Η μεγάλη διαδήλωση της 22ας Ιουλίου 1943 ενάντια στην επέκταση της βουλγαρικής ζώνης κατοχής

Η Ελλάδα βρισκόταν υπό τριπλή γερμανική, ιταλική και βουλγαρική κατοχή. Η απόβαση αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων στη Σικελία στις 10 Ιουλίου 1943, οδήγησε στη συνθηκολόγηση της φασιστικής Ιταλίας δύο μήνες μετά, στις 8 Σεπτεμβρίου 1943. Λόγω της συνθηκολόγησης, ο ιταλικός στρατός κατοχής αποχώρησε από την Ελλάδα. Οι Γερμανοί, επειδή δεν είχαν τις απαραίτητες δυνάμεις για να καλύψουν τα κενά που άφηναν πίσω τους οι Ιταλοί, στράφηκαν προς τους Βούλγαρους συμμάχους τους. Άρχισαν να επεξεργάζονται σενάρια για την παραχώρηση και της κεντρικής Μακεδονίας στους Βούλγαρους, οι οποίοι κατείχαν και είχαν ενσωματώσει στο βουλγαρικό κράτος τη Θράκη και την ανατολική Μακεδονία από την αρχή της Κατοχής.

Το νέο της πιθανής εισόδου των Βουλγάρων στην Θεσσαλονίκη, έθεσε σε συναγερμό το ελληνικό αντιστασιακό κίνημα. Στην Αθήνα το ΕΑΜ κήρυξε γενική απεργία και διαδήλωση για το πρωί της 22ας Ιουλίου 1943.

Για να αποτρέψουν τη συμμετοχή του κόσμου στο συλλαλητήριο, οι Γερμανοί ενίσχυσαν το καθεστώς τρομοκρατίας στην Αθήνα.

Ο σπουδαίος συγγραφέας Δημήτρης Ψαθάς, περιγράφει την εικόνα εκείνου του πρωινού:

Άγρια τα μέτρα.

Γερμανικές περιπολίες σ’ όλους τους κεντρικούς δρόμους. Τ’ αυτόματα στον ώμο. Στις ταράτσες, στις γωνιές στημένα πολυβόλα. Βαριές οι μπότες αντηχούν στα πεζοδρόμια. Στη μέση οι χειροβομβίδες και κάτω από τα κράνη τα μάτια κρύα. Ατμόσφαιρα τρόμου, όλα τα μαγαζιά κλειστά. Κι οι διαβάτες κοιτάνε άλλοι με φόβο, άλλοι με μίσος και περνάνε:

-Θα γίνει το συλλαλητήριο;

-Με τέτοια μέτρα!…

-Σωστό. Ποιος θα τολμήσει;

Τελικά τόλμησαν αρκετές χιλιάδες διαδηλωτών, που γέμισαν τους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας φωνάζοντας συνθήματα κατά της φασιστικής Βουλγαρίας. Ανάμεσά τους βρέθηκε και ο Θωμάς Χατζηθωμάς.

Ο Χατζηθωμάς γεννήθηκε το 1922 στη Στενήμαχο της Ανατολικής Ρωμυλίας στη Βουλγαρία. Ήρθε πρόσφυγας στην Ελλάδα με την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1923. Την περίοδο της Κατοχής ήταν σπουδαστής στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του Πολυτεχνείου. Εκεί οργανώθηκε στο ΚΚΕ και την Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, την ΕΠΟΝ. Μια εβδομάδα πριν τη διαδήλωση, «εθνικόφρονες» συμφοιτητές του τον είχαν χτυπήσει στο Πολυτεχνείο, αποκαλώντας τον «Βούλγαρο». Ο Χατζηθωμάς έδωσε την απάντησή του λίγες ημέρες μετά. Στις 10 το πρωί της 22ας Ιουλίου ήταν ανάμεσα στους χιλιάδες διαδηλωτές που κατέκλυσαν τους κεντρικούς δρόμους, κατευθυνόμενοι από την πλατεία Ομονοίας προς την πλατεία Συντάγματος. Οι διαδηλωτές φώναζαν συνθήματα ενάντια στην επέκταση της βουλγαρικής ζώνης κατοχής στην κεντρική Μακεδονία.

Στην Πανεπιστημίου είχαν παραταχθεί γερμανικά άρματα μάχης σχηματίζοντας ένα οδόφραγμα. Οι διαδηλωτές, αν και άοπλοι, αποφάσισαν να σπάσουν το σιδερένιο οδόφραγμα. Στόχος τους ήταν να φτάσουν στη βουλγαρική πρεσβεία στην οδό Ρηγίλης και να διαμαρτυρηθούν έξω από αυτή. Ο Χατζηθωμάς ήταν στην κεφαλή της διαδήλωσης όταν αυτή χτυπήθηκε από τους Γερμανούς. Ένα ειδικά διαμορφωμένο ιταλικό στρατιωτικό όχημα, αφού πρώτα αναχαίτισε τους διαδηλωτές στην οδό Σταδίου, ανέβηκε την οδό Ομήρου, απωθώντας τον κόσμο προς την Πανεπιστημίου. Ταυτόχρονα, γερμανικές δυνάμεις κινήθηκαν από την οδό Πανεπιστημίου προς την Ομήρου, εγκλωβίζοντας την κεφαλή της διαδήλωσης. Εκεί άνοιξαν πυρ κατά των διαδηλωτών.

Ο πανικός κορυφώθηκε όταν ένα θωρακισμένο όχημα εμβόλισε τους διαδηλωτές, τραυμάτισε την εργάτρια και επονίτισσα Παναγιώτα Σταθοπούλου και στη συνέχεια πέρασε πάνω από το σώμα της συνθλίβοντάς την. Εκείνη τη στιγμή ο Χατζηθωμάς έτρεξε στο πεζοδρόμιο μπροστά από το Οφθαλμιατρείο Αθηνών, προσπαθώντας να καλυφθεί πίσω από τη μάντρα του για να αποφύγει τα πυρά. Μια ριπή τον βρήκε στο στήθος, σκοτώνοντάς τον μπροστά στο Οφθαλμιατρείο. Μέσα σε ελάχιστα λεπτά, χτυπώντας «στο ψαχνό», οι κατακτητές και οι συνεργάτες τους σκότωσαν τουλάχιστον 13 διαδηλωτές, όλοι τους ανήκαν στο ΕΑΜ και τραυμάτισαν περισσότερους από 60.

Η διαδήλωση αυτή ήταν η μεγαλύτερη της Κατοχής. Η μαζική και δυναμική αντίσταση των Αθηναίων ήταν ένας από τους λόγους, που απέτρεψαν την πιθανή είσοδο βουλγαρικών στρατευμάτων στην Θεσσαλονίκη.

_{Photo Credits:}

_{1.Μαρία Καρά, ΕΠΟΝίτισα στους δρόμους και στις γειτονιές της Αθήνας, Δωρικός, 1982,}

_{2. Συλλογή Δημήτρη Τσακμάκη}