Πόλεμος στη Μέση Ανατολή: Ο “άγνωστος” νικητής δεν είναι το Ισραήλ ή το Ιράν

Καθώς βαίνουμε στην συμπλήρωση ενός έτους από την επιχείρηση της Χαμάς «Κατακλυσμός στο αλ-Ακσά» στο έδαφος του Ισραήλ, αυτό που μπορεί να διαπιστωθεί είναι ότι οι φόβοι για διάχυση της αστάθειας και της έντασης στην περιοχή όχι μόνο επιβεβαιώθηκαν, αλλά ξεπέρασαν και τις τότε προβλέψεις.

Επιγραμματικά, από τη στιγμή της ανάφλεξης ακολούθησαν, η για πρώτη φορά απευθείας εκτόξευση πυρών από το Ιράν προς το Ισραήλ την 14η Απριλίου 2024, η εξόντωση ηγετικών στελεχών της Χαμάς και της Χεζμπολάχ, του Ισμαήλ Χανίγια στις 31 Ιουλίου 2024 στην Τεχεράνη και του Φουάντ Σουκρ στις 30 Ιουλίου 2024 αντίστοιχα στο Λίβανο. Στη συνέχεια αναλύσεις και δημοσιογραφικές καλύψεις επικεντρώθηκαν στη συζήτηση για το επερχόμενο σφοδρό χτύπημα του «Άξονα της αντίστασης» (Ιράν – Χεζμπολάχ – Χαμάς – Χούθι) μετά και τις δηλώσεις εκδίκησης από τον θρησκευτικό ανώτατο ηγέτη του Ιράν Αγιατολάχ Χαμενεί και τον ηγέτη της Χεζμπολάχ Χασάν Νασράλα.

Ερχόμενοι στο σήμερα, η κατάσταση όχι μόνο δεν είναι αυτή που αναμενόταν, αλλά αντίθετα ολισθαίνει ολοένα και περισσότερο, από την δολοφονία του Χασάν Νασράλα, τρίτου Γενικού Γραμματέα της Χεζμπολάχ, στη συνοικία Νταχιέ της Βυρηττού στης 27 Σεπτεμβρίου 2024, από ισραηλινή βόμβα διάτρησης και τους βομβαρδισμούς στη Βυρηττό στα σύνορα Λιβάνου-Συρίας από τις δυνάμεις του κράτους του Ισραήλ στην χθεσινή χερσαία πλέον εισβολή των στρατιωτικών δυνάμεων του κράτους του Ισραήλ στον Λίβανο.

Στην έκρυθμη αυτή συγκυρία οι ΗΠΑ τήρησαν την αταλάντευτη στάση τους υπέρ του Ισραήλ και ταυτόχρονα απεδείχθη πώς το Ιράν δεν μπορεί να πραγματοποιήσει καμία από τις απειλές του, όπως φάνηκε και από την πρόσφατη δήλωση του εκπροσώπου του ιρανικού ΥΠΕΞ Νασέρ Κανάνι.

Και αυτή ακριβώς η συγκυρία είναι που δημιουργεί δύο ερωτήματα:

α) Ποιος είναι πλέον ο στόχος του κράτους του Ισραήλ; Με την Χαμάς να πνέει τα λοίσθια στη λωρίδα της Γάζας, την Χεζμπολάχ λαβωμένη στο Λίβανο, και το Ιράν να «γαβγίζει περισσότερο από ότι δαγκώνει;»,

β) ποιος κερδίζει και ποιος χάνει πραγματικά;

Εκκινώντας από το πρώτο ερώτημα, στόχος του Ισραήλ ήταν και παραμένει η εξάλειψη του Άξονα της Αντίστασης προκειμένου να δρα ανενόχλητο σε μία περιοχή που θεωρεί ζωτικό του χώρο. Ωστόσο, αν και οι πρόσφατες επιτυχίες στο πεδίο δίνουν μεγάλα περιθώρια κινήσεων στην ισραηλινή κυβέρνηση, ο αντίπαλος πόλος δε θα σταματήσει να τροφοδοτείται αν δεν αδρανοποιηθεί το Ιράν, δηλαδή ο εμπνευστής και χρηματοδότης του Άξονα της Αντίστασης.

Δεδομένης της γεωγραφικής απόστασης που χωρίζει τα δύο κράτη οι όποιες συμπλοκές μπορούν να λάβουν χώρα μόνο στον αέρα καθώς μία εδαφική εκστρατεία θα οδηγήσει σε μεγάλη τριβή της επιτιθέμενης πλευράς, του κράτους του Ισραήλ εν προκειμένω, με την παράλληλη απώλεια του στοιχείου του αιφνιδιασμού. Παρομοίως μία ναυτική επιχείρηση στον περσικό κόλπο είναι εκ φύσεως ανέφικτη εφόσον το Ισραήλ δεν διαθέτει ικανές ναυτικές δυνάμεις. Παράλληλα, το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν είναι ένα σημαντικό αποτρεπτικό μέσο ενάντια στην ισραηλινή αεροπορική υπεροπλία. Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, δεν είναι τυχαίο το διάγγελμα του πρωθυπουργού του Ισραήλ στον ιρανικό λαό στις 30 Σεπτεμβρίου 2024.

Συγκεκριμένα, η απεύθυνση του Νετανιάχου στους πολίτες του Ιράν ως φίλος και σύμμαχος δεν στοχεύει στους ίδιους. Στόχος είναι η εργαλειοποίηση της πιεσμένης από τις οικονομικές κυρώσεις και την κοινωνική καταπίεση κοινωνίας του Ιράν, προκειμένου να επέλθει εσωτερική αναστάτωση και αναβρασμός που θα παραλύσει την ηγεσία του τελευταίου. Ταυτόχρονα, κάνοντας μνεία στο αυταρχικό σύστημα διακυβέρνησης του Ιράν επιδιώκει να νομιμοποιήσει το στόχο του στα μάτια της Δύσης.

Οποιαδήποτε πιθανή συνέχιση της παθητικότητας του Ιράν αφενός θα πλήξει σημαντικά τον «Μεγάλο Άλλο» (Ιράν) για το κράτος του Ισραήλ στην περιοχή μετά και την πτώση του Σαντάμ Χουσεΐν το 2003 και την ταλαιπωρημένη από τον πόλεμο, και πλέον πρακτικά υπό ρωσικό έλεγχο, Συρία. Αφετέρου θα διευκολύνει τον μακροπρόθεσμο στόχο του Ισραήλ, όπως αυτός εκφράστηκε με τον πλέον επίσημο τρόπο από τον Νετανιάχου στα Ηνωμένα Έθνη. Δηλαδή με την διεύρυνση του Ισραήλ (Greater Israel).

Ποιος όμως κερδίζει πραγματικά τον πόλεμο;

Αν και εν πρώτοις η εύκολη απάντηση είναι το Ισραήλ στην πραγματικότητα, οι κερδισμένες, όπως και στην περίπτωση της Ουκρανίας, είναι οι ΗΠΑ. Ειδικότερα, η ενδεχόμενη επικράτηση του Ισραήλ στην Μέση Ανατολή σημαίνει την νίκη του σταθερότερου διαχρονικά συμμάχου των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή· και μάλιστα χωρίς η ίδια η Ουάσιγκτον να επιβαρυνθεί με κόστος των έμψυχων απωλειών ή με διεθνή κατακραυγή. Μια κατακραυγή η οποία προσανατολίζεται περισσότερο στην αδράνεια των ΗΠΑ παρά στις ενέργειες της Ουάσιγκντον, αν και αυτή η στάση συνιστά εμμέσως ενέργεια. Επιπροσθέτως, οι εκκλήσεις των χωρών της περιοχής για εμπλοκή των ΗΠΑ αναβαθμίζουν το ρόλο τους διεθνώς, ενισχύοντας το επιχείρημά τους περί «ανευθυνότητας» της Κίνας ως μεγάλης δύναμης στην περιοχή. Επιπλέον, σε περίπτωση αναζωπύρωσης της αντίστασης από τον μουσουλμανικό κόσμο το Ισραήλ θα δεχθεί τα πυρά της αντίστασης. Τελευταία αλλά εξίσου σημαντική, είναι η δυνητική αποδυνάμωση του Ιράν από την προστριβή με το Ισραήλ που θα εξαντλήσει τον εξίσου «Μεγάλο Άλλο» των ΗΠΑ στην περιοχή μετά το Ιράκ.

Φυσικά, στην προκειμένη περίπτωση η πολιτική στήριξης των ΗΠΑ στη επιθετικότητα του Ισραήλ αποφέρει κέρδη με πολύ υψηλό κόστος (οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά) πράγμα που αναμένεται να αποτυπωθεί και στις επερχόμενες εκλογές το Νοέμβριο του 2024.

Το Ιράν και η στάση της Ευρώπης

Μέσω των διερευνήσεων αυτών γεννώνται δύο νέα ερωτήματα. Αρχικά τι κάνει το Ιράν και δεύτερον πώς η συμπλοκή θα επηρεάσει την Ευρώπη;

Καταρχάς, η στάση του Ιράν συνδέεται άμεσα με την αποτρεπτική ικανότητα της απειλής στις διεθνείς σχέσεις. Όσο οι απειλές του εν συνόλω ή και εν μέρει δεν υλοποιούνταν, άλλο τόσο ετίθετο θέμα αξιοπιστίας του ως δυναμικού παίκτη στην περιοχή. Σε δεύτερο στάδιο, η αδυναμία της απειλής δεν πρέπει να συνδέεται με την αμυντική ικανότητα του Ιράν το οποίο αν και απείχε μέχρι και σήμερα από το πεδίο εξοπλιζόταν συνεχώς, όπως δείχνουν οι πρόσφατες αποκαλύψεις παροχής ρωσικής βοήθειας στο Ιράν για την ανάπτυξη βαλλιστικών πυραύλων. Μάλιστα, η χθεσινή ρήψη βαλλιστικών πυραύλων από την Τεχεράνη προς το Ισραήλ, έπειτα από μήνες απειλών έρχεται να επανατοποθετήσει το Ιράν ως υπολογίσιμο και «απρόβλεπτο» δρώντα στην περιοχή.

Τέλος, αναφορικά με την Ευρώπη, όπως και στην περίπτωση της Ουκρανίας, η γηραιά ήπειρος αποδεικνύεται κατώτερη των περιστάσεων, χάνοντας για ακόμα μία φορά την ευκαιρία να βγει μπροστά ως διαμεσολαβήτρια. Απεναντίας, επιλέγει να «κλειστεί στο καβούκι της» ακολουθώντας την πολιτική των ΗΠΑ και του Ισραήλ, υπό το φόβο των μεταναστευτικών ροών από τη Μέση Ανατολή, ενδεχόμενο που συνιστά για την ίδια την επόμενη μεγάλη πρόκληση.

Καταλήγοντας, η σπίθα που άναψε πριν ένα χρόνο τον Οκτώβριο οδήγησε στην ανατροπή των μέχρι σήμερα δεδομένων, προκαλώντας μία γεωπολιτική «πυρκαγιά» μετά το πέρας της οποίας η περιοχή δε θα βγει ποτέ ίδια, ειδικά μετά και τις πρόσφατες υποσχέσεις του Ισραήλ για χτυπήματα σε όλη τη Μέση Ανατολή.

* Ο Αλέξανδρος Παπαμιχαλόπουλος είναι πολιτικός επιστήμονας, επιστημονικός συνεργάτης Ινστιτούτου ΕΝΑ