Γερμανία: Γιατί η άνοδος της δεξιάς απειλεί μια κοινή ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική

Το Βερολίνο βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο της κριτικής. Η απόφαση της Γερμανίας να επιβάλει προσωρινούς συνοριακούς ελέγχους για την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης έχει πυροδοτήσει έντονες αντιδράσεις. Οι επικρίσεις δεν προέρχονται μόνο από ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι οποίοι υπερασπίζονται τα δικαιώματα των προσφύγων, αλλά και από κυβερνήσεις χωρών όπως η Αυστρία, η Πολωνία και η Ελλάδα, ανεβάζοντας τη συζήτηση σε ανώτατο πολιτικό επίπεδο.

Η Γερμανία αποτελεί έναν από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς για μετανάστες, με τις γενναιόδωρες κοινωνικές παροχές που προσφέρει να λειτουργούν ως πόλος έλξης. Αν η Γερμανία περιορίσει την πρόσβαση, είναι αναμενόμενο να δημιουργηθεί συσσώρευση προσφύγων σε άλλες χώρες. Παράλληλα, υπάρχει ανησυχία για ένα φαινόμενο ντόμινο, καθώς κι άλλες κυβερνήσεις ενδέχεται να ακολουθήσουν το παράδειγμά της, εισάγοντας αντίστοιχους συνοριακούς ελέγχους.

Εδώ και μήνες, το μεταναστευτικό κυριαρχεί στην πολιτική ατζέντα της Γερμανίας, επισκιάζοντας κάθε άλλο ζήτημα. Οι θανατηφόρες τρομοκρατικές επιθέσεις από μετανάστες έχουν εντείνει τις εντάσεις, φέρνοντας τη χώρα σε ένα κρίσιμο σημείο καμπής.

Τι συμβαίνει με το μεταναστευτικό στην Ελλάδα

Είναι αξιοσημείωτο ότι το μεταναστευτικό ζήτημα δεν απασχολεί ιδιαίτερα την κοινή γνώμη στην Ελλάδα αυτή την περίοδο. Οι πολίτες επικεντρώνονται περισσότερο στις υψηλές τιμές και την οικονομική κατάσταση. Ωστόσο, τα στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών καταγράφουν αύξηση 57% στις μεταναστευτικές ροές προς την Ελλάδα τους πρώτους οκτώ μήνες του τρέχοντος έτους. Το γεγονός ότι αυτή η εξέλιξη δεν έχει προκαλέσει ευρεία δημόσια συζήτηση μπορεί να αποδοθεί στην επικοινωνιακή στρατηγική της κυβέρνησης, που φαίνεται να υποβαθμίζει το θέμα. Πιο σημαντικό, όμως, είναι το ότι για τη συντριπτική πλειοψηφία των μεταναστών η Ελλάδα αποτελεί απλώς έναν ενδιάμεσο σταθμό: Σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές στο Βερολίνο, το 90% των αιτούντων ή δικαιούχων ασύλου στην Ελλάδα συνεχίζουν προς τη Γερμανία.

Η δευτερογενής μετανάστευση αποτελεί σημείο τριβής στις βελτιωμένες σχέσεις μεταξύ Αθήνας και Βερολίνου. Η Γερμανία, μέσω συστηματικών συνοριακών ελέγχων, προσπαθεί να αποτρέψει την είσοδο μεταναστών που, βάσει της πολυσυζητημένης διαδικασίας του Δουβλίνου, θα έπρεπε να παραμείνουν σε άλλες χώρες.

«Η λύση δεν μπορεί να είναι η μονομερής αναστολή του Σένγκεν και η μετακύλιση της ευθύνης στις χώρες με εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης», δηλώνει ο Έλληνας πρωθυπουργός, στρέφοντας τα βέλη του προς το Βερολίνο. Σύμφωνα με ελληνικά μέσα ενημέρωσης, η Αθήνα σκοπεύει να θέσει το ζήτημα στην ατζέντα της ΕΕ και αυτή τη στιγμή εργάζεται για τη δημιουργία διπλωματικής συμμαχίας κατά της νέας γερμανικής πολιτικής.

Η Ελλάδα δεν θέλει να μείνει μόνη της με ένα πρόβλημα που επηρεάζει εδώ και καιρό ολόκληρη την ήπειρο. Αυτό είναι το σαφές μήνυμα της Αθήνας. Το μήνυμα από το Βερολίνο είναι πως η Γερμανία έχει φτάσει στα όρια της απορροφητικής της ικανότητας και πως οικονομικοί και κυρίως πολιτικοί λόγοι αναγκάζουν την κυβέρνηση να αλλάξει πορεία. Πρόκειται για ένα νέο μήνυμα. Οι εταίροι στην Ένωση πρέπει ακόμη να συνηθίσουν τους νέους τόνους από το Βερολίνο.

Το σύστημα Σένγκεν των ανοικτών συνόρων είναι ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της ενωμένης Ευρώπης, αλλά δεν είναι χωρίς ατέλειες. Η απόφαση της Γερμανίας να επιβάλει συνοριακούς ελέγχους για έξι μήνες δεν συνιστά μεμονωμένο περιστατικό. Σύμφωνα με τη λονδρέζικη εφημερίδα «The Times», τα τελευταία εννέα χρόνια έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 442 εξαιρέσεις, με πρόσφατα παραδείγματα τις προληπτικές μέτρα κατά τη διάρκεια του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος Ποδοσφαίρου και των Ολυμπιακών Αγώνων στο Παρίσι.

Ο περιορισμός της ελευθερίας μετακίνησης αποτελεί μια ακόμη ένδειξη της στροφής της Ευρώπης προς τα δεξιά. Η μη ελεγχόμενη μετανάστευση ενισχύει τις πολιτικές δυνάμεις της ακροδεξιάς περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο ζήτημα. Η Γερμανία δεν είναι η μοναδική χώρα που αντιμετωπίζει αυτή την κατάσταση· δεξιές δυνάμεις κερδίζουν έδαφος επίσης στην Ολλανδία, την Ιταλία, τη Γαλλία και την Αυστρία. Ωστόσο, το ναζιστικό παρελθόν της Γερμανίας, το οποίο συνδέεται αναπόφευκτα με τον πόλεμο και την καταστροφή, καθιστά τη χώρα μια ειδική περίπτωση που δεν επιτρέπει τη σχετικοποίηση.

Οι πρόσφατοι θρίαμβοι της «Εναλλακτικής για τη Γερμανία» (AfD) στις εκλογές στην ανατολική Γερμανία έχουν προκαλέσει σοκ στη χώρα και πέρα από αυτήν. Δεν φαίνεται να υπάρχει τέλος στο νικηφόρο σερί της δεξιάς. Οι ακροδεξιοί εξτρεμιστές έχουν επιβληθεί σε ένα ζήτημα που απασχολεί εδώ και καιρό τη συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, το 82% των Γερμανών επιθυμεί περιορισμό της μετανάστευσης.

«Ή το δημοκρατικό κέντρο βάζει τέλος στην παράτυπη μετανάστευση στη Γερμανία – ή η παράτυπη μετανάστευση βάζει τέλος στο δημοκρατικό κέντρο στη Γερμανία». Με αυτά τα λόγια, ο Jens Spahn, κορυφαίος πολιτικός των Χριστιανοδημοκρατών της αντιπολίτευσης, συνοψίζει τη δραματικότητα της κατάστασης.

Προκειμένου να ανακόψει την περαιτέρω άνοδο της δεξιάς, η γερμανική κυβέρνηση υιοθετεί θέσεις που προέρχονται από το πρόγραμμά της. Αυτό είναι ιδιαίτερα οδυνηρό για μια κυβέρνηση που θεωρείται από τις πιο προοδευτικές που είχε η Γερμανία εδώ και δεκαετίες.

Όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα στη Γερμανία αυτές τις μέρες, αλλά αυτό που συμβαίνει εκεί είναι μέρος μιας ευρύτερης ευρωπαϊκής τάσης. Σε όλες τις χώρες, οι μετανάστες αντιμετωπίζονται ως πρόβλημα, παρά την αναγνώριση ότι οι αρνητικές δημογραφικές εξελίξεις καθιστούν τη μετανάστευση ολοένα και πιο απαραίτητη για τη διατήρηση της ευημερίας της Ευρώπης. Παρ’ όλα αυτά, οι οικονομικές ανάγκες περνούν σε δεύτερη μοίρα μέσα σε ένα πολιτικά φορτισμένο δημόσιο διάλογο.

Η κρίση στη Γερμανία επανέφερε το ζήτημα της μετανάστευσης στην ευρωπαϊκή ατζέντα. Μετά από χρόνια δύσκολων διαπραγματεύσεων, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε τον Μάιο το Σύμφωνο για τη Μετανάστευση. Το κατά πόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση θα καταφέρει να βρει την πολιτική βούληση να διαχειριστεί τις μεταναστευτικές ροές από κοινού, στο πνεύμα της πολυσυζητημένης αλληλεγγύης, παραμένει ένα ανοιχτό ερώτημα. Υπάρχει φόβος ότι η μεμονωμένη προσέγγιση του Βερολίνου θα βρει σύντομα μιμητές και σε άλλες χώρες.

*Ο Δρ. Ρόναλντ Μαϊνάρντους είναι πολιτικός αναλυτής, σχολιαστής και Κύριος Ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ