Κυβέρνηση εναντίον ανηλίκων: Ολική επαναφορά αποτυχημένων Μεταξικών μεθόδων

Εδώ και 100 τουλάχιστον χρόνια καταγράφονται οι παταγώδεις αποτυχίες της ποινικής πολιτικής που στηρίζεται στην υπέρμετρη αυστηρότητα για να αντιμετωπίσει τα εγκλήματα. Ανέκαθεν οι καταχρήσεις της ποινής δεν μείωναν, αλλά αύξαιναν την εγκληματικότητα.

Δεν είναι μόνο ελληνικό το φαινόμενο. Στις ολοένα και αυστηρότερες ΗΠΑ, με τις θανατικές ποινές, τις μηδενικές ανοχές και την εφεύρεση τρεις καταδίκες ίσον ισόβια, η παράλληλη αύξηση των εγκλημάτων ακολουθεί τις αυξήσεις σταθερά. Κατά τον Paul Auster, κάθε χρόνο περίπου 40.000 Αμερικανοί σκοτώνονται από πυροβολισμούς, χώρια οι τραυματίες και οι φονευόμενοι με άλλους τρόπους*. Οι μαζικές φονικές επιθέσεις στα εκεί σχολεία αποτελούν τραγικό φαινόμενο που δεν προηγήθηκε, αλλά ακολούθησε  την χρόνια αποθέωση της εξουσιαστικής βίας – ποινής  ως δραστικής λύσης των προβλημάτων. Ο Μ. Φουκώ πριν 50  χρόνια έγραφε*, ότι η εγκληματικότητα, ενισχυμένη από την επικέντρωση της ποινικής πολιτικής στη φυλακή, συνιστά μια  λαϊκή ανταπόδοση με παρανομίες στις παρεκτροπές των αρχόντων.

Η αποτυχία της ποινικής πολιτικής είναι ακόμη πιο φανερή και επικίνδυνη για την κοινωνική ευημερία και την ασφάλεια, όταν πλήττει ανηλίκους. Πασίγνωστο το διεθνές εύρημα, ότι τα ανοικτά μέτρα κατά των ανηλίκων έχουν καλύτερο δείκτη επιτυχίας από τα κλειστά που αφορούν εγκλεισμό. Γι΄αυτό σε όλη την Ευρώπη, καθώς και στη χώρα μας ως το 2019, προτάσσεται η διαπαιδαγώγηση ως πρώτιστο εργαλείο αντιμετώπισης των εφηβικών παρεκτροπών, ενώ η καταστολή θεωρείται έσχατο μέσο για ακραίες περιπτώσεις. Ακόμη και το παιδί που τρώει χαστούκια  στο σχολείο, κύριε Υπουργέ***, συνήθως  κουβαλά το τραύμα ή μια αντιδραστική διάθεση σε όλη του τη ζωή.

Σε μας, κορυφαίο παράδειγμα κατασταλτικής αυστηρότητας κατά των ανηλίκων αποτυπώθηκε ασφαλώς στην Μεταξική περίοδο. Το δικτατορικό κράτος της εποχής εκείνης μάλιστα επιχειρούσε τη διάχυση των σκληρών μοντέλων του σε κάθε επίπεδο καθημερινότητας. Η κλοπή από ένα παιδάκι, έγκλημα καθοσιώσεως! Λίγες γραμμές σε γλαφυρή καθαρεύουσα , με αποσπάσματα από βιβλίο – συλλογή διαλέξεων****, αμέσως παρακάτω.

«Εν θλιβερόν γεγονός μοι έκαμε βαθυτάτην εντύπωσιν αμέσως με την άφιξίν μου εις Θεσσαλονίκην όπου ετοποθετήθην ως Εισαγγελεύς Πρωτοδικών…. Πρόκειται περί των σμηνών των αλητοπαίδων, τα οποία είχαν αποβή τρομερά μάστιξ διά την Μακεδονικήν πρωτεύουσαν… Ταυτοχρόνως το μάτι των ζωηρό και αεικίνητο ανίχνευε προς ανεύρεσιν οιουδήποτε αντικειμένου, το οποίον έσπευδον να κλέψουν. Όχι δε σπανίως, υποβοηθούντος και του συνωστισμού, εβύθιζον το χέρι εις τα θυλάκια του ανύποπτου κόσμου, ικανοποιούμενοι και με την κλοπήν ενός μανδηλίου….»

Το γεγονός αυτό, γράφει ο υμνητής του Μεταξά, τον «ενέβαλεν εις σοβαράς σκέψεις δια την λήψιν αποτελεσματικών μέτρων».. τα οποία αφορούσαν «αθρόας συλλήψεις» από τα όργανα της Αστυνομίας και εγκλεισμούς  εις «Άσυλον Αλητοπαίδων».

Σας αφηγούμαι όμως παρακάτω και ένα  αντίστροφο παράδειγμα, από προσωπική εμπειρία.

Προ δεκαετιών, όταν υπηρετούσα τη στρατιωτική μου θητεία στην Αιτωλοακαρνανία, είχα γνωρίσει σε διπλανό χωριό τη δασκάλα του εκεί μονοθέσιου δημοτικού σχολείου. Η κυρία Μάγδα μου είχε διηγηθεί ότι στην τάξη είχε ένα παιδάκι που έκλεβε μικροπράγματα από τους συμμαθητές του. «Τον τιμωρήσατε;», την είχα ρωτήσει. Όχι, μου απάντησε, τον έκανα ταμία της τάξης. Μαζεύαμε χρήματα για μια εκδρομή, και του είπα «πρόσεχε, γιατί μ’ αυτό που έχεις κάνει αν λείψει το παραμικρό όλοι θα λένε ότι εσύ τόκλεψες». Το παιδάκι συμμορφώθηκε και έγινε υπόδειγμα μαθητή.

Αλλά βέβαια, οι άγριες απειλές και τα τριξίματα των δοντιών είναι εύκολα, η δικαιοσύνη και η αγωγή δύσκολες. Ασφαλώς είναι αναγκαία τα όρια για τις ακραίες περιπτώσεις, και προς αποφυγήν οι χαριστικές ανοχές. Αντί όμως της αυστηρότητας και της αγριάδας, χρειάζονται ακριβώς δικαιοσύνη και διαπαιδαγώγηση. Ειδικά απέναντι στους ανηλίκους, η προσοχή πρέπει να είναι  αυξημένη. Ένα πέρασμα από σωφρονιστικό κατάστημα σε εφηβική – νεανική ηλικία, μπορεί να αποτελέσει τον προθάλαμο μιας διαρκούς φυλακόβιας ζωής. Το πήγαινε – έλα, θα το πληρώνει τόσο ο μικρός, όσο και η ασφάλεια όλων.

Μακάρι οι αρμόδιοι Υπουργοί σήμερα να είχαν την ευφυία της άσημης δασκάλας της Αιτωλοακαρνανίας. Πίσω στο Μεταξά, προτείνουν για τους παραβατικούς ανηλίκους. Δεν είναι μόνο μια τρύπα στο νερό η πολιτική τους, αλλά κάτι χειρότερο, αποπροσανατολισμός από την ουσία και συνθήκη για διαρκή επιβάρυνση της εγκληματικότητας και της κοινωνικής ζωής γενικά.

Καθώς το θέμα τυχαίνει εμπίπτει στην ειδικότητά μου, θα ήθελα κι άλλα πολλά να γράψω. Ίσως επανέλθω.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

*Βλ. το βιβλίο του Αιματοβαμένο έθνος (Bloodpath Nation, 2021), μτφρ. Ι. Ηλιάδη, εκδ. Μεταίχμιο (2024). Η αναφερόμενη φράση του κοσμεί το εξώφυλλο.

**Surveiller et punir. Naissance de la prison, Gallimard (1975) p.286. Aνάλογη θέση είχε αναπτύξει ο Φουκώ και σε άρθρο του στη Liberation, δημοσιευμένο και στον Σχολιαστή (Οκτώβριος 1983) με τίτλο «Είσαστε επικίνδυνοι».

***Κριτική αναφορά Ν. Γιαννόπουλου σε άρθρο, «Οταν η απάντηση στα μεγάλα προβλήματα είναι καταστολή και περισσότερη καταστολή, τότε η ακροδεξιά έχει μπει σε φάση πλήρους κανονικοποίησης», news247.gr, 3/10/2024.

****Η. Μικρουλέα, Η παιδική εγκληματικότης εν Ελλάδι και αλλαχού, Θεσσαλονίκη (1940), βλ. ιδίως σελ. 86 – 87.