Προσχέδιο Προϋπολογισμού: Με “νάρκες” το οικονομικό πλάνο του 2025

Με βασικές μεταβλητές την γεωπολιτική, την “αναιμική” οικονομική πορεία της ΕΕ, όπου και η κύρια αναφορά της Ελλάδος, αλλά και τις δυσκολίες στην πορεία υλοποίησης του Ταμείου Ανάκαμψης, όπου και οι μεγάλες ελπίδες για τόνωση των επενδύσεων αλλά και εμπλουτισμού της παραγωγικής βάσης κατατίθεται σήμερα στη Βουλή, το προσχέδιο του Προϋπολογισμού, σε συνέχεια και της κατάθεσης την προηγούμενη εβδομάδα του Μεσοπρόθεσμου Δημοσιονομικού – Διαρθρωτικού Προγράμματος 2025-2028.

Για το 2025 προβλέπεται περαιτέρω μείωση του χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ στο 149,1% από 153,7%, που θα διαμορφωθεί το 2024 ανοίγοντας το δρόμο για νέες αναβαθμίσεις του ελληνικού αξιόχρεου.  Επιπλέον, με βάση τα όσα περιλαμβάνονται και στο Μεσοπρόθεσμο Δημοσιονομικό – Διαρθρωτικό Σχέδιο 2025-2028 για το επόμενο έτος προβλέπεται:

• πληθωρισμός στο 2,7% φέτος και υποχώρηση στο 2,1% το 2025 υψηλότερο
• πρωτογενές πλεόνασμα 2,4% το 2024 (έναντι στόχου για 2,1%). Το 2025 το πρωτογενές πλεόνασμα θα διαμορφωθεί στο 2,5%.
• έλλειμμα 1% φέτος και 0,6% το 2025 δηλαδή αρκετά κάτω από το όριο του 3% που θέτει το νέο Σύμφωνο Σταθερότητας.
• μείωση του δημόσιου χρέους στο 153,7% του ΑΕΠ το 2025 και περαιτέρω μείωση στο 149,1% του ΑΕΠ το επόμενο έτος. Στο μεταξύ εντός του Δεκεμβρίου αναμένεται μία ακόμα πρόωρη αποπληρωμή των δόσεων ύψους 7,9 δισ. ευρώ των ετών 2026-2028 από το δάνειο που έλαβε η χώρα μας στο πλαίσιο του πρώτου μνημονίου. συνέχιση της αναπτυξιακής δυναμικής της ελληνικής οικονομίας, αν και με ρυθμούς χαμηλότερους σε σχέση με τις αρχικές προβλέψεις.
• Το ΑΕΠ εκτιμάται θα αυξηθεί κατά 2,2% το 2024 και 2,3% το 2025. Η ανεργία από 18% το 2019 εκτιμάται ότι θα μειωθεί στο 10,3% το 2024 και 9,7% το 2025. 

Με τα βασικά σημεία να συμπίπτουν σε σχέση με τις προβλέψεις το ενδιαφέρον πέφτει σε κρίσιμες παραμέτρους, που ουσιαστικά θα κρίνουν την πορεία εκτέλεσης του Προϋπολογισμού 2025.

Όπως αναφέρει, χαρακτηριστικά, το Μεσοπρόθεσμο, κύριοι κίνδυνοι για τις αναπτυξιακές προβλέψεις σχετίζονται με τυχόν περαιτέρω όξυνση της γεωπολιτικής κρίσης στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή, καθώς και με την επιδείνωση της αναταραχής του εμπορίου στην Ερυθρά Θάλασσα, που θα μπορούσε να προκαλέσει πληθωριστικές πιέσεις και να καθυστερήσει τη χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής.

Στους κινδύνους περιλαμβάνονται επίσης και οι πιθανές φυσικές καταστροφές. Ταυτόχρονα, ισχυρότερα από τα αναμενόμενα οφέλη από την αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας, η ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων και των επενδύσεων που περιλαμβάνονται στον κυβερνητικό σχεδιασμό και το ΤΑΑ, η περαιτέρω αποκλιμάκωση των επιτοκίων, καθώς και υψηλότερα από τα αναμενόμενα έσοδα στον τομέα του τουρισμού θα επηρεάσουν θετικά την ελληνική οικονομία.

Η ενέργεια

Πιο συγκεκριμένα, το προσχέδιο του προϋπολογισμού που θα κατατεθεί τη Δευτέρα στη Βουλή, το πιθανότερο είναι ότι θα ενσωματώνεται η ίδια πρόβλεψη για την πορεία των τιμών του φυσικού αερίου και του πετρελαίου με εκείνες που αναφέρονται στο Μεσοπρόθεσμο. Δηλαδή στα 85,4 δολάρια το βαρέλι για το πετρέλαιο τύπου μπρεντ φέτος και στα 80 δολάρια το βαρέλι το 2025, και περίπου 40 ευρώ/MWh το φυσικό αέριο.

Ωστόσο η κρίση στη Μέση Ανατολή θέτει σε δοκιμασία την όλη “άσκηση” αν και επίπεδα τιμών, άνω των παραπάνω εκτιμάται ότι δύσκολα θα υπάρξουν. Το πετρέλαιο τύπου μπρεντ, παρά, την άνοδο σε μηνιαία βάση άνω του 7% παραμένει κάτω από τα 80 δολάρια/βαρέλι στα 78 δολάρια περίπου. Ανάλογη κίνηση έχει και το φυσικό αέριο με την τιμή πέριξ των 40 ευρώ/MWh, με μηνιαία άνοδο πάνω από 13,5%

Το ρίσκο της Ευρωζώνης

Επίσης για να βγει το σενάριο της ανάπτυξης σημαντικό είναι το τι θα συμβεί και στην Ευρωζώνη. Συγκεκριμένα, με βάση ανάλυση της Eurobank, στις 26/9, παρά την ώθηση που αναμένεται να δώσουν στην οικονομία οι επενδύσεις και οι μεταρρυθμίσεις που συνδέονται με το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, οι διεθνείς εξελίξεις θέτουν εμπόδια στην πορεία της ελληνικής οικονομίας. Ένας σημαντικός παράγοντας είναι η ισχνή μεγέθυνση που παρουσιάζει η Ευρωζώνη, επίδοση που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τις ελληνικές εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών με άμεσο και έμμεσο τρόπο. Αναλυτικά, από το δ’ τρίμηνο του 2022, δηλαδή λίγο μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, μέχρι το β’ τρίμηνο του 2024, ο μέσος τριμηνιαίος ρυθμός ανάπτυξης στην Ευρωζώνη ήταν 0,1% και στη Γερμανία -0,1%.

Η εν λόγω επίδοση είχε ως αποτέλεσμα το πραγματικό ΑΕΠ στην Ευρωζώνη το β’ τρίμηνο 2024 να αποκλίνει από την προ πανδημίας τάση του κατά -4,2% και στη Γερμανία κατά -7,6%. Η Γερμανία, η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρωζώνης, βρίσκεται αντιμέτωπη με σοβαρές προκλήσεις που συνδέονται με τη βιομηχανία της, η οποία πλήττεται από την ενεργειακή κρίση και από τον ανταγωνισμό που προέρχεται από την Κίνα (π.χ. ηλεκτρικά αυτοκίνητα).

Σημειώνεται, ότι το 2023, το 42,0% των ελληνικών εξαγωγών εμπορευμάτων απορροφήθηκε από την Ευρωζώνη και το 6,7% από τη Γερμανία. Επιπρόσθετα, το ίδιο έτος, η Ευρωζώνη συνεισέφερε το 45,9% των ταξιδιωτικών εισπράξεων -εξαιρουμένων των εσόδων από κρουαζιέρα- και η Γερμανία το 18,1%. Συνεπώς, λόγω των προαναφερθέντων ισχυρών εμπορικών δεσμών, μια παρατεταμένη ισχνή μεγέθυνση της Ευρωζώνης δύναται να επηρεάσει αρνητικά τις ελληνικές εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών.

Όπως αναφέρει η ανάλυση της τράπεζας, παρά το δυσμενές διεθνές περιβάλλον, τα τελευταία 2,5 χρόνια η ελληνική οικονομία παρουσιάζει ανθεκτικότητα και μεγεθύνεται με ικανοποιητικό ρυθμό. Εντούτοις, η πρόκληση της αλλαγής του παραγωγικού της υποδείγματος εξακολουθεί να υφίσταται (το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών αναμένεται να διατηρηθεί άνω του 6% του ΑΕΠ το 2024). Σε αυτό το περιβάλλον οι πολιτικές ενίσχυσης της προσφοράς (αύξηση του ανταγωνισμού, υιοθέτηση νέων τεχνολογιών, βελτίωση της ποιότητας των θεσμών) μπορούν να αμβλύνουν τις επιπτώσεις στην οικονομία από πιθανές αναζωπυρώσεις των παραπάνω αρνητικών διαταραχών στο μέλλον. Επιπρόσθετα, ο επανασχεδιασμός των διεθνών εμπορικών δρόμων μπορεί να δημιουργήσει και ευκαιρίες για την εγχώρια παραγωγή.

Το Ταμείο Ανάκαμψης

Κρίσιμος παράγων για την πορεία των επενδύσεων, όπου ο πήχης έχει μπει στο 8,4%, είναι η πορεία του Ταμείου Ανάκαμψης. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει πριν λίγες εβδομάδες (20/9) ανάλυση, επίσης της Eurobank, που βασίζεται σε μελέτη του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, δυστυχώς η απευθείας παρακολούθηση της ακριβούς πορείας των έργων που χρηματοδοτούνται από τις επιχορηγήσεις και τα δάνεια του ΤΑΑ είναι πολύ δύσκολη, ενίοτε και αδύνατη λόγω της μη δημοσιοποίησης των σχετικών στοιχείων από τις περισσότερες χώρες κάτι που επισημαίνεται και στην έκθεση του ΕΕΣ. Συνεπώς η αξιολόγησή της θα πρέπει να γίνει βάσει έμμεσων δεικτών.

Πάντως, όπως αναφέρει, αυτό που θα καθορίσει τη συμβολή του ΤΑΑ στην οικονομική ανάπτυξη είναι η ουσιαστική υλοποίηση των επενδύσεων και η απρόσκοπτη εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων τα οποία, όπως προαναφέρθηκε, δεν αντικατοπτρίζονται απαραίτητα στις επιδόσεις αναφορικά με την εκταμίευση των πόρων ή την επίτευξη των αντίστοιχων οροσήμων.

Επιπλέον, με βάση την Eurobank, μπορεί να υποβόσκουν καθυστερήσεις, εμπόδια, αστοχίες ή άλλα προβλήματα τα οποία δεν έχουν αποτυπωθεί ακόμα στους προαναφερθέντες «σκληρούς δείκτες». Ενδεικτικά, σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση της Τραπέζης της Ελλάδος,[ Bank of Greece, Note on the Greek Economy (May 2024), Section 5] λιγότερο από το ¼ των πόρων που είχε λάβει η Ελλάδα ως δάνεια από το ΤΑΑ μέχρι τον Απρ-24 είχαν φτάσει στους τελικούς αποδέκτες τους (ιδιωτικές επιχειρήσεις), μεταξύ άλλων, λόγω γραφειοκρατίας. Για τις επιχορηγήσεις το ποσοστό αυτό ήταν σημαντικά μεγαλύτερο, στο 45% του ποσού που έχει ληφθεί από το ΤΑΑ. Ένα επιπλέον 31% είχε μεταφερθεί στις περιφέρειες, τους δήμους και άλλες αρχές και οργανισμούς υλοποίησης, χωρίς όμως να υπάρχουν δημόσια διαθέσιμα στοιχεία για την πορεία των επιμέρους χρηματοδοτούμενων έργων. Συνεπώς, έχοντας διανύσει επιτυχώς πλέον τη μισή διαδρομή, η Ελλάδα στέκεται σ’ ένα κρίσιμο σταυροδρόμι.

Επίσης, όπως αναφέρεται, η συμμετοχή των επενδύσεων παγίων στο ΑΕΠ της Ελλάδας το 2023 βρισκόταν μόλις στο 14%. Αν και αυξημένη σε σχέση με τα προ-πανδημίας επίπεδα, όταν είχε υποχωρήσει κάτω από το 11%, παρέμενε η χαμηλότερη μεταξύ των χωρών-μελών της ΕΕ27. Επιπλέον η Ελλάδα υστερεί σημαντικά και στην καινοτομία, η οποία αποτελεί βασική κινητήρια δύναμη της οικονομικής ανάπτυξης και βρίσκεται σε σχέση αλληλοτροφοδότησης με τις επενδύσεις.

Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, η Ελλάδα το 2023 βρισκόταν μόλις στην 24η θέση στην ΕΕ27 και στην 37η θέση μεταξύ των 50 χωρών υψηλού εισοδήματος στον δείκτη καινοτομίας. Διαχρονικά εμφανίζει στασιμότητα, καθώς μετά από μια βελτίωση της σχετικής της θέσης κατά την περίοδο της κρίσης και των προγραμμάτων προσαρμογής, από το 2017 και έπειτα διακυμαίνεται μεταξύ της 40ης και της 50ης θέσης στη διεθνή κατάταξη, χωρίς εμφανή τάση βελτίωσης.

Σύμφωνα με παλαιότερες εκτιμήσεις του Υπουργείου Οικονομικών, το σχέδιο «Ελλάδα 2.0» θα μπορούσε να κινητοποιήσει επενδυτικούς πόρους ύψους €60 δισεκ. Λόγω της αύξησης του προϋπολογισμού του σχεδίου μετά την επέκταση του δανειακού του σκέλους κατά €5 δισεκ., η επίδραση αναμένεται να είναι ακόμα μεγαλύτερη. Σε ετήσια βάση αυτό αντιστοιχεί σε τουλάχιστον €10 δις μεσοσταθμικά κατά τη διάρκεια του σχεδίου, δηλαδή περίπου 5,5% με 6% του ΑΕΠ.[ Δεδομένου ότι ορισμένες από τις επενδύσεις που εντάχθηκαν στο ΤΑΑ μπορεί να λάμβαναν χώρα ούτως ή άλλως, η καθαρή αύξηση των επενδύσεων παγίων θα είναι μικρότερη.]

Νοικοκυριά

Ένα άλλο κρίσιμο στοίχημα, που καλείται να διαχειριστεί ο νέος προϋπολογισμός έχει να κάνει με τα “αναχώματα” για τα νοικοκυριά. Όπως αναφέρει η Eurobank, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ), η ελληνική οικονομία, παρά το δυσμενές διεθνές περιβάλλον, διατήρησε τη δυναμική της το α’ εξάμηνο του 2024 καταγράφοντας πραγματικό ρυθμό μεγέθυνσης 2,2% σε ετήσια βάση. Μάλιστα, το πραγματικό Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) της Ελλάδας το β’ τρίμηνο 2024 ξεπέρασε τα προ πανδημίας επίπεδα (δ’ τρίμηνο 2019) κατά 8,4%, ωστόσο παρέμεινε χαμηλότερο κατά 21,5% σε σχέση με την κορυφή του β’ τριμήνου του 2007.

Η προαναφερθείσα απόκλιση είναι κατά πολύ μικρότερη σε όρους ονομαστικού ΑΕΠ (4,8%) λόγω του έντονου πληθωρισμού των τελευταίων ετών, 9,3% και 4,2% το 2022 και το 2023 αντίστοιχα. Ωστόσο, η κοινωνική ευημερία των πολιτών συνδέεται κυρίως με την πορεία του πραγματικού ΑΕΠ, δηλαδή με την αξία σε σταθερές τιμές των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγει μια οικονομία σε μια περίοδο, και σε μικρότερο βαθμό με την τροχιά του ονομαστικού ΑΕΠ[Η αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ που προέρχεται από την άνοδο των τιμών δύναται να βελτιώσει σε έναν βαθμό τα δημοσιονομικά μεγέθη. Παρά ταύτα αυτό δεν μπορεί να διατηρηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα λόγω των επιπτώσεων του πληθωρισμού στα επιτόκια].

Τα νοικοκυριά δεν αντλούν χρησιμότητα από την ποσότητα των νομισματικών μονάδων που έχουν στη διάθεσή τους αλλά από την ποσότητα των αγαθών και υπηρεσιών που μπορούν να αγοράσουν με τις εν λόγω νομισματικές μονάδες (purchasing power).

Τα μέτρα

Πάντωε, στο προσχέδιο του προϋπολογισμού θα περιλαμβάνονται όλα τα μέτρα τα οποία έχουν ήδη ανακοινωθεί, ύψους 1,45 δισ. ευρώ, και τα οποία προβλέπουν :

-Αύξηση συντάξεων ανάλογα με την πορεία του πληθωρισμού και του ρυθμού ανάπτυξης. Η αύξηση εκτιμάται κοντά στο 2,5%.

– Έκτακτη οικονομική ενίσχυση 100-200 ευρώ το Δεκέμβριο σε συνταξιούχους που δεν θα δουν αύξηση στη σύνταξη τους λόγω προσωπικής διαφοράς.  Αφορά περίπου 670.000 συνταξιούχους µε συντάξεις έως 1.600 ευρώ, που έχουν προσωπική διαφορά μεγαλύτερη των 10 ευρώ.

– Επιπλέον εντός του Δεκεμβρίου θα καταβληθούν:  – μία επιπλέον δόση στους δικαιούχους επιδόματος παιδιού του ΟΠΕΚΑ  – ενίσχυση 200 ευρώ για δικαιούχους επιδομάτων αναπηρίας του e-ΕΦΚΑ – ενίσχυση 200 ευρώ για δικαιούχους επιδόματος ΑµεΑ του ΟΠΕΚΑ. Αφορά περίπου 185.000 άτομα – ενίσχυση 200 ευρώ για τους ανασφάλιστους υπερήλικες. Οι ανασφάλιστοι υπερήλικες δικαιούχοι του αντίστοιχου επιδόματος του ΟΠΕΚΑ (περίπου 35.000) θα λάβουν ενίσχυση 200 ευρώ – επιπλέον 50% του µμηνιαίου επιδόματος στους δικαιούχους του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος. Οι δικαιούχοι του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος (περίπου 205.000) θα λάβουν επιπλέον 50% του μηνιαίου επιδόματος κατά τον μήνα Δεκέμβριο.

-Οριζόντια αύξηση στους μισθούς του Δημοσίου από την 1η Απριλίου ώστε ο εισαγωγικός να µην υπολείπεται του επιπέδου του κατώτατου μισθού.

– Από 1η Απριλίου του 2025 θα τεθεί σε ισχύ ο νέος κατώτατος μισθός στον ιδιωτικό τομέα ο οποίος τώρα ανέρχεται σε 830 ευρώ με ορίζοντα να αυξηθεί στα  950 ευρώ το 2027. Διεύρυνση του επιδόματος επίτευξης στόχων.

-Αύξηση του φοιτητικού στεγαστικού επιδόματος για τα περιφερειακά πανεπιστήμια από τα 1.500 ευρώ σε 2.000 ευρώ ετησίως και 2.500 σε περίπτωση συγκατοίκησης, από το τρέχον ακαδημαϊκό έτος.

-Αύξηση κατά 20% της αποζημίωσης των νυχτερινών των ένστολων (Αστυνομία, Πυροσβεστική, Λιμενικό, Ένοπλες Δυνάμεις) από 1/1/2025.

-Νέα μείωση 1% στις ασφαλιστικές εισφορές από την αρχή του 2025. Κατά 0,5% από τις εισφορές εργαζομένων και κατά 0,5% από τις εργοδοτικές εισφορές κλάδου Υγείας -Κατάργηση του τέλους επιτηδεύματος για τους ελεύθερους επαγγελματίες. Μονιμοποίηση της επιστροφής του ΕΦΚ στο αγροτικό πετρέλαιο µε την εφαρμογή µμηδενικού συντελεστή από το 2025.

-Τριετής απαλλαγή φόρου εισοδήματος για κενά ακίνητα που θα ενοικιαστούν. Απαλλαγή από ΦΠΑ στα νέα κτίρια.

-Απαλλαγή από τον φόρο ασφαλίστρου (15%) συμβολαίων υγείας για παιδιά έως 18 ετών. Φοροαπαλλαγή οικειοθελών παροχών επιχειρήσεων υπέρ νέων γονέων.

-Μείωση ΕΝΦΙΑ κατά 20% για κατοικίες έως 500.000 ευρώ που ασφαλίζονται για φυσικές καταστροφές.

-Αυτοτελής φορολόγηση εφημεριών ιατρών ΕΣΥ µε συντελεστή 22%.