ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΤΑΛΕΙΦΟΣ: “Ο ΘΕΙΟΣ ΒΑΝΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΚΟΥΡΑΓΙΟ”

Ο Δημήτρης Καταλειφός, ένας από τους πιο διακεκριμένους και ταλαντούχους Έλληνες ηθοποιούς, έχει αφήσει ανεξίτηλο το στίγμα του στο ελληνικό θέατρο με τις ευαίσθητες, βαθιά συναισθηματικές και αληθινές ερμηνείες του. Με μια καριέρα γεμάτη σπουδαίους ρόλους, ξεχωρίζει για τη μοναδική του ικανότητα να ενσαρκώνει χαρακτήρες με πολυπλοκότητα και εσωτερική ένταση.

Τώρα ο Δημήτρης Καταλειφός αναλαμβάνει να σκηνοθετήσει και να πρωταγωνιστήσει στον εμβληματικό “Θείο Βάνια“ (από τις 18 Οκτωβρίου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά), το πιο «τσεχωφικό», όπως έχει χαρακτηριστεί, από τα έργα του Ρώσου συγγραφέα, θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας δραματολογίας. Ο Τσέχωφ σε αυτό σκιαγραφεί με επιδεξιότητα τις μεγάλες κοινωνικές αλλαγές που κυοφορούνται και οραματίζεται ένα μέλλον πιο κοντά στις ανθρώπινες αξίες, ενώ ταυτόχρονα μας προ(σ)καλεί να αναλογιστούμε τη ζωή, τον έρωτα, τον θάνατο και το νόημα της ύπαρξής μας.

 

Τον Δημήτρη Καταλειφό τον συνάντησα στο σπίτι του στο Παγκράτι, ανάμεσα σε πίνακες ζωγραφικής και δεκάδες βιβλία. Την περίοδο του κορονοϊού ο ίδιος στράφηκε πολύ στον εαυτό του, ξεκίνησε να γράφει ποίηση και να ζωγραφίζει. Η σχέση του με την τεχνολογία είναι εξαιρετικά αδύναμη και με αυτή ξεκίνησε και η κουβέντα μας, όταν έμαθε πως η συνέντευξή μας είναι για λογαριασμού ενός site.

“Η σχέση μου με την τεχνολογία είναι αδύναμη. Έχω έναν “δάσκαλο” εδώ και 6 χρόνια που έρχεται μια φορά τη βδομάδα και κάνει όλα όσα εγώ αρνούμαι να μάθω, από λογιστικά και πληρωμές μέχρι σενάρια. Αισθάνομαι αγράμματος, αμόρφωτος, αναλφάβητος, πως ζω σε σύμπαν καφκικό. Υποτίθεται ότι η τεχνολογία εξυπηρετεί τον άνθρωπο, αλλά ένας άνθρωπος της γενιάς μου δεν μπορεί πλέον να πάει ούτε στην τράπεζα στα γκισέ, πρέπει να πάει στο μηχάνημα.

Γενικά, όλη αυτή η απώλεια της πραγματικής επαφής είναι θλιβερή και βαθύτατα προβληματική. Το κινητό πλέον είναι μια προέκταση του ανθρώπου. Είναι ένα σοκ αυτή η αιφνίδια αλλαγή που έχει συντελεστεί από το 2010, καθώς έχει φέρει αλλεπάλληλες σαρωτικές αλλαγές στην ηθική, στις αξίες, στο γούστο, στην αισθητική, στην τέχνη, στην πολιτική, στον τρόπο ζωής, και τις σχέσεις” αναφέρει ο Δημήτρης Καταλειφός.

Η έννοια του χρόνου για τον Δημήτρη Καταλειφό

Tι θέση έχει τώρα ο Τσέχωφ, ο οποίος είναι ένας συγγραφέας που δουλεύει πάνω στην έννοια του χρόνου και που υποτίθεται οι ήρωές του πλήττουν, στοχάζονται και γενικά λειτουργούν με τρόπο σπάνιο για την εποχή μας…

Θίγεις την πιο καίρια έννοια που με απασχόλησε και μένα για το έργο αυτό, τον χρόνο. Διαβάζοντας το έργο αυτό, αναζητούσα έναν λόγο για να ανέβει σήμερα η δική μας παράσταση. Και στάθηκα στο θέμα του χρόνου, σε αυτό που λέει ένα έργο του 1900. Στην ουσία ο άνθρωπος περνάει από τα ίδια πράγματα από τότε.

Ο “Θείος Βάνιας”  είναι παντός καιρού έργο και αυτό θέλω να βγει και στην παράσταση. Δείχνει ότι ο άνθρωπος ονειρεύεται να ζήσει καλύτερα, παρόλο που διαρκώς οι ψευδαισθήσεις καταρρέουν και πρέπει κάποια στιγμή να πάρει απόφαση να συνεχίσει να ζει τη ζωή του συμφιλιωμένος με το ότι δεν θα έχει ποτέ ακριβώς αυτό που θα ήθελε.

Αυτό το κουράγιο του ανθρώπου να συνεχίζει να ζει, ενώ δεν έχει αυτά που πραγματικά θέλει. κρύβει μια αισιόδοξη λύπη μέσα του. Είναι θα λέγαμε το μοτίβο στο οποίο συναντιέται ο Τσέχωφ με τον Μπέκετ. Ο τελευταίος έχει αυτό το περίφημο “δεν μπορώ να συνεχίσω, αλλά συνεχίζω”, δηλαδή, “δεν ξέρω τι νόημα έχει η ζωή, αλλά παρόλα αυτά συνεχίζω”.

Η Σόνια, στον περίφημο μονόλογό της, μιλάει πολύ συχνά για την υπομονή που πρέπει να έχουμε οι άνθρωποι στα βάσανα. Και συγχρόνως γερνάμε, η ζωή μας είναι μια διαρκής φθορά, ο χρόνος την κατατρώει. Και δεν είμαστε σχεδόν ποτέ ικανοποιημένοι, ένα “θα μπορούσα να”, μας κατατρώει. Η δική μας παράσταση φιλοδοξούμε να έχει αυτό το παιχνίδι με τον χρόνο, θέλω να έχει ένα “πείραγμα”, τη ματιά του ‘24, χωρίς όμως να γίνει δήθεν.

Απλώς σκεφτόμουν ότι σήμερα η σχέση μας με τον χρόνο είναι τελείως διαφορετική…

Ο χρόνος είναι ένα τεράστιο θέμα στη ζωή μας. Πόσες ώρες δουλεύουμε; Πόσες ώρες καθόμαστε; Εδώ κάνεις μια παράσταση και σου λένε να είναι μιάμιση ώρα, γιατί δεν αντέχει ο άλλος να κάτσει παραπάνω, γιατί πρέπει να προλάβει το μετρό, γιατί αύριο το πρωί ξυπνάει στις 7.00. Κόψε χρόνο, γιατί ο σύγχρονος άνθρωπος – και οι νέοι ειδικά-  βαριούνται τρομερά εύκολα. Θέλουμε κάτι να μας εκπλήσσει, βαριόμαστε να κάτσουμε μια ώρα σιωπηλά και να κοιτάζουμε τον ουρανό και τη θάλασσα.

Τελικά θέλουμε χρόνο; Γιατί αν θέλαμε χρόνο θα τον είχαμε. Μήπως φοβόμαστε να κάτσουμε μόνοι;

Αυτό είναι που κάποιοι άνθρωποι άλλαξαν σε έναν βαθμό με τον κορονοϊό και εκμεταλλεύτηκαν τον χρόνο. Ανάμεσα σε αυτούς βάζω και τον εαυτό μου που κάθισα, έγραψα ποιήματα και ζωγράφιζα. Άλλοι σκέφτηκαν τη ζωή τους, άλλοι καθάρισαν αντικείμενα από το χώρο που είχαν χρόνια μαζευτεί. Ο άνθρωπος από τη μια θέλει χρόνο και από την άλλη δεν τον αντέχει. Είναι θέμα υποκειμενικό το τι κάνεις τον χρόνο. Σίγουρα όλους μας γερνάει.

Μας γερνάει και μας φοβίζει;

Πάρα πολύ. Ο Μπέκετ λέει ότι από την ώρα που γεννιέσαι, οδεύεις προς ένα τέλος που δεν ξέρεις πότε θα έρθει. Και αυτό καθορίζει τα αισθήματα, τους φόβους μας, τους πανικούς μας, τις σχέσεις μας, την τέχνη… Και η τέχνη τι είναι; Αυτό που θέλει κάποιος να αφήσει. Το αποτύπωμα κάποιου.

Όλα βασίζονται σε αυτή την κωμικοτραγωδία της ζωής, η οποία έχει ένα τέλος, το οποίο ο καθένας είτε το απωθεί, είτε το σκέφτεται, είτε το στοχάζεται. Γι’ αυτό και υπάρχουν διαφορετικοί χαρακτήρες στη ζωή, που πάντα έχουν σχέση με το πώς αντιμετωπίζουν αυτό το τέλος.

Δε θα ξεχάσω τη μητέρα μου που πήγαινα και την έβλεπα, όταν “έσβηνε”. Τη ρώτησα “Μαμά, πώς αισθάνεσαι;” Και μου λέει “κάνεις τόσα πράγματα, και μετά λες για ποιο λόγο γίνανε όλα αυτά; Ποιο ήταν το νόημα;”

Ο Βάνιας έχει μια καταπληκτική φράση. Αναρωτιέται “πώς θα ζήσω τα όσα χρόνια μου απομένουν; Με τι θα τα γεμίσω; “Ο άνθρωπος έχει το χάρισμα να επινοεί πράγματα για να γεμίσει τον χρόνο του. Όλοι πάμε να γεμίσουμε με νόημα κάτι από αυτό που πολλές φορές νιώθουμε ότι δεν έχει κανένα νόημα.

Δημήτρης Καταλειφός: Ο Θείος Βάνιας και η επίκληση στο ανθρώπινο κουράγιο

Για να γυρίσουμε λίγο στον Τσέχωφ και στον Θείο Βάνια, όταν παίρνεις ένα τέτοιο αριστούργημα, βλέπεις πως έρχεσαι ξανά αντιμέτωπος με αυτά τα θεμελιώδη ερωτήματα.
Γιατί ζούμε; Τι ελπίζουμε; Ποιο είναι το νόημα; Γιατί τραβάμε όλα αυτά που τραβάμε; Γιατί δεν έχουμε αυτό που θέλουμε; Γιατί θέλουμε αυτόν που δεν μας θέλει: Έχει όλα τα υπέροχα ερωτήματα της ζωής “Ο Θείος Βάνιας”. Για αυτό και είναι τόσο αιώνιος, διαχρονικός και γι’ αυτό ο Τσέχωφ θα παίζεται όσο υπάρχουν άνθρωποι.

Ο Βάνιας και η Σόνια είναι εγκλωβισμένοι;

Ο Βάνιας γερνάει. Έχει ζήσει μια ζωή μόνος του, δεν έχει παντρευτεί, δεν έχει παιδιά. Απ’ ό,τι φαίνεται ερωτικά δε χάρηκε τίποτα. Αυτό που συνδέει τους δύο ήρωες είναι ότι είναι δύο στερημένοι εργατικοί άνθρωποι. Όταν κάτι μας λείπει και είμαστε δυστυχισμένοι, πιστεύουμε ότι άμα το είχαμε θα ήμασταν καλά. Και μπορεί όταν το έχουμε, να το βαρεθούμε.

Νομίζω η μόνη ελπίδα στο έργο είναι όταν οι ήρωες λένε “θα ζήσουμε, θα αντέξουμε. Και κάποτε μπορεί και να καταλάβουμε γιατί το περάσαμε όλο αυτό”. Κάνουν μια επίκληση στο ανθρώπινο κουράγιο. Πώς όταν είσαι απελπισμένος από κάτι και ξαφνικά ένα φωτάκι από την καθημερινότητα, ένα χαμόγελο από έναν άγνωστο, ξαφνικά σου δίνει μια ανάσα και να συνεχίζεις ενώ είσαι στα πρόθυρα της κατάρρευσης; Υπάρχει μια δύναμη στον άνθρωπο να αντέχει, που θέλει τσίμπημα για να είναι ενεργή.

Είναι πάντως λίγο απαισιόδοξη η έκφραση “επίκληση στο ανθρώπινο κουράγιο”…

Τελικά η ζωή είναι ένα μυστήριο “φαινόμενο”, αισιόδοξο ή απαισιόδοξο μαζί. Κανείς μας δεν ξέρει ούτε γιατί ήρθε, ούτε γιατί φεύγει. Μια κωμικοτραγωδία είναι η ύπαρξη. Βέβαια κάποιοι πιο έξυπνοι άνθρωποι μπορεί να σου λένε “Τι λες ρε παιδί μου; Η ζωή είναι ένα δώρο. Θα το γευτώ μέχρι τελευταίας ρανίδας”. Είναι άλλοι επίσης που τους βοηθάει η θρησκεία. Η υπηρέτρια στο έργο, έχει μια αυτάρκεια, γιατί πιστεύει πολύ στο Θεό. Η Σόνια έχει κι αυτή πίστη στον Θεό, ο Βάνιας είναι πιο αδύναμος…

Ο Βάνιας για μένα καθηλώθηκε στον ρόλο του “καλού παιδιού” της οικογένειάς του, λάτρευε την αδελφή του, για χάρη της παραιτήθηκε από την κληρονομιά και εξαιτίας αυτής αγάπησε και το γαμπρό, τον Σερεμπρενίκοφ. Δεν έσπασε τα δεσμά της οικογένειας.
Ένα πράγμα που μου έκανε εντύπωση στις περιγραφές του έργου ήταν που λέει “Στο δωμάτιο του Βάνια είναι ένα κλουβί με ένα κοτσύφι”. Και λες τώρα τι το έβαλε αυτό ο Τσέχωφ; Εγώ το έχω ερμηνεύσει πως το κοτσύφι αυτό στο κλουβί είναι ο Βάνιας, και γι αυτό το έχουμε βάλει στο έργο.

Οι περισσότεροι ήρωες του Τσέχωφ με έναν τρόπο είναι εγκλωβισμένοι σε κάτι. Είναι πολύ δύσκολο πράγμα η ελευθερία, να κάνεις αυτό που θέλεις, αυτό που είναι η φύση σου, αυτό που επιθυμείς. Πόσοι άνθρωποι το κάνουν; Οι περισσότεροι παγιδεύονται σε μια ζωή με υποχρεώσεις, με δεσμεύσεις.

Ο λόγος του Τσέχωφ, ενώ φαίνεται ρομαντικός, δεν είναι. Είναι σκληρός και ρεαλιστικός έτσι δεν είναι; 
Δεν είναι τυχαίο που ήταν και γιατρός, αυτό τον κυνισμό τον έχουν οι γιατροί. Ναι, είναι κυνικός, έχει και χιούμορ και ταυτόχρονα μια βαθιά αγάπη για τον άνθρωπο.

Η σκηνή του Πειραιά είναι μεγαλύτερη από αυτές που σας έχουμε συνηθίσει…
Αυτές τις ημέρες πρωτομπήκαμε στον χώρο, ως τώρα κάναμε πρόβες στο φουαγιέ.  Το φοβόμουνα λίγο, και ψάχνω και εγώ να βρω έναν τρόπο για να μη μείνει το έργο πάνω στη σκηνή, θέλω λίγο να ενωθούμε με το κοινό. Έχει μια ζεστασιά και μια γλύκα το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά και μου αρέσει πολύ…

Άλλοι συγγραφείς που σας γοητεύουν;
Από τους από τους από τους γνωστούς. Ο Τσέχωφ, ο Ίψεν και ο Ουίλιαμς είναι οι αγαπημένοι μου. Γι αυτό γίνεται το σήμα στο μέιλ μου. Ο Μπέκετ είναι ο Πίντερ. Από εμάς είναι η Αναγνωστάκη, ο Κεχαϊδης.

Θα ασχολιόσασταν ποτέ με ένα νεοελληνικό έργο;
Θα ήθελα πάρα πολύ να κάνω το τελευταίο έργο του Διαλεγμένου, αλλά για κάποιο λόγο υπάρχει μια δυσκολία, αλλά θα ήθελα πάρα πολύ να το κάνω. Είναι ένα έργο που δεν έχει παιχτεί ακόμα και όλο πάει να γίνει όλο κάτι. Όχι μόνο με εμένα, με διάφορες περιπτώσεις και όλο κολλάει. Και θα ήθελα πάρα πολύ αυτό το έργο να κάνω. Αυτό θα ήταν ένα όνειρό μου.