Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Αντίσταση

Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 αποτέλεσαν την «ατμομηχανή» του αντιστασιακού κινήματος σε Αθήνα και Πειραιά. Ζώντας περιθωριοποιημένοι κάτω από άθλιες συνθήκες στις προσφυγικές παραγκουπόλεις, διεκδίκησαν ένα καλύτερο μέλλον μέσα από τη συμμετοχή τους στην Αντίσταση. Η πλειονότητά τους εντάχθηκε στο ΕΑΜ.

Δεν είναι τυχαίο ότι όλα τα μεγάλα μπλόκα και μάχες της Κατοχής, πραγματοποιήθηκαν σε προσφυγικούς δήμους. Νίκαια, Καισαριανή, Καλλιθέα, Βύρωνας, Νέα Ιωνία, Νέος Κόσμος, Δραπετσώνα έδωσαν τους περισσότερους νεκρούς αγωνιστές και αγωνίστριες της Αντίστασης.

Ο Θόδωρος Κουλίτσος-Νικολαΐδης γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1919. Στην καταστροφή της Σμύρνης βρέθηκε μόνος του, τριών χρονών, στην προκυμαία της πόλης. Ένας Έλληνας φαντάρος τον πήρε, μαζί με άλλα παιδιά, και τον έφερε με πλοίο στον Πειραιά. Βρήκε στέγη σ’ ένα καφενείο στα Πατήσια. Σκούπιζε το μαγαζί και κοιμόταν εκεί τα βράδια. Μετά από χρόνια αναζήτησης, η μητέρα του τον εντόπισε και τον έφερε στην παράγκα της στην Καισαριανή.

Ο Κουλίτσος οργανώθηκε το 1935 στην ΟΚΝΕ, τη νεολαία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά εντάχθηκε στην ομάδα που συγκρότησε στην Καισαριανή, ο Θανάσης Κλάρας, ο μετέπειτα καπετάνιος του ΕΛΑΣ με το ψευδώνυμο Άρης Βελουχιώτης. Στις 15 Μαΐου 1941, λίγες ημέρες μετά την κατάληψη της Αθήνας από τους Γερμανούς, ο Κουλίτσος συμμετείχε στη συνάντηση όπου ο Θανάσης Κλάρας μίλησε πρώτη φορά για την ανάγκη δημιουργίας αντάρτικου στρατού.

Ο Κλάρας πέρασε αρκετά βράδια κρυμμένος στο σπίτι του Κουλίτσου στην οδό Ταντάλου 19 (σημερινή Τζων Κέννεντυ) στην Καισαριανή. Η συναναστροφή του με τον μετέπειτα αρχικαπετάνιο του ΕΛΑΣ υπήρξε καθοριστικής σημασίας για αυτόν. Αμέσως μετά την ίδρυση του ΕΑΜ, στις 27 Σεπτεμβρίου 1941, ο Κουλίτσος εντάχθηκε σε αυτό. Το 1943 ανέλαβε λοχαγός του ΕΛΑΣ Καισαριανής. Συμμετείχε σε όλες τις μάχες και συγκρούσεις του ΕΛΑΣ στις ανατολικές συνοικίες της Αθήνας.

Στις 21 Απριλίου 1944, ισχυρή δύναμη των Ταγμάτων Ασφαλείας και της Ελληνικής Βασιλικής Χωροφυλακής, συνοδευόμενη από ολιγάριθμο γερμανικό τμήμα, επιτέθηκαν κατά της Καισαριανής. Η ομάδα του Κουλίτσου απαντούσε στα πυρά υποχωρώντας αργά προς τον Υμηττό. Όταν έφτασαν στο ύψος του σχολείου του Βενιζέλου, στην κεντρική λεωφόρο της Καισαριανής, δέχτηκαν πυρά και από την περιοχή της Μονής Καισαριανής. Αν δεν αντιδρούσαν γρήγορα, ο εχθρός θα τους περικύκλωνε. Μόνη δίοδος διαφυγής το ανοικτό τότε ρέμα, στο όριο που χωρίζει σήμερα την Καισαριανή από την Πανεπιστημιούπολη. Ο Κουλίτσος θυμάται:

«Φτάσαμε σ’ ένα σημείο πάνω από το σχολείο του Βενιζέλου. Εκεί κάποια στιγμή, είχανε έρθει πολλές δυνάμεις και εμείς ήμασταν λίγοι. Ήμασταν καμία δεκαπενταριά παιδιά. Βλέπω ότι έρχονται πυρά και από πάνω μας, από την απάνω Καισαριανή. Εκείνη την ημέρα είχε έρθει και ο Γιώργος ο Κολλημένος. Όταν λοιπόν κατάλαβα ότι ήμαστε κυκλωμένοι, λέω στα παιδιά που ήτανε μαζί “παιδιά φύγετε προς τα Κουπόνια [Ιλίσια], θα σας καλύψουμε εμείς”. Λέει ο Γιώργος “θα μείνω μαζί σου”».

Ο Κουλίτσος και ο Κολλημένος κάλυψαν με τα πυρά τους τούς μαχητές του ΕΛΑΣ, που έφευγαν ένας – ένας, περνούσαν μέσα από το ρέμα της Καισαριανής και μετά σκόρπιζαν στην έκταση που καταλαμβάνει σήμερα η Πανεπιστημιούπολη. Ο Κουλίτσος έπεισε και τον Κολλημένο να φύγει και έμεινε μόνος πίσω από μια μάντρα. Αρχικά δέχτηκε μια σφαίρα στο αριστερό χέρι και αμέσως μετά μια στο πίσω μέρος του κεφαλιού, η οποία όμως δεν ήταν μοιραία.

Αιμόφυρτος στον δρόμο, αλλά έχοντας τις αισθήσεις του, είδε έναν Γερμανό αξιωματικό να στέκεται πάνω από το κεφάλι του, να οπλίζει και να του δίνει τη χαριστική βολή. Όμως ο Κουλίτσος επέζησε. Η σφαίρα σφηνώθηκε πίσω από το αυτί του και έμεινε για πάντα εκεί μέχρι το θάνατό του το 2010 σε ηλικία 91 ετών.

_{Photo Credits:  Φωτογράφος Βασίλης Τσακιράκης, Γενικά Αρχεία του Κράτους, Κεντρική Υπηρεσία}

Ακούστε την ιστορία “Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Αντίσταση” σε αφήγηση Φοίβου Δεληβοριά στον Αθήνα 9,84: