Εκλογές ΗΠΑ: Το κομβικό debate και η προεκλογική τακτική Τραμπ – Χάρις

Οι τηλεμαχίες μεταξύ υποψηφίων προέδρων έχουν γράψει την δική τους ιστορία στην αμερικανική πολιτική σκηνή, ήδη από το πρώτο συναπάντημα των Κένεντι και Νίξον το 1960.

Αγνοώντας (και λογικά, μια και δεν υπήρχε προηγούμενο) τη σημασία της εικόνας, ο Ρεπουμπλικανός υποψήφιος απαντούσε κατσουφιασμένος και κάθιδρος στις δημοσιογραφικές ερωτήσεις, την ώρα που το χαμόγελο και τα νιάτα του Κένεντι του έδιναν προβάδισμα. Η εκλογή του λίγες εβδομάδες αργότερα οφείλονταν, συν τοις άλλοις, στην εκλογική επιρροή του μαγικού κουτιού.

Μα καλά, αναρωτιούνται πολλοί, τι σημασία έχει μια τηλεμαχία το 2024, όταν τα κανάλια είναι άπειρα, τα socıal media κυρίαρχα και οι πλατφόρμες τύπου Netflix ο συνήθης τηλεοπτικός σύντροφος;

Κι όμως, το debate παραμένει πολύ σημαντικό. Είναι μια μοναδική ευκαιρία για τους υποψηφίους (και φέτος κυριολεκτικά μοναδική, μια που δεν έγινε δεύτερο μεταξύ Τραμπ και Χάρις, και εκείνο των αντιπροέδρων υπήρξε μάλλον αδιάφορο) να (επανα)συστηθούν στην αμερικανική κοινή γνώμη, να προβάλλουν τα θέματα που τους ευνοούν κινητοποιώντας τους πιστούς ψηφοφόρους τους, αλλά και να επηρεάσουν τους ουδέτερους ή και αδιάφορους.

Στις ΗΠΑ, presidential debate σημαίνει υπαίθρια τηλεοπτικά πάρτι με μπάρμπεκιου και μπύρα, σημαίνει ακατάπαυστο σχολιασμό και ανάλυση, πριν και μετά την τηλεμαχία, αλλά και πόλεμο εντυπώσεων στα φιλικά προσκείμενα media επί μέρες, ου μην και εβδομάδες.

Εξάλλου τη σήμερον ημέρα οι πολίτες το παρακολουθούν και μέσω ίντερνετ ή τηλεφώνου. Η τηλεμαχία των υποψηφίων προέδρων είναι, με άλλα λόγια, η μοναδική στιγμή της προεκλογικής εκστρατείας που όλη η προσοχή της αχανούς χώρας στρέφεται στις εκλογές, τους υποψήφιους και την έκβαση της μάχης.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως ο Πρόεδρος Μπάιντεν αναγκάστηκε να παραιτηθεί της κούρσας τη επαύριον της τηλεμαχίας του Ιουνίου. Η σοκαριστικά κακή του επίδοση, αλλά κυρίως η παρουσία του παρέπεμπε σε πρώην πολιτικό, και η ανακοίνωση απόσυρσης της υποψηφιότητάς του κατέστη αναπόφευκτη λίγες μέρες μετά.

Επιπλέον των παραπάνω, στη φετινή συγκυρία η τηλεμαχία Τραμπ-Χάρις είχε επιπρόσθετη σημασία.

Πριν τη διεξαγωγή της και στη διάρκεια του καλοκαιριού, τα ποσοστά δημοφιλίας της Χάρις ανέβηκαν (από 38% τον Ιούλιο σε 46% στις αρχές Σεπτεμβρίου). Καθώς πήρε το χρίσμα των Δημοκρατικών, οι ψηφοφόροι άρχισαν να τη βλέπουν πιο ευνοϊκά και πολλοί ABY (Anyone But Trump) Ρεπουμπλικανοί του «βαθέος κόμματος» έσπευσαν να την υποστηρίξουν.

Εν αντιθέσει με τον Τραμπ, του οποίου το ισοζύγιο θετικών και αρνητικών γνωμών παραμένει πολύ χαμηλό (-15%), η Χάρις διεκδίκησε τη διεξαγωγή της τηλεμαχίας από νωρίς για να αποκομίσει τα οφέλη που το επιτελείο της θεωρούσε απαραίτητα έως και τις 5 Νοεμβρίου.

Για τον Τραμπ τα διακυβεύματα στην τηλεμαχία ήταν σχετικά μικρά, μια και ο βίος και η πολιτεία του είναι πλέον πασίγνωστοι στους Αμερικανούς. Θα έπρεπε να παραμείνει ήρεμος και συγκρατημένος, να αποφύγει τις προσωπικές επιθέσεις εναντίον της Χάρις που θα έκαναν μετριοπαθείς και ανεξάρτητους να τον αποφύγουν, και να επικεντρωθεί στα δικά του δυνατά χαρτιά, την οικονομία και το μεταναστευτικό.

Για τη Χάρις, από την άλλη πλευρά, η τηλεμαχία ήταν μια μεγάλη πρόκληση αλλά και ευκαιρία. Καθώς οι ψηφοφόροι της έριχναν μια δεύτερη ματιά, είχε μια χρυσή ευκαιρία να ξανασυστηθεί στον αμερικανικό λαό που δεν την πολυσυμπαθούσε ως Αντιπρόεδρο, και που αμφισβητούσε μέχρι πρόσφατα την ειλικρίνεια και αξιοπιστία της. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε τον παράγοντα που επέτρεψε έκτοτε στη Χάρις να παραμείνει στη διεκδίκηση της Προεδρίας επί ίσοις όροις, και να κάνει τις προσωπικές επιθέσεις του Τραμπ, σε μεγάλο βαθμό, κενές περιεχομένου.

Οι ψηφοφόροι σε αυτή τη συγκυρία και σε ό,τι αφορά την εκλογή προέδρου (τα πράγματα είναι αλλιώς στις εκλογές για το Κογκρέσο) κοιτάζουν προς το μέλλον και τις προτάσεις πάταξης του πληθωρισμού, της μεταναστευτικής κρίσης ή το φορολογικό σύστημα.

Ο Τραμπ έχει προφανώς το πλεονέκτημα γιατί έχει ασκήσει την προεδρία και στους τομείς αυτούς τα είχε πάει καλά, αλλά και η Χάρις απολαμβάνει μια περίεργη πολυτέλεια: πολλοί ψηφοφόροι φαίνεται να συμφωνούν πως, παρότι εν ενεργεία Αντιπρόεδρος, εκπροσωπεί την αλλαγή που θέλουν να δουν στον Λευκό Οίκο.

Το αποτέλεσμα του debate διαμορφώνει την προεκλογική ατμόσφαιρα έως και σήμερα. Επέτρεψε στη Χάρις να πετύχει τους βασικούς της στόχους και να μετατρέψει μια εκλογική μάχη που το καλοκαίρι φαινόταν σχεδόν σίγουρα χαμένη σε αμφίρροπη ως το τέλος. Πώς ακριβώς;

Η Χάρις επικεντρώθηκε σε θέματα καθημερινότητας για τα οποία οι άνθρωποι ανησυχούν, όπως τις υψηλές τιμές τροφίμων και άλλων βασικών αγαθών στα ράφια των σούπερ μάρκετ (αποτελεί και αμερικανικό φαινόμενο, όχι μόνο ελληνικό ή ευρωπαϊκό).

Πέτυχε, επίσης, τον στόχο της να φανεί καθησυχαστική σε ό,τι αφορά το θεσμικό βάρος που καλείται να υπηρετήσει, ενώ οι επιθέσεις της σε βάρος του Τραμπ ήταν καλά στοχευμένες και πέτυχαν να τον εκνευρίσουν. Το παρελθόν της ως Γενικής Εισαγγελέως της Πολιτείας της Καλιφόρνια την ευνόησε στο κομμάτι αυτό, μια και εμφανίστηκε ιδιαίτερα αυστηρή και με μεγάλη αυτοπεποίθηση για τις ικανότητές της.

Ακόμα και σήμερα, έρευνες κοινής γνώμης δείχνουν πως οι περισσότεροι Αμερικανοί δεν ξέρουν πραγματικά τι αντιπροσωπεύει η Αντιπρόεδρος, και έχουν αμφιβολίες για την ικανότητά της να ηγηθεί του έθνους. Η Χάρις τα πήγε καλά στον τομέα αυτό στη διάρκεια της τηλεμαχίας αλλά και έκτοτε μέσω συνεντεύξεών της.

Προσπάθησε να δείξει ότι μπορεί να εμφανιστεί προεδρική, να περιγράψει ποια είναι, από πού προέρχεται (τονίζοντας ότι οι γονείς της ήταν μετανάστες) και πώς οραματίζεται τη χώρα της στο μέλλον.

Οι επιδόσεις της δεν ήταν, πάντως, καλές σε όλους τους τομείς. Δεν τα πήγε πολύ καλά σε θέματα υψηλής πολιτικής, όπως η αποχώρηση από το Αφγανιστάν, που ήταν καταστροφική για την εικόνα των ΗΠΑ στην περιοχή αλλά και ευρύτερα, ή ακόμα και στο θέμα των αμβλώσεων, όπου ο Τραμπ μπόρεσε να εμφανιστεί ως εκείνος που έδωσε δικαίωμα επιλογής στις πολιτείες, άρα και στις γυναίκες, έτσι ώστε η χώρα να πάψει να ταλανίζεται από το ζήτημα αυτό.

Η αδυναμία της Χάρις να αποκομίσει οφέλη σε ένα ζήτημα ευνοϊκό για τους Δημοκρατικούς -και δεδομένης της πολύ μεγαλύτερης δημοφιλίας της σε γυναίκες έναντι των ανδρών- οφείλεται πιθανώς στην απειρία της, γιατί αυτή ήταν η πρώτη φορά που συμμετείχε σε προεδρικό debate, ενώ ήταν η 7η αναμέτρηση για τον Τραμπ.

Παρόλ’ αυτά το τελικό ισοζύγιο για τη Χάρις ήταν πολύ θετικό και, όπως αναμενόταν, οι δημοσκοπήσεις την ευνόησαν για μερικές εβδομάδες μετά την αναμέτρηση.

Μια προσεκτική ματιά σήμερα, ωστόσο, φανερώνει πως τα δεδομένα είναι εξόχως ευμετάβλητα, πως ο ενθουσιασμός των προοδευτικών ψηφοφόρων για τη Χάρις έχει κοπάσει, δεδομένων και των εξελίξεων εντός της χώρας (με μεγάλη απεργία στα λιμάνια να κινδυνεύει να φρενάρει την οικονομία) αλλά και εκτός, με τον πόλεμο στην Μέση Ανατολή να ενισχύει τις υποψίες των φιλοπαλαισταινιακών οργανώσεων -πλειοψηφικά κοντά στους Δημοκρατικούς- πως η Χάρις θα αποδειχθεί όσο αδύναμη όσο και ο τωρινός Πρόεδρος στο να πιέσει τον Νετανιάχου προς μια ειρηνευτική κατεύθυνση.

Και ο Τραμπ; Διατηρεί τα πλεονεκτήματα (αλλά και μειονεκτήματα) που ανέκαθεν είχε. Στην τηλεμαχία έπεσε συχνά στην παγίδα που επιδέξια είχε στρώσει η Χάρις, αδυνατώντας να αρθρώσει συγκεκριμένες προτάσεις και μιλώντας για περιγράμματα πολιτικής πρότασης λίγες εβδομάδες πριν τις κάλπες! Από την άλλη, δεν χρειαζόταν να τα πάει ιδιαίτερα καλά. Σε ορισμένα θέματα-κλειδιά, όπως η μετανάστευση και η οικονομία, υπερέχει της Χάρις, αν και λιγότερο απ’ ό,τι πριν την τηλεμαχία τους.

Ο Τραμπ προσπάθησε μερικές φορές να ταυτίσει τη Χάρις με τον Πρόεδρο Μπάιντεν και να την παρουσιάσει ως συνέχεια της υφιστάμενης κυβέρνησης, αλλά δεν ήταν πολύ συνεπής και κατάφερε, για πολλοστή φορά, να σουτάρει άουτ προ κενής εστίας.

Επίσης, δεν αρνήθηκε τον πειρασμό να αναφερθεί εκτενώς σε ανόητες θεωρίες συνωμοσίας που «γράφουν» καλά με τη βάση του, αλλά που απωθούν μια μάζα ψηφοφόρων στο κέντρο του πολιτικού φάσματος αλλά και τους «θεσμικούς» ψηφοφόρους που ανησυχούν για το μέλλον της δημοκρατίας στις ΗΠΑ μετά από μια πιθανή επανεκλογή Τραμπ.

Συμπερασματικά, έναν μήνα πριν τις κάλπες (σε πολλές Πολιτείες η ψηφοφορία έχει ήδη ξεκινήσει είτε με επιστολική ψήφο είτε δια ζώσης), η μάχη παραμένει αμφίρροπη και η τελική της έκβαση στοίχημα για πολύ δυνατούς λύτες. Πιθανολογώ πως ο Τραμπ εξακολουθεί να έχει ένα μικρό πλεονέκτημα λόγω του εκλογικού συστήματος, αλλά και επειδή ο δείκτης οικονομικής ασφάλειας των πολιτών (προσοχή: όχι η οικονομία γενικά) έχει επιδεινωθεί σημαντικά μετά την πανδημία, τον υψηλό πληθωρισμό και το μειωμένο διαθέσιμο εισόδημα εκατομμυρίων πολιτών.

Από την άλλη, η Αντιπρόεδρος Χάρις έχει πετύχει τους βασικούς της στόχους να συσπειρώσει την κομματική της βάση αλλά και να απευθυνθεί στους Ρεπουμπλικάνους και τους ακομμάτιστους ψηφοφόρους, ταυτιζόμενη με μάλλον συντηρητικές αντιλήψεις, όπως όταν τονίζει την ανάγκη συνέχισης του fracking και δηλώνοντας ότι θα προστατέψει το δικαίωμα στην οπλοκατοχή, μια και είναι και η ίδια κάτοχος. Το τελικό αποτέλεσμα πιθανότατα θα κριθεί σε μια χούφτα Πολιτείες και μερικές χιλιάδες ψηφοφόρους.

*Ο Δημήτρης Τσαρούχας είναι καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και στο Κέντρο Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Virginia Tech, και Επισκέπτης Καθηγητής στο Πρόγραμμα Σπουδών Ασφαλείας του Πανεπιστημίου Georgetown