Τα αντιαποικιακά κινήματα μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου

Ο ιμπεριαλιστικός αποικισμός. Από τον 19ο αιώνα και κυρίως κατά την περίοδο 1870-1914 (έναρξη Α’  Παγκοσμίου Πολέμου) εφαρμόστηκε η στρατιωτική, οικονομική και πολιτική κυριαρχία ισχυρών δυτικών κρατών πάνω σε άλλες περιοχές, κυρίως στην Ασία και την Αφρική.

Οι εκβιομηχανισμένες χώρες της Ευρώπης αναζητούσαν νέες αγορές για επενδύσεις και πρώτες ύλες ενώ επεδίωκαν τον έλεγχο θαλασσίων και χερσαίων οδών. Η ανάπτυξη του καπιταλισμού οδήγησε στην αποικιοκρατία, στον ιμπεριαλισμό (imperium = ισχύς εξουσία).

Ποιοι ωφελήθηκαν; Φυσικά η αστική τάξη κάθε χώρας αλλά και άλλες κοινωνικές ομάδες ενώ τους τόνωνε το αίσθημα της «ανωτερότητας» και την εθνική αυταρέσκεια.

Χριστιανοί ιεραπόστολοι, έμποροι και εξερευνητές ήταν αυτοί που ανακάλυπταν τις νέες περιοχές, έγιναν, δηλαδή, η εμπροσθοφυλακή της υποδούλωσης άλλων χωρών.

Η αποικιοκρατία είχε καταστροφικές συνέπειες για τις αποικίες, όπως την οικονομική εκμετάλλευση, την καταπίεση των τοπικών πολιτισμών και τη διάλυση παραδοσιακών κοινωνικών δομών. Λεηλατήθηκε ο πλούτος τους, τις απομύζησαν, υπήρξε πολιτισμικός καταναγκασμός, τους επιβάλανε τις αξίες τους, η φιλανθρωπία έγινε η έκφραση της ανωτερότητάς τους, ενώ οι κάτοικοι  των χωρών αυτών αντιμετωπίζονταν ως κατώτερα όντα.

Ο αγώνας για ανεξαρτησία τώρα αρχίζει… Μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είχαν αλλάξει οι συσχετισμοί δυνάμεων και στο προσκήνιο εμφανίστηκαν δύο νέες δυνάμεις πολιτικά και οικονομικά, οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση. Οι κυρίαρχες χώρες της Ευρώπης έχασαν την ισχύ τους και λόγω του νέου κλίματος οι αποικίες τους άρχισαν να διεκδικούν την ανεξαρτησία τους μέσω του κινήματος της αποαποικιοκρατίας. Η Ευρώπη έγινε μάρτυρας μιας σειράς διαδηλώσεων και κινημάτων που στόχευαν στην υποστήριξη των αντιαποικιακών αγώνων, που εξελίσσονταν κυρίως στην Αφρική και την Ασία. Τα κινήματα αυτά ήταν αποτέλεσμα τόσο της ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης για τα δεινά των αποικιοκρατούμενων λαών όσο και της ανάπτυξης αριστερών και σοσιαλιστικών ιδεών που αντιτίθεντο στην αποικιοκρατία. Τα αντιαποικιακά κινήματα στην Ευρώπη συνδέθηκαν άμεσα με την άνοδο της μεταπολεμικής αριστεράς και την αναζήτηση νέων, πιο δίκαιων μορφών κοινωνικής οργάνωσης. Αριστερές πολιτικές δυνάμεις, οργανώσεις εργατών και φοιτητές ήταν συχνά στην πρώτη γραμμή αυτής της υποστήριξης. Η Γαλλία, μία από τις μεγαλύτερες αποικιοκρατικές δυνάμεις, ήταν το επίκεντρο πολλών διαδηλώσεων και κινημάτων υπεράσπισης των αντιαποικιακών αγώνων. Διαδηλώσεις υπέρ της ανεξαρτησίας των αποικιών πραγματοποιούνταν στην Βρετανία, την Ιταλία, την Σουηδία, τη Δανία.

Οι άποικοι δεν είναι άτρωτοι. Οι διαμαρτυρίες, οι δημόσιες εκδηλώσεις και η δημοσιοποίηση των ωμοτήτων στις αποικίες συνέβαλαν στην πίεση που ασκούνταν στις αποικιακές κυβερνήσεις για να αποχωρήσουν από τις αποικίες τους. Η υποστήριξη αυτή ενίσχυσε τα αντιαποικιακά κινήματα και τους αγώνες των λαών για ελευθερία καθώς συνειδητοποιούσαν πως οι άποικοι δεν ήταν άτρωτοι όπως έδειξε και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Χώρες που τους καταδυνάστευαν για δεκαετίες, καταλήφθηκαν από τον γερμανικό στρατό μέσα σε λίγες ημέρες.

Οι κάτοικοι των αποικιών, εμπνευσμένοι από τις αρχές της αυτοδιάθεσης και της ελευθερίας που προωθήθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου, άρχισαν να αμφισβητούν έντονα την ξένη κυριαρχία και να απαιτούν την ανεξαρτησία τους. Σε πολλές περιπτώσεις, οι αντιαποικιακές αυτές προσπάθειες οδήγησαν σε μακροχρόνιους αγώνες και επαναστάσεις, όπως στην Ινδία, την Αλγερία, και την Ινδοκίνα.

Η Σοβιετική Ένωση έπαιξε σημαντικό ρόλο στα αντιαποικιακά κινήματα κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, ιδιαίτερα μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο ρόλος της περιλάμβανε πολιτική, οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη σε διάφορες χώρες που αγωνίζονταν για την ανεξαρτησία τους από τις ευρωπαϊκές αποικιακές δυνάμεις. Προώθησε την ιδεολογία του κομμουνισμού και του σοσιαλισμού, παρουσιάζοντας την ανεξαρτησία από τις αποικιακές δυνάμεις ως μέρος του παγκόσμιου αγώνα κατά του ιμπεριαλισμού και του καπιταλισμού. Η υποστήριξη της Σοβιετικής Ένωσης στα αντιαποικιακά κινήματα όχι μόνο ενίσχυσε τα κινήματα αυτά, αλλά και δημιούργησε στρατηγικές συμμαχίες σε όλο τον κόσμο, επεκτείνοντας την επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έπαιξαν επίσης σημαντικό ρόλο στα αντιαποικιακά κινήματα του 20ού αιώνα, αλλά με διαφορετικές στρατηγικές και προσεγγίσεις σε σύγκριση με τη Σοβιετική Ένωση.  Το κίνημα της αποαποικιοποίησης, κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, οδήγησε τις ΗΠΑ να υποστηρίξουν απολυταρχικά καθεστώτα (τον Σουχάρτο στην Ινδονησία, τον Μάρκο στις Φιλιππίνες κ.λπ.) ως αντίβαρο στην επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης.

Κήρυξη ανεξαρτησίας

Κατάλογος με τις χώρες που ήταν αποικίες ευρωπαϊκών χωρών και απέκτησαν την ανεξαρτησία τους.

Δεκαετία 1940

1946: Φιλιππίνες – από τις ΗΠΑ

1947: Ινδία – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1947: Πακιστάν – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1947: Λιβύη – από την Ιταλία και 1951 από Συμβούλιο κηδεμονιών ΟΗΕ

1948: Μυανμάρ (Βιρμανία) – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1948: Σρι Λάνκα – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1949: Ινδονησία – από την Ολλανδία

Δεκαετία 1950

1953: Καμπότζη – από τη Γαλλία

1954: Βιετνάμ – από τη Γαλλία (Βόρειο Βιετνάμ)

1956: Τυνησία – από τη Γαλλία

1956: Μαρόκο – από τη Γαλλία και την Ισπανία

1957: Γκάνα – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1958: Γουινέα – από τη Γαλλία

Δεκαετία 1960 (το λεγόμενο «Έτος της Αφρικής» λόγω των πολλών ανεξαρτησιών)

1960: Καμερούν – από τη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο

1960: Σενεγάλη – από τη Γαλλία

1960: Τόγκο – από τη Γαλλία

1960: Μάλι – από τη Γαλλία

1960: Μαδαγασκάρη – από τη Γαλλία

1960: Κονγκό (Λαϊκή Δημοκρατία) – από το Βέλγιο

1960: Νίγηρας – από τη Γαλλία

1960: Μπουρκίνα Φάσο – από τη Γαλλία

1960: Ακτή Ελεφαντοστού – από τη Γαλλία

1960: Τσαντ – από τη Γαλλία

1960: Κεντροαφρικανική Δημοκρατία – από τη Γαλλία

1960: Γκαμπόν – από τη Γαλλία

1960: Μαυριτανία – από τη Γαλλία

1960: Νιγηρία – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1961: Σιέρα Λεόνε – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1962: Αλγερία – από τη Γαλλία

1962: Ουγκάντα – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1963: Κένυα – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1964: Τανζανία – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1965: Γκάμπια – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1966: Μποτσουάνα – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1966: Λεσότο – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1966: Μπαρμπάντος – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1968: Μαυρίκιος – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1968: Ισημερινή Γουινέα – από την Ισπανία

1968: Σουαζιλάνδη – από το Ηνωμένο Βασίλειο

Δεκαετία 1970

1971: Μπαχρέιν – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1971: Κατάρ – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1973: Μπαχάμες – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1974: Γουινέα-Μπισάου – από την Πορτογαλία

1975: Μοζαμβίκη – από την Πορτογαλία

1975: Ανγκόλα – από την Πορτογαλία

1975: Πράσινο Ακρωτήριο – από την Πορτογαλία

1975: Σάο Τομέ και Πρίνσιπε – από την Πορτογαλία

1975: Ανατολικό Τιμόρ – από την Πορτογαλία (κατοχή από την Ινδονησία μέχρι το 2002)

1976: Σεϋχέλλες – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1977: Τζιμπουτί – από τη Γαλλία

1979: Αγία Λουκία – από το Ηνωμένο Βασίλειο

Δεκαετία1980 και μετά

1980: Ζιμπάμπουε – από το Ηνωμένο Βασίλειο (ως Ροδεσία)

1980: Βανουάτου – από το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία

1981: Μπελίζ – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1984: Μπρουνέι – από το Ηνωμένο Βασίλειο

1990: Ναμίμπια – από τη Νότια Αφρική

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Νίκος Ψυρρούκης, Ιστορία της αποικιοκρατίας, Αιγαίο

Φραντς Φανόν, Της γης οι κολασμένοι, Κάλβος

Καρλ Μαρξ, Φρίντριχ Ένγκελς, Η αποικιοκρατία στην Ασία, Άγρα

Harry Magdoff (μετάφραση Άννα Καρακατσούλη), Αποικιοκρατία: Η ευρωπαϊκή επέκταση μετά το 1763, Μελάνι