ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΥΠΕΡΤΟΥΡΙΣΜΟΣ: ΤΙ ΜΑΣ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙ;

Το καλοκαίρι στη Βαρκελώνη πετούσαν νερό στους τουρίστες, κρατώντας πλακάτ με τα οποία τους έστελναν σπίτια τους..

Στην Τενερίφη οι κάτοικοι έκαναν απεργία πείνας ζητώντας να σταματήσει η κατασκευή ενός ξενοδοχείου και ενός παραλιακού θέρετρου στα νότια του νησιού. Ζήτησαν και μορατόριουμ σε όλα τα έργα τουριστικής ανάπτυξης).

Στην Ίμπιζα όπου ο τουρισμός αντιπροσώπευε το 2023 το 84% της οικονομίας η εκτόξευση των τιμών των ενοικίων άφησε χωρίς στέγη κατοίκους και εργαζομένους στο νησί που διανυχτέρευσαν φέτος στα αυτοκίνητά τους.

Πολίτες της Λισαβόνα διαμαρτυρήθηκαν για το «πανδαιμόνιο» που επικρατούσε στους δρόμους. Η κατάσταση έφτασε στο σημείο που να μην μπορούν να βγουν από τα σπίτια τους, με τα tuk-tuk των τουριστών να κάνουν αφόρητη την κίνηση.

Η Βενετία έθεσε σε εφαρμογή πλάνο με νέες χρεώσεις για τους τουρίστες, μετά εκείνων σε όλα τα μέρη που πηγαίνουν τουρίστες, συμπεριλαμβανομένων των εκκλησιών: για να πατήσει ημερήσιος τουρίστας το πόδι του έπρεπε να δώσει 5 ευρώ ‘είσοδο’ και να ‘χει κάνει κράτηση για τουλάχιστον μια διανυκτέρευση. Παρεμπιπτόντως, από την ‘πόρτα’, η πόλη ‘έβγαλε’ 2.400.000 ευρώ σε τρεις μήνες (από Απρίλιο έως Ιούλιο).

Η Σαντορίνη ανακοίνωσε περιορισμούς στα κρουαζιερόπλοια, με τον Κυριάκο Μητσοτάκη να κάνει λόγο για τέλος (20 ευρώ) σε κάθε επιβάτη που αποβιβάζεται στο συγκεκριμένο νησί ή στη Μύκονο, στη high season, κατά την ομιλία του στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης.

Σε πολλούς τουριστικούς προορισμούς οι εκπαιδευτικοί δεν βρίσκουν σπίτι να μείνουν, όπως και κάτοικοι δυσκολεύονται να διαχειριστούν την διαρκή άνοδο των ενοικίων.

Τι έχει πάει λάθος με τον τουρισμό στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια -μετά τον Covid;

Πώς φτάσαμε στον φαινόμενο που λέγεται «υπερτουρισμός», το οποίο κατά τον πρωθυπουργό δεν υφίσταται στη χώρα, αλλά κατά τα τεκμαρτά στοιχεία το ζούμε στο 100%;

Η Ελλάδα μόλις τερμάτισε τον «δείκτη ενόχλησης» των τουριστικών προορισμών

Ο υπερτουρισμός περιγράφει το σημείο καμπής στο οποίο οι τουρίστες και τα χρήματά τους παύουν να ωφελούν τους κατοίκους.

Αντ’ αυτού επηρεάζουν την τοπική κοινωνία (η στέγαση γίνεται απρόσιτη, αυξάνεται το κόστος ζωής, λόγω της αυξημένης ζήτησης για κατοικίες και αγαθά, ενώ υπάρχει υπερφόρτωση σε υποδομές -πχ δρόμοι, συγκοινωνίες, αλλά και ιστορικά κέντρα κ.α.) και το φυσικό περιβάλλον (ο μεγάλος αριθμός μπορεί να καταστρέψει φυσικά τοπία -πχ οι παραλίες υπόκεινται διάβρωση και τα φυσικά πάρκα ζημιές- και να επιβαρύνει φυσικούς πόρους, όπως το νερό και η ενέργεια) .

Όλα αυτά οδηγούν στη σημαντική επιδείνωση της ζωής όσων ζουν στον τουριστικό προορισμό.

Έχουμε ή δεν έχουμε, λοιπόν υπερτουρισμό;

Ο ακαδημαϊκός George Doxey είχε ‘διαγνώσει’ πως όλοι οι πιο δημοφιλείς τουριστικοί προορισμοί ζουν τα τέσσερα στάδια του «Irritation Index» με τον μαζικό τουρισμό που ανέβασε ρυθμό από το ‘70.

Ο λόγος ύπαρξης της θεωρίας αυτής είναι η ανάπτυξη στρατηγικών από τους διαχειριστές του τουρισμού «ώστε να εξισορροπήσουν την τουριστική ανάπτυξη με την ευημερία των κοινοτήτων υποδοχής. Τα προληπτικά μέτρα μπορούν να βοηθήσουν στον μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων του τουρισμού και να αποτρέψουν την κλιμάκωση του εκνευρισμού και του ανταγωνισμού».

Ο δείκτης ενόχλησης αρχίζει με την ευφορία που προκαλεί η αρχική προτίμηση.

Ακολουθεί η απάθεια απέναντι σε γεγονότα που δεν αρέσουν, αλλά θεωρούνται ως δεδομένα.

Μετά έρχεται η ενόχληση, δείγμα ότι πλησιάζει ο κορεσμός.

Στο τέλος προκύπτει ο ανταγωνισμός, που χαρακτηρίζεται από ανοιχτές εκφράσεις εχθρότητας των κατοίκων απέναντι σε τουρίστες, καθώς έχουν επηρεαστεί σε κάθε επίπεδο (κοινωνικά, οικονομικά, περιβαλλοντικά).

Ναι, ως έθνος έχουμε ολοκληρώσει τα ‘βήματα’ μιας ιστορίας που έδωσε στο κράτος 20.000.000.000 ευρώ το 2023, με τις αφίξεις τουριστών να φτάνουν τις 31.000.000.

Τι υπάρχει για τη συνέχεια;

Αυτό που φαίνεται να έχει ήδη αποφασίσει να κάνει η κυβέρνηση και είναι να μην ασχοληθεί με το ανεξέλεγκτο της τουριστικής ανάπτυξης των αμέτρητων αδειών οικοδόμησης και της “δουλοπρέπειας” στα συμφέροντα που εξυπηρετούν τους τουρίστες.

Μην τρέφεις φρούδες ελπίδες για την Ελλάδα

Οι ορδές των τουριστών που ενίοτε δεν σέβονται τίποτα και κανέναν (από κουλτούρες έως την ηρεμία των άλλων) είναι οι τελευταίοι που φταίνε, για αυτό που ζούμε οι πολλές χώρες που έχουμε υπερτουρισμό.

Την κύρια ευθύνη την έχουν οι κυβερνήσεις που επιτρέπουν στην τουριστική βιομηχανία να κάνει ό,τι θέλει και έτσι ο τουρισμός αναπτύσσεται με τρόπο «που έχει στοιχεία αποικιοκρατίας», όπως λέει στο NEWS 24/7, o Δρ Γεώργιος Σαμαράς, Επίκουρος Καθηγητής Δημόσιας Πολιτικής στο King’s College London, principal researcher της έρευνας για τη συνεργασία Eteron και King’s College και επικεφαλής της μελέτης για τον υπερτουρισμό στην Ελλάδα, με τίτλο Staycation Nation.

Ας αρχίσουμε από τα δεδομένα: η Ευρώπη έχει χαρακτηριστεί -και- ως μουσείο του κόσμου, με τη Μεσόγειο να είναι ο απόλυτος προορισμός του καλοκαιριού για τους απανταχού τουρίστες. Aυτό όμως, είναι κάτι που ισχύει για δεκαετίες.

Βάσει των στοιχείων της UN Tourism για το 2023, όταν η ήπειρός μας υποδέχθηκε το 54,5% όλων των διεθνών αφίξεων τουριστών. Ήταν 700.4 εκατομμύρια άνθρωποι, ποσοστό μόλις 5.9% από τη χρονιά ρεκόρ (2019).

Αυξήθηκαν μεν, οι πληθυσμοί από τη Βόρεια Αμερική, ωστόσο ήταν μεγαλύτερη από ποτέ η εσωτερική μετακίνηση (από μια ευρωπαϊκή χώρα σε άλλη).

Τους περισσότερους τουρίστες τους υποδέχθηκε η Νότια Ευρώπη (307.4 εκατομμύρια) που απείχε μόλις 1.1% από το ρεκόρ του 2019 (παρεμπιπτόντως, αναμένεται να το ‘σπάσει’ φέτος). Η κορυφαία επίδοση ανήκε στην Αλβανία (+49% αφίξεις από το 2019). Η Ελλάδα ήταν στο +4%.

Η Eurostat αποκάλυψε ότι η Ελλάδα είχε τη μεγαλύτερη αύξηση σε αριθμό διανυκτερεύσεων (+13% συγκριτικά με το 2022).

Είχε αρχίσει να διαφαίνεται πως οι μεσογειακές χώρες έχουν ήδη καθυστερήσει να προβούν σε μέτρα, τα οποία διατηρούν μια ισορροπία μεταξύ των δικαιωμάτων των πολιτών και της εξυπηρέτησης των τουριστών.

«Από την σκοπιά της πολιτικής έρευνας μου και με λίγη πολιτική θεωρία καταλήγω στο ότι το μακροοικονομικό μοντέλο της ελληνικής οικονομίας, την τελευταία τετραετία και δη μετά την πανδημία, βασίζεται σε μια υπόθεση» λέει ο Δρ Σαμαράς, «πλέον η κυβέρνηση και το κράτος έχει αποδεχθεί πως δεν μπορεί να συλλέξει φόρους.

Το επίπεδο της φοροδιαφυγής έχει ‘ξεφύγει’ σε ποσοστά που η χώρα δεν έχει ξαναδεί στην ιστορία της.

Τα στατιστικά της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων το 37% των Ελλήνων ζει στο όριο της φτώχειας -δηλώνει έως 5.000 ευρώ-, ενώ το 67% που είναι 7 στους 10, δηλώνουν πως βγάζουν λιγότερα από 10.000.

Οι διαδικασίες που ακολουθούνται και στο υπουργείο Οικονομικών και στις φορολογικές υπηρεσίες -η ΑΑΔΕ δίνει μια πολύ καλή εικόνα για το πώς το κράτος έχει σταματήσει να προσπαθεί να καταπολεμήσει τη φοροδιαφυγή-, είναι διαδικαστικές.

Είναι ξεκάθαρο πως δεν υπάρχει θέληση να καταπολεμηθεί η φοροδιαφυγή, όπως φαίνεται να συμβαίνει και με τις πυρκαγιές.

Η απορρόφηση ενός ποσοστού από την Κομισιόν είναι παράλληλη με την έλλειψη θέλησης της πολιτείας να πάρει τα απαραίτητα μέτρα.

Μετά το 2020-21 ως μέγιστος σκοπός της κυβέρνησης ετέθη να καταπολεμήσει την πτώση των εσόδων του κράτους που είχαν φτάσει σε χαμηλά επίπεδα.

«Έχοντας χάσει τη δυνατότητα να έχει έσοδα από τους φόρους, το κράτος έχει επιτρέψει την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη του τουρισμού που έχει στοιχεία αποικιοκρατίας, σε συνδυασμό με προσπάθεια να δώσει ώθηση σε συγκεκριμένα συμφέροντα. Να ευχαριστηθούν συγκεκριμένοι άνθρωποι».

To μοντέλο της ελληνικής οικονομίας δεν υπάρχει πουθενά στον κόσμο

Ο πολιτικός επιστήμονας και Επίκουρος Καθηγητής Δημόσιας Πολιτικής στο εκ των 35 κορυφαίων πανεπιστημίων του κόσμου αποκάλυψε πως το μοντέλο οικονομίας που μόλις διάβασες μπορεί να συγκριθεί με πολλά άλλα του κόσμου «όχι όμως, του δυτικού.

Συγκρίνεται με εκείνο του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας, όπου ωστόσο βασίζονται στην ύπαρξη πόρων (πετρέλαιο, αέριο κ.α.). Δεν χρειάζεται να καταπολεμήσουν τη φοροδιαφυγή, χάριν των εσόδων που προκύπτουν από αυτούς. Την ίδια ώρα, συγκρατούν και χαρούμενα τα συμφέροντα».

Κάποιος μπορεί να σκεφτεί πως η δική μας οικονομική δύναμη είναι ο τουρισμός.

«Στην Ελλάδα υπάρχει ανεξέλεγκτη ανάπτυξη τουρισμού, ειδικά σε ξενοδοχειακό επίπεδο. Για παράδειγμα, η Σαντορίνη έχει πληθυσμό 25.000 κατοίκων και 80.000 κρεβάτια σε ξενοδοχεία. Ο αριθμός των αδειών για κατασκευές ξενοδοχείων, σπιτιών και άλλων τύπων καταλύματος που αφορούν τον τουρισμό -και δη ξενοδοχειακές αλυσίδες- είναι ακατανόητος.

Με τους επισκέπτες να ξεπερνούν τα 3.4 εκατομμύρια μέσα στο 2024, βλέπουμε ότι το φαινόμενο που έχει εμφανιστεί σε πολλές χώρες της Μεσογείου και εν μέσω κλιματικής αλλαγής, όχι μόνο δεν έχει τεθεί υπό έλεγχο, αλλά η ελληνική κυβέρνηση το προωθεί.

Αυτό φαίνεται από τον αριθμό αδειών για οικοδόμηση σε ξενοδοχειακές αλυσίδες όχι μόνο της Σαντορίνης, αλλά και άλλων νησιών των Κυκλάδων. Επιδιώκεται να γίνουν hot spot ακριβού τουρισμού, πολύ υψηλής ποιότητας με πολυτελείς παρεμβάσεις, κάτι που ισοπεδώνει την τοπική οικονομία.

Παράλληλα, αναπτύσσονται αλυσίδες yachting που αυξάνουν περαιτέρω τις επισκέψεις τουριστών στη χώρα.Όλα αυτά παρατηρούνται στις Κυκλάδες, στην Κω, την Κρήτη αλλά και άλλα νησιά του Αιγαίου, όπως και στα Επτάνησα.

Αποκαλύπτουν ελλιπείς προσπάθειες της κυβέρνησης, που δεν θέλει να πολεμήσει αυτές τις εξελίξεις, καθώς είναι μοντέλο χώρας που βασίζεται στον τουρισμό».

«Η κυβέρνηση έχει πάψει να ασχολείται με τον υπερτουρισμό»

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως έχουμε ξεπεράσει, ως χώρα, κάθε έννοια τουριστικής ανάπτυξης και κινούμαστε προς επικίνδυνες ατραπούς. Τι να περιμένουμε;

«Η διαδικασία που ακολουθείται και σε επίπεδο αντίληψης δείχνει σκεπτικό μιας κυβέρνησης που δεν δείχνει να ασχολείται. Έχει πάψει να ασχολείται.

Ο υπερτουρισμός λοιπόν, είναι εδώ για να μείνει.

Αυτό θα είναι το μέλλον της χώρας μας, εκτός και αν αλλάξει η κυβέρνηση και η νέα έχει και περιβαλλοντική κατεύθυνση, όπως και το ενδιαφέρον να προστατέψει τα νησιά από το υπάρχον μοντέλο τουρισμού.

Η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη έχει επιτραπεί τόσο πολύ που φαίνεται πως είναι ήδη σε τροχιά να μην αλλάξουν ποτέ αυτά τα δεδομένα.

Όσο περνούν τα χρόνια η χώρα θα προσαρμόζεται περισσότερο σε αυτή και όσο πιο πολύ προσαρμόζεται, τόσο πιο δύσκολο θα είναι να βγει από αυτή.

Εν τω μεταξύ, τα οικονομικά εφόδια είναι τόσα πολλά που πολιτικά πρόσωπα παραδέχονται -όχι φυσικά, δημόσια- ότι αυτό θα είναι το μέλλον της Ελλάδας και πως δεν υπάρχει τρόπος να το αναστρέψουμε».

ΠΟΙΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΝΤΑΙ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ -ΟΠΟΥ ΝΟΙΑΖΟΝΤΑΙ

Το 2023 η Ισπανία ήταν ο δεύτερος δημοφιλέστερος ευρωπαϊκός προορισμός, μετά τη Γαλλία. Μόνο τον Ιούλιο του 2024 είχε 10.9 εκατομμύρια διεθνείς τουρίστες, ποσοστό κατά 7.3% μεγαλύτερο από το αντίστοιχο μήνα του 2023.

Οι περισσότεροι (10.851.172) ήταν Γερμανοί, με την Καταλονία να συγκεντρώνει το δεύτερο μεγαλύτερο όγκο (2.394.535 που ήταν 10% περισσότεροι από το 2023). Το Νο1 ανήκε στις Βαλεαρίδες Νήσους (2.542.000).

Στη Βαρκελώνη σε μανιφέστο, οι διαμαρτυρόμενοι κάτοικοι ζήτησαν από την τοπική κυβέρνηση να μειώσει το δημόσιο χρήμα που δίνει για διαφημίσεις προς τουρίστες, τον αριθμό των κρουαζιερόπλοιων που ‘δένουν’ στο λιμάνι, των πτήσεις που προσγειώνονται στα αεροδρόμια και να απαγορευτούν οι βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις καταλυμάτων.

Ο «δείκτης ενόχλησης» είχε προτείνει βασικές στρατηγικές για να υπάρχει ισορροπία μεταξύ της τουριστικής ανάπτυξης και της ευημερίας των πολιτών, ώστε να μετριαστούν οι αρνητικές επιπτώσεις του τουρισμού και να αποτραπεί η κλιμάκωση του εκνευρισμού και του ανταγωνισμού.

Αφορούν

• τον περιορισμό του αριθμού των τουριστών (να υπάρχει ένα ανώτατο όριο που θα επιτρέπεται σε συγκεκριμένες περιοχές ή αξιοθέατα ανά ημέρα ή σεζόν και σε κρουαζιερόπλοια)
• τις ποσοστώσεις επισκεπτών ή άδειες εισόδου σε ιδιαίτερα ευαίσθητες περιοχές (πχ αρχαίες πόλεις και φυσικά πάρκα).
• την προώθηση τουριστών σε περιόδους εκτός αιχμής (εποχικές προσφορές και διαφοροποιημένες προτάσεις αξιοθέατων, σε λιγότερο γνωστούς προορισμούς)
• τις εφαρμογές ελέγχου πλήθους (apps για κινητά με πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο για την πυκνότητα του πλήθους σε δημοφιλή αξιοθέατα και τεχνολογίες και τεχνολογίες που θα βοηθούν σε αποφάσεις για την άμβλυνση της κυκλοφοριακής συμφόρησης)
• τη βελτίωση υποδομής και διαχείρισης (επενδύσεις σε βελτίωση μεταφορών και διαχείριση απορριμάτων, πέραν των εγκαταστάσεων και διαχείριση ροής επισκεπτών με τη χρήση της τεχνολογίας και δεδομένων σε πραγματικό κόσμο -ώστε πχ όταν κρίνεται απαραίτητο να προτείνονται λιγότερο πολυσύχναστες εναλλακτικές)
• τη ρύθμιση των βραχυχρόνιων ενοικιάσεων (περιορισμός του αριθμού των ημερών ενοικίασης ανά έτος ή ο καθορισμός ορισμένων περιοχών για τουρισμό, επιβολή τουριστικών φόρων ή φόρων βιωσιμότητας -περιβαλλοντικά τέλη ή φόρος ανά κλίνη)
• την ενθάρρυνση επιχειρήσεων αειφόρου τουρισμού (υποστήριξη σε επιχειρήσεις που εστιάζουν στη βιωσιμότητα, όπως τα φιλικά προς το περιβάλλον ξενοδοχεία, πιστοποιήσεις και βραβεία συν ενθάρρυνση τουριστών να ξοδεύουν χρήματα σε τοπικές επιχειρήσεις και όχι πολυεθνικές) και
• τον μακροπρόθεσμος σχεδιασμός (στρατηγικές διαχείρισης που δεν θα εστιάζουν σε βραχυπρόθεσμα κέρδη).

Τι έχει γίνει στην Ελλάδα;

Τίποτα, καθώς όπως είπε και ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν υπάρχει θέμα υπερτουρισμού.