑΣΟΚ, τουλάχιστον στην παρούσα φάση, ως κεντρικό πυλώνα του κομματικού συστήματος. Ωστόσο, και εκεί εντοπίζεται μια ισχυρή αντίφαση αλλά και μια ευκαιρία για το ΠΑΣΟΚ, παραμένει ένα σημαντικό ποσοστό πολιτών που θεωρεί ότι μπορεί να διαδραματίσει έναν ουσιαστικό ρόλο στην πολιτική σκηνή. Το 43,8% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι το ΠΑΣΟΚ είναι ο γνήσιος εκφραστής της κεντροαριστεράς στην Ελλάδα, ενώ το 42,8% θα ήθελε να το δει να επανέρχεται ως ένα από τα δύο μεγάλα κόμματα της χώρας. Αυτό το ποσοστό, αν και δεν είναι πλειοψηφικό, δείχνει και το εύρος της κοινωνικής του επιρροής που εξακολουθεί να υφίσταται.

Προκλήσεις και προοπτικές

Η αναβίωση όμως του ΠΑΣΟΚ δεν θα είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Το 59,5% των πολιτών στην έρευνα δεν πιστεύει ότι το ΠΑΣΟΚ μπορεί να γίνει ξανά ένα από τα δύο μεγάλα κόμματα της χώρας. Αυτό αντικατοπτρίζει την κρίση εμπιστοσύνης των πολιτών στην ικανότητα του κόμματος να επανακτήσει την παλιά του επιρροή, αλλά και την αποκοπή του από τις μεγάλες κοινωνικές πλειοψηφίες. Για να έχει μέλλον το ΠΑΣΟΚ, θα πρέπει να επαναπροσδιορίσει την ταυτότητά του με σύγχρονους όρους και να προσαρμοστεί στις νέες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες. Δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι ένας στους τρεις ερωτηθέντες, το 29,7%, δηλώνει ότι το ΠΑΣΟΚ σήμερα δεν έχει ιδεολογία. Γι’ αυτό και θα πρέπει να παρουσιάσει ένα σαφές σχέδιο για την Ελλάδα του 21ου αιώνα, με ξεκάθαρο πολιτικό στίγμα, βασισμένο πάνω στα σύγχρονα διακυβεύματα. Η έρευνα αποκαλύπτει επίσης ένα ενδιαφέρον εύρημα για την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσει το κόμμα. Το 34,6% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι το ΠΑΣΟΚ πρέπει να κινηθεί περισσότερο προς το κέντρο, ενώ το 32,2% προτιμά να στραφεί προς τα αριστερά. Αυτή η διάσταση υποδηλώνει ότι το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι ιδεολογικής αναζήτησης, σε μια ανάγκη στρατηγικής σύνθεσης που θα καθορίσει και τη μελλοντική του πορεία.

Το μέλλον

Καθώς το ΠΑΣΟΚ εισέρχεται στο δεύτερο μισό του αιώνα της ύπαρξής του, αντιμετωπίζει μια ιστορική πρόκληση: αυτή της αναγέννησης και του επαναπροσδιορισμού της ταυτότητας του ώστε να καταφέρει να επανακάμψει, σε ένα μεταβαλλόμενο πολιτικό σκηνικό που ακόμα δεν έχει ισορροπήσει μετά τον εκλογικό σεισμό του 2012, αλλά και μετά την κατάρρευση του ΣΥΡΙΖΑ, syrizafication, το 2023. Το μέλλον του κόμματος θα εξαρτηθεί από την ικανότητά του να ανταποκριθεί στις νέες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες που διαμορφώνονται, καθώς και από την προσαρμοστικότητά του στις απαιτήσεις μιας ασταθούς πολιτικής συγκυρίας. Με ένα σημαντικό τμήμα του εκλογικού σώματος να αμφισβητεί τη δυνατότητά του να ανακτήσει την ηγετική του θέση, το ΠΑΣΟΚ οφείλει να επανεξετάσει τα πάντα. Να επαναπροσδιορίσει τη στρατηγική του, να διαφυλάξει την αυτονομία του χωρίς να μπει σε λογική ευκαιριακών συμμαχιών και να αναπτύξει ένα σαφές και πειστικό όραμα για την Ελλάδα του 21ου αιώνα.

Η πολιτική του επιβίωση και, κυρίως, η δυνατότητα να διαδραματίσει ξανά κεντρικό ρόλο στην πολιτική σκηνή, προϋποθέτουν μια στρατηγική σύνθεση που θα επιτρέπει την ενσωμάτωση όλων των σύγχρονων πολιτικών ζητούμενων. Σε αυτό το πλαίσιο, το ΠΑΣΟΚ καλείται να γεφυρώσει τις ιδεολογικές του αντιθέσεις και να χαράξει μια πορεία που ναι μεν θα αντλεί δύναμη από την ιστορική του κληρονομιά, αλλά πάνω από όλα θα είναι προσανατολισμένη προς το μέλλον. Οι αποφάσεις που θα ληφθούν τώρα θα καθορίσουν την εξέλιξη και τον ρόλο του κόμματος στο πολιτικό σύστημα της χώρας. Η πορεία αυτή θα είναι γεμάτη προκλήσεις, αλλά και μια τελευταία ευκαιρία για την αναγέννησή του.

*Ο Ηλίας Τσαουσάκης είναι Πολιτικός επιστήμονας, σύμβουλος στρατηγικής και επικοινωνίας