Ποια εμβόλια και για ποιους τύπους καρκίνου δοκιμάζονται σε ανθρώπους

Μεγάλη πρόοδο σημειώνουν οι ερευνητές προς την κατεύθυνση δημιουργίας εμβολίων που εκπαιδεύουν το ανοσοποιητικό σύστημα των υγιών ανθρώπων (ανοσοθεραπεία) να εξαλείφει τον καρκίνο, πριν ακόμη εκδηλωθεί.

Κάποια από αυτά που βρίσκονται σε πρώιμες δοκιμές, αφορούν άτομα με κληρονομικές γενετικές μεταλλάξεις που τους θέτουν σε μεγαλύτερο κίνδυνο.

Κάποια άλλα έχουν σχεδιαστεί για να καταστρέφουν προκαρκινικές αλλοιώσεις ώστε να σταματήσουν την πλήρη ανάπτυξη της νόσου.

«Αυτό είναι το μέλλον της πρόληψης του καρκίνου», λέει ο Δρ Αγιά Μπανσάλ, γαστρεντερολόγος στο Αντικαρκινικό Κέντρο του Πανεπιστημίου του Κάνσας.

Ο ίδιος κάνει κλινικές δοκιμές σε τρία εμβόλια για άτομα με σύνδρομο Lynch, μια γενετική κατάσταση που ενέχει έως και 80% κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου, συχνά πριν από την ηλικία των 50 ετών.

Η δημιουργία των εμβολίων αυτού του τύπου είναι πλέον αρκετά ώριμη, καθώς οι προηγμένες τεχνολογίες και η καλύτερη κατανόηση του ανοσοποιητικού συστήματος, έχουν δώσει στους ειδικούς τα εργαλεία για να τα δημιουργήσουν.

«Είναι σαν ένα μικρό τρένο, που μπορεί πλέον να φτάσει στην κορυφή του λόφου», λέει η Δρ Νόρα Ντίσις, διευθύντρια του Ινστιτούτου Εμβολίων κατά του Καρκίνου στο UW Medicine στην πολιτεία της Ουάσιγκτον.

Ποια εμβόλια κυκλοφορούν σήμερα και ποιους καρκίνους προλαμβάνουν

Εμβόλια που προλαμβάνουν ορισμένους καρκίνους υπάρχουν ήδη και πρόκειται γι’ αυτά που στοχεύουν ιούς που προκαλούν καρκίνο.

Χαρακτηριστικό είναι το εμβόλιο προστατεύει τους ανθρώπους από τις λοιμώξεις του ιού HPV που μπορεί να οδηγήσει σε καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, του πρωκτού, του πέους, του τραχήλου κ.ά..

Ένα άλλο εμβόλιο, που κυκλοφορεί ακόμη περισσότερα χρόνια, στοχεύει στην προφύλαξη από την ηπατίτιδα Β, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε καρκίνο του ήπατος μετά από μακροχρόνια μόλυνση.

Πρόκειται για τα πιο παραδοσιακά εμβόλια, τα οποία συχνά περιέχουν εξασθενημένους παθογόνους μικροοργανισμούς ή μη μεταδοτικά κομμάτια τους.

Αυτά μιμούνται μια μόλυνση, διδάσκοντας το ανοσοποιητικό σύστημα να αναγνωρίζει αργότερα γρήγορα και να επιτίθεται στην πραγματική απειλή.

Αλλά οι περισσότεροι τύποι καρκίνου δεν προκαλούνται από λοιμώξεις και ξεκινούν να δημιουργούνται από  μεταλλαγμένα κύτταρα που «αναμειγνύονται» με τον υγιή ιστό.

Οι ερευνητές δοκιμάζουν πρωτεΐνες που παράγουν αυτά τα κύτταρα, ως πιθανούς στόχους για εμβόλια. Ο στόχος είναι να εισαχθούν αυτές οι πρωτεΐνες στον οργανισμό και να επισημανθούν ως επικίνδυνες.

Αυτό θα εκπαιδεύσει το ανοσοποιητικό σύστημα να κυνηγάει τα μη φυσιολογικά κύτταρα, όπως συμβαίνει με την επίθεση που εξαπολύει σε μια λοίμωξη.

Πολλοί θεωρούν ότι τα εμβόλια κατά του καρκίνου είναι μια μορφή ανοσοθεραπείας, ένα είδος θεραπείας που έχει φέρει επανάσταση στη θεραπεία του καρκίνου, χρησιμοποιώντας το ανοσοποιητικό σύστημα για να νικήσει τα καρκινικά κύτταρα.

Ορισμένες από αυτές τις θεραπείες, όντως, απελευθερώνουν τα φρένα του ανοσοποιητικού συστήματος.

Ωστόσο, τα εμβόλια κατά του καρκίνου, που βρίσκονται σε κλινικές δοκιμές, έχουν σκοπό να ενισχύσουν την ανοσολογική απόκριση του οργανισμού.

Εμβόλιο για τον καρκίνο του πνεύμονα, του μαστού, των ωοθηκών και του παγκρέατος

«Τα καρκινικά κύτταρα, ακόμη και τα προκαρκινικά, ξέρουν πώς να κρύβονται από το ανοσοποιητικό σύστημα», λέει η Δρ Νίχα Ζάιντη, κλινική Ογκολόγος στο Sidney Kimmel Comprehensive Cancer Center στο Johns Hopkins. «Χρειάζεται αυτή η βοήθεια από ένα εμβόλιο».

Η Ζάιντη στοχεύει σε μεταλλαγμένες πρωτεΐνες που συνδέονται με ένα γονίδιο που ονομάζεται KRAS, το οποίο μπορεί να δυσλειτουργεί και να ωθεί την ανάπτυξη όγκου για τον καρκίνο του πνεύμονα, του παγκρέατος και άλλους καρκίνους.

Η ίδια και η ομάδα της σχεδίασαν ένα εμβόλιο που χρησιμοποιεί κομμάτια των μεταλλαγμένων πρωτεϊνών KRAS και ένα φάρμακο που προορίζεται για την ενεργοποίηση των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος.

Το εμβόλιο έδειξε να είναι πολλά υποσχόμενο σε μια πρώιμη δοκιμή που συμμετείχαν 15 άτομα υψηλού κινδύνου για καρκίνο του παγκρέατος.

Σε τέσσερις μήνες, όλοι οι συμμετέχοντες είχαν δημιουργήσει ανοσολογικές αποκρίσεις κατά των πρωτεϊνών KRAS, χωρίς να υπάρχουν ανησυχίες για την ασφάλειά του.

Και ενώ ορισμένοι χρησιμοποιούν κομμάτια πρωτεϊνών στις ενέσεις, άλλοι εκμεταλλεύονται τις τεχνολογίες mRNA και DNA. Στέλνουν τμήματα γενετικού υλικού για να λειτουργήσουν ως σχέδιο για τον οργανισμό μας, ώστε να δημιουργήσει μόνος του αυτές τις πρωτεΐνες-στόχους, με στόχο τη δημιουργία ανοσολογικής απάντησης εναντίον τους.

Στο Penn Medicine, οι ερευνητές δοκιμάζουν ένα εμβόλιο DNA που ακολουθείται από ένα μικρό ηλεκτροσόκ για να προωθηθεί το DNA στα κύτταρα.

Εκεί, το DNA χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενός ενζύμου που ονομάζεται τελομεράση, το οποίο δημιουργεί μια πρωτεΐνη που βρίσκεται σε υπεραφθονία σε πολλούς καρκίνους.

Το εμβόλιο περιλαμβάνει επίσης ένα φάρμακο που προορίζεται να προειδοποιήσει το ανοσοποιητικό σύστημα για την απειλή και δοκιμάζεται σε άτομα με κληρονομικές μεταλλάξεις του γονιδίου BRCA, οι οποίες αυξάνουν τις πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου του μαστού και των ωοθηκών, μεταξύ άλλων.

Ο Δρ. Ρόμπερ Βόνντερχέιντε, διευθυντής του Αντικαρκινικού Κέντρου Abramson της Penn Medicine, υποστηρίζει ότι το εμβόλιο θα μπορούσε να επεκταθεί σε περισσότερους καρκίνους ή παράγοντες κινδύνου και ότι ακόμη και ένα καθολικό εμβόλιο για όλους τους καρκίνους θα μπορούσε να είναι δυνατό.

Άλλοι ειδικοί, πάλι, είναι επιφυλακτικοί και υποστηρίζουν ότι δεν είναι δυνατόν να υπάρξει ένα εμβόλιο για όλους τους τύπους καρκίνου, καθώς ο καρκίνος αποτελείται από πολλές διαφορετικές ασθένειες και μπορεί να έχουν πολλαπλές αιτίες.

«Δεν έχουμε ένα καθολικό εμβόλιο για τη γρίπη, πόσο μάλλον ένα εμβόλιο για όλες τις μολυσματικές ασθένειες», λέει ο Δρ Τόμας Μπαντ, ο οποίος ηγείται μιας μελέτης στην Cleveland Clinic για ένα εμβόλιο που έχει σχεδιαστεί για την πρόληψη ενός τύπου καρκίνου του μαστού.

Η Ολιβέρα Φιν, καθηγήτρια ανοσολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ, σε αυτή τη φάση στρατολογεί ασθενείς με προκαρκινικές αλλοιώσεις του μαστού, ελπίζοντας ότι θα τις σταματήσει από το να μετατραπούν σε διηθητικό καρκίνο του μαστού.

Σχεδιάζει να τις εμβολιάσει με μια ένεση που στοχεύει σε μια πρωτεΐνη που ονομάζεται MUC1, η οποία είναι σε υπεραφθονία σε καρκίνους όπως του μαστού, του παχέος εντέρου και του πνεύμονα.

Προηγούμενη κλινική δοκιμή του εν λόγω εμβολίου δεν δημιούργησε την αναμενόμενη ανοσολογική απόκριση σε άτομα υψηλού κινδύνου για καρκίνο του πνεύμονα.

Σε μια άλλη μελέτη, η Φιν και η ομάδα της συμπεριέλαβαν περισσότερα από 100 άτομα με προκαρκινικούς πολύποδες που τους έθεταν σε υψηλό κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου.

Οι πολύποδές τους αφαιρέθηκαν και οι μισοί έλαβαν το εμβόλιο MUC1, ενώ οι υπόλοιποι έλαβαν εικονικό φάρμακο. Το 25% των ατόμων που έλαβαν το εμβόλιο ανέπτυξαν ανοσολογική απόκριση.

Πάνω από δύο χρόνια μετά τον εμβολιασμό, εκείνοι που είχαν αναπτύξει την ανοσολογική απάντηση είχαν 38% μείωση της επανεμφάνισης των πολυπόδων σε σύγκριση με την ομάδα του εικονικού φαρμάκου.

«Πρόκειται για μια μικρή δοκιμή», λέει η Φιν, «αλλά μας έδωσε πραγματικά ένα μήνυμα ότι το εμβόλιο μπορεί να έχει αποτελεσματικότητα».