Wellbeing Economy: Όταν το κράτος μεριμνά για την ευτυχία μας

Γιατί η Φινλανδία και η Ισλανδία ήταν από τις χώρες που προχώρησαν στην εφαρμογή της τετραήμερης εβδομάδας εργασίας;

Γιατί η Νέα Ζηλανδία δημιούργησε τον “προϋπολογισμό ευημερίας”, ο οποίος δίνει προτεραιότητα όχι μόνο στην αύξηση του ΑΕΠ αλλά στην ψυχική υγεία των πολιτών και στη μείωση της παιδικής φτώχειας;

Γιατί η Ουαλία εισήγαγε την έννοια και το αξίωμα του “Επιτρόπου Μελλοντικών Γενεών”, ρόλος του οποίου είναι να διασφαλίζει ότι οι δημόσιοι φορείς εξετάζουν τον μακροπρόθεσμο αντίκτυπο των αποφάσεών τους;

Η απάντηση βρίσκεται στην ιδέα της “Wellbeing Economy”, της “Οικονομίας της Ευημερίας”, η οποία πρεσβεύει ότι η οικονομική ανάπτυξη ενός κράτους δεν θα έπρεπε να μετριέται ποσοτικά και αποκλειστικά βάσει των παραγωγικών ή καταναλωτικών επιδόσεών του, αλλά με γνώμονα το πόσο ευτυχισμένοι είναι οι πολίτες του.

Στο πλαίσιο του πρώτου Hearth Summit που διοργανώνει το Impact Hub Athens σε συνεργασία με το Wellbeing Project, η Αθήνα γίνεται το επίκεντρο ενός κρίσιμου διαλόγου για την ευημερία και τη βιωσιμότητα των πόλεων. Η πρωτοβουλία αυτή επιδιώκει να αναδείξει τις προοπτικές της χώρας και τους τρόπους με τους οποίους τόσο οι μικρές όσο και οι μεγάλες πόλεις μπορούν να μεταμορφωθούν σε αξιοβίωτα περιβάλλοντα για τους πολίτες τους.

Με αφορμή, λοιπόν, την παραπάνω πρωτοβουλία, συνομιλήσαμε με έναν πρωτοπόρο στο πεδίο της “Wellbeing Economy”. Τον συγγραφέα, ερευνητή, και πρώην Υπουργό Παιδείας στην Ιταλία, κ. Lorenzo Fioramonti, ο οποίος μας βοήθησε να εξερευνήσουμε την έννοια της “οικονομίας της ευημερίας” και μας εξήγησε πώς μπορούμε να “μεταμορφώσουμε” την κοινωνία μας.

• Αρχικά, κ. Fioramonti, τι είναι η “Wellbeing Economy”; Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της που τη διακρίνουν από τα παραδοσιακά οικονομικά μοντέλα;

“Η σημερινή οικονομία είναι σχεδιασμένη για να αυξάνει την παραγωγή και κατανάλωση υλικών αγαθών, κάτι που ονομάζουμε “οικονομική ανάπτυξη”. Δεν ενδιαφέρεται για την ποιότητα αυτής της παραγωγής και κατανάλωσης, ούτε λαμβάνει υπόψη τις αρνητικές επιπτώσεις που έχει στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Σκεφτείτε όλους τους τύπους παραγωγής που ρυπαίνουν τον πλανήτη (π.χ. ορυκτά καύσιμα), που μας αρρωσταίνουν (π.χ. επεξεργασμένα τρόφιμα) και ούτω καθεξής.

Για την τρέχουσα οικονομία, όσο περισσότερο καταναλώνουμε, τόσο καλύτερο είναι για την ανάπτυξη. Στην wellbeing economy, ισχύει ακριβώς το αντίθετο, αυτό που έχει σημασία δεν είναι η παραγωγή και κατανάλωση, αλλά ο θετικός αντίκτυπος στην ανθρώπινη και περιβαλλοντική ευημερία. Υπό αυτή την έννοια, η οικονομική ανάπτυξη συμβαίνει μόνο όταν η παραγωγή και κατανάλωση σχεδιάζονται για να βελτιώσουν την υγεία των πολιτών και να αναγεννήσουν τα οικοσυστήματα”.

• Με ποιους τρόπους η “οικονομία της ευημερίας” μπορεί να συμβάλλει στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, προωθώντας ταυτόχρονα και την κοινωνική ισότητα;

“Η ανθρώπινη ευημερία συνδέεται στενά με την περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Δεν μπορούμε να ευδοκιμήσουμε σε έναν άρρωστο πλανήτη. Χάρη σε δεκαετίες επιστημονικής έρευνας, πλέον γνωρίζουμε ότι αυτό που βελτιώνει την ποιότητα της ζωής μας κάνει επίσης καλό και στον πλανήτη.

Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, για παράδειγμα, δεν είναι μόνο φιλικές προς το περιβάλλον, αλλά είναι και πιο δημοκρατικές, καθώς μπορούν να εγκατασταθούν από οποιονδήποτε και να συμβάλουν στην αποκέντρωση του ενεργειακού συστήματος, ενισχύοντας την κοινωνική ισότητα και μειώνοντας τον κίνδυνο να πληρώνουμε ξένους δικτάτορες, όπως συμβαίνει με τα ορυκτά καύσιμα, όπως το πετρέλαιο ή το φυσικό αέριο.

Οι πολιτικές πράσινης μετάβασης δίνουν έμφαση στην υποστήριξη των δημόσιων συγκοινωνιών και της κοινής χρήσης αυτοκινήτων, τα οποία είναι πιο υγιεινά και προσβάσιμα από τα ιδιόκτητα οχήματα. Και τα παραδείγματα συνεχίζονται”.

• Ποιες είναι οι κύριες προκλήσεις για τη μετάβαση σε μια οικονομία που εστιάζει στην ευημερία και τη βιωσιμότητα, ειδικά στην ΕΕ;

“Η πρώτη πρόκληση είναι πολιτισμική: Eίμαστε τόσο συνηθισμένοι στον καταναλωτισμό, που δυσκολευόμαστε να δούμε πώς σκοτώνει εμάς και τον πλανήτη. Βλέπετε, είμαστε ολοένα και πιο απογοητευμένοι και δυστυχείς, παρόλο που τα επίπεδα κατανάλωσής μας συνεχίζουν να αυξάνονται. Ωστόσο, είμαστε εθισμένοι σε αυτό.

Δεύτερον, υπάρχει θέμα εξουσίας. Υπάρχουν ισχυρά συμφέροντα που διακυβεύονται: Η αποκέντρωση της ενέργειας σημαίνει και εξάλειψη των μονοπωλίων, η επανεξέταση των τρόπων/μέσων μετακίνησής μας σημαίνει αναδιοργάνωση της αυτοκινητοβιομηχανίας, η αναμόρφωση των γραμμών παραγωγής μας σημαίνει την αλλαγή ολόκληρων βιομηχανικών τομέων για έναν νέο σκοπό. Πολλοί δεν το θέλουν αυτό.

Στο επίπεδο της ΕΕ, ειδικότερα, υπάρχει ένα νέο κύμα συντηρητικών πολιτικών, οι οποίοι δεν έχουν κατανοήσει ακόμα πώς η “οικονομία της ευημερίας” θα μπορούσε να βελτιώσει την ποιότητα ζωής των πολιτών τους”.

• Πώς μπορούν οι κυβερνήσεις να ενσωματώσουν τις αρχές της “Wellbeing Economy” στις πολιτικές τους, ώστε να δημιουργήσουν ένα βιώσιμο μέλλον;

“Πρώτα απ’ όλα, είναι κρίσιμο να αναθεωρηθεί ο τρόπος που οι κυβερνήσεις μετρούν την οικονομική απόδοση των κρατών τους. Όσο το μέτρο ανάπτυξής μας συνδέεται με το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ), το οποίο μετρά μόνο την παραγωγή και κατανάλωση, χωρίς να λαμβάνει υπόψη το κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος, δεν θα είμαστε σε θέση να αξιολογήσουμε αποτελεσματικά τι είναι χρήσιμο για την ευημερία μας και τι όχι.

Μόλις αντικαταστήσουμε το ΑΕΠ με δείκτες οικονομίας της ευημερίας, μπορούμε εύκολα να κατανοήσουμε ποιους τομείς της οικονομίας πρέπει να υποστηρίξουμε και ποιους τομείς πρέπει να αλλάξουμε. Η φορολογική πολιτική θα πρέπει να ακολουθήσει μία ανάλογη πορεία. Αν ένας τομέας της οικονομίας μειώνει την ευημερία, πρέπει να φορολογηθεί πιο βαριά, για να την ενθαρρύνει να “μεταμορφωθεί”.

Σκεφτείτε τη βιομηχανία καπνού στο παρελθόν. Όταν οι επιπτώσεις του καπνίσματος έγιναν εμφανείς σε όλους, το κράτος άρχισε να το φορολογεί και να περιορίζει την πρόσβαση σε αυτό.

Ταυτόχρονα, η φορολογική πολιτική θα πρέπει να ενθαρρύνει εκείνους τους τομείς που παράγουν θετικά αποτελέσματα στους πολίτες, που προωθούν την ευδαιμονία τους (πχ. βελτίωση της υγείας τους), μέσω φορολογικών ελαφρύνσεων και επιδοτήσεων, εάν είναι απαραίτητο”.

• Πόσο έχει ενσωματωθεί η έννοια της “Wellbeing Economy” παγκοσμίως μέχρι σήμερα; Υπάρχουν χώρες που ηγούνται σε αυτόν τον τομέα;

“Αρκετές χώρες έχουν υιοθετήσει την έννοια και πολιτικές βασισμένες στην ιδέα της “Wellbeing Economy”. Το 2018 η Σκωτία, η Ισλανδία, η Νέα Ζηλανδία και η Ουαλία δημιούργησαν μια διεθνή συμμαχία για την προώθηση πολιτικών ευημερίας σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Έκτοτε, η Φινλανδία και ο Καναδάς έχουν επίσης ενταχθεί.

Αυτό έχει οδηγήσει σε μεταρρυθμίσεις όπως:

• Εισαγωγή δεικτών ευημερίας για τη λήψη εθνικών πολιτικών αποφάσεων (π.χ. η Σκωτία δημιούργησε δείκτες για τη μέτρηση της ευημερίας αντί του ΑΕΠ) 
• Αναμόρφωση του εθνικού προϋπολογισμού (π.χ. στη Νέα Ζηλανδία το Υπουργείο Οικονομικών δημοσιεύει και “Εθνικό Προϋπολογισμό Ευημερίας”), 
• Προώθηση της ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής (πχ. η Φινλανδία εισήγαγε την 4ήμερη εβδομάδα εργασίας) και 
• Έμφαση στη βιωσιμότητα (πχ. στην Ουαλία εισήγαγαν τον Επίτροπο Μελλοντικών Γενεών)

Επίσης, κάθε χρόνο, η Ισλανδία φιλοξενεί το Φόρουμ Οικονομίας Ευημερίας, το οποίο στοχεύει να αναδείξει καινοτόμες πολιτικές σε αυτούς τους τομείς και να προωθήσει την επέκταση της συμμαχίας”.

• Πείτε μας λίγα λόγια για τη δουλειά σας στον τομέα της “Wellbeing Economy” τα τελευταία χρόνια, τόσο από τη θέση του επιστήμονα-μελετητή όσο και από αυτή του Υπουργού Παιδείας.

“Πάντα με ενδιέφερε η οικονομική μεταρρύθμιση. Όταν εισήγαγα την έννοια της “οικονομίας ευημερίας” πριν από περισσότερο από δέκα χρόνια, δεν περίμενα το πόσο μεγάλο αντίκτυπο θα έχει σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Η επιτυχία της έγκειται στο γεγονός ότι αποτυπώνει με τον καλύτερο τρόπο τί πάει στραβά με την τρέχουσα οικονομία: Όχι μόνο καταστρέφουμε τον πλανήτη, αλλά ταυτόχρονα δεν περνάμε και καλά!

Δεν έχουμε πολύ χρόνο και πρέπει να δράσουμε άμεσα. Γι’ αυτό και μπήκα στην πολιτική. Η απόφασή μου, από τη θέση του Υπουργού Παιδείας, να κάνω τη βιωσιμότητα υποχρεωτικό μάθημα στα σχολεία, προέκυψε από το γεγονός, ότι πρέπει να αναπτύξουμε μια βαθύτερη εκτίμηση για τους άλλους ανθρώπους και το περιβάλλον, καθώς αυτή είναι η απόλυτη πηγή ευημερίας. Η εκπαιδευτική αυτή μεταρρύθμιση εξακολουθεί να ισχύει μέχρι και σήμερα. Χρειαζόμαστε μια νέα κουλτούρα και η εκπαίδευση είναι κρίσιμη σε αυτό“.

Ο Λορέντζο Φιοραμόντι (Lorenzo Fioramonti)

Ο Λορέντζο Φιοραμόντι (Lorenzo Fioramonti) είναι καθηγητής στη Σχολή Μηχανικών και Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Surrey (Ηνωμένο Βασίλειο), όπου διευθύνει το Institute for Sustainability. Έζησε για δύο δεκαετίες στη Νότια Αφρική, μέχρι που επέστρεψε στη χώρα γέννησής του, την Ιταλία, και ανέλαβε βουλευτικά καθήκοντα. Την περίοδο 2018-2019 διατέλεσε Υπουργός Παιδείας, Πανεπιστημίου και Έρευνας.

Δηλώνει ένθερμος υποστηρικτής της “οικονομίας της ευημερίας” και συγγραφέας πάνω από 70 επιστημονικών άρθρων και 10 βιβλίων, μεταφρασμένων σε περισσότερες από 10 γλώσσες. Τα πιο πρόσφατα περιλαμβάνουν τα “Wellbeing Economy: Success in a World Without Growth” (MacMillan 2017) και “The World After GDP: Economics, Politics and International Relations in the Post-Growth Era” (Polity 2017), τα οποία έχουν παρουσιαστεί, μεταξύ άλλων, από το Bloomberg και τους Financial Times.

Το πρώτο Hearth Summit στην Αθήνα από το Impact Hub Athens

Το Impact Hub Athens προωθεί εδώ και πάνω από 10 χρόνια την αξιοβίωτη ανάπτυξη και τη βελτίωση της ζωής στις πόλεις, τα νησιά και τα χωριά της Ελλάδας. Από το 2017, υλοποιεί δράσεις που ενισχύουν την κλιματική ανθεκτικότητα των τοπικών κοινοτήτων και μειώνουν το περιβαλλοντικό αποτύπωμα δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, προωθώντας βιώσιμα και κυκλικά μοντέλα λειτουργίας.

Εμβληματικό έργο αποτελεί η διαχείριση της Δημοτικής Αγοράς Κυψέλης στην Αθήνα αλλά και οι δράσεις για τη βιώσιμη χρήση νερού στις Κυκλάδες και τα οικοσυστήματα καινοτομίας σε 6 περιφέρειες της χώρας. Συνολικά, πάνω από 5.000 άτομα από όλη την Ελλάδα έχουν συμμετάσχει στα προγράμματά του Impact Hub Athens.

Σήμερα, συνεργάζεται με το Δήμο Αθηναίων για την αξιοποίηση του νερού της βροχής και την ενεργοποίηση των πολιτών σε δράσεις εξοικονόμησης νερού. Επιπλέον, σχεδιάζει ένα μεγάλο πρόγραμμα με τον Δήμο Κοζάνης για την προώθηση της κυκλικής οικονομίας και τη μετατροπή του καρναβαλιού της Κοζάνης σε zero waste. Τώρα, το Impact Hub Athens, σε συνεργασία με το Wellbeing Project, κάνει το επόμενο βήμα διοργανώνοντας το πρώτο Hearth Summit στην Αθήνα.

Και επειδή τα λόγια αν δεν καταγράφονται μένουν στον αέρα, τα συμπεράσματα του συνεδρίου αναμένεται να τροφοδοτήσουν την αντιπροσωπεία της Ελλάδας στην 29η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (COP29) στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν.

Από τις 31 Οκτωβρίου έως την 1η Νοεμβρίου 2024, το Impact Hub Athens μετατρέπεται σε ένα χώρο συνδημιουργίας και διαλόγου. Εκπρόσωποι κρατικών θεσμών, τοπικής αυτοδιοίκησης, επιχειρήσεων αλλά και της πανεπιστημιακής κοινότητας και της Κοινωνίας των Πολιτών από Ελλάδα και εξωτερικό δίνουν ένα διήμερο ραντεβού στην Αθήνα. Όλοι μαζί, εξερευνούμε τις προοπτικές της χώρας μας και τους τρόπους με τους οποίους οι μικρές και μεγάλες πόλεις μπορούν να γίνουν αξιοβίωτες.

Πάρε κι εσύ μέρος στο διάλογο και γίνε μέρος της λύσης.