Δήθεν κατά της βίας

Ένας απολογισμός τηλεοπτικών ειδήσεων για εγχώρια κρούσματα βίας θα ήταν απογοητευτικός: Οι Έλληνες, ή σωστότερα όλος ο κόσμος που ζει στην Ελλάδα και ιδίως οι ανήλικοι με συμμετοχή ακόμη και μικρών αγοριών ή κοριτσιών, φαίνονται διαρκώς να αλληλοδέρνονται. Προφανώς πρόκειται για υπερπροβολή ελκυστικού θεάματος, ένα ταξίδι πχ σε κοντινή χώρα μπορεί να δείξει στους δρόμους και στα μπαρ πιο συχνή την ατομική βία της καθημερινότητας.

Ακόμη όμως και χωρίς την υπερπροβολή, ένας πυρήνας πραγματικών περιστατικών αποκαλύπτει ένα βαρύ φαινόμενο να εξελίσσεται, τραυματικό σωματικά και ψυχικά και σε ακραίες περιπτώσεις θανάσιμο. Μια πολύ σοβαρή του διάσταση όμως, αν και μπροστά στα μάτια μας, καταφέρνει να περνά συνήθως απαρατήρητη. Γι’ αυτήν οι παρακάτω γραμμές.

Ανακαλούμε στη μνήμη την συνηθισμένη μορφή των σχετικών εκπομπών. Ένας ή δυο δημοσιογράφοι παρουσιάζουν το θέμα, εκφράζοντας τη θλίψη τους και στηλιτεύοντας τη νεανική βία. Συνήθως υπάρχουν καλεσμένοι κάποιοι ειδικοί (αστυνομικοί, εγκληματολόγοι, ψυχολόγοι), εξ ορισμού προβεβλημένοι, που αναλύουν πτυχές και αίτια. Σπανίως εκφράζονται λιτά, συνηθέστερα είναι ευφραδείς, κριτικοί έως και καταγγελτικοί.

Την ίδια στιγμή σε ένα υπολογίσιμο μέρος της οθόνης παίζεται το βίντεο με τις σκηνές της βίας που έχουν αποτυπωθεί σε ένα κινητό ή κάμερα. «Η οθόνη του σταθμού αποκαλύπτει!». Το βίντεο με τις κλωτσιές και τις γροθιές σε πεσμένα στο έδαφος θύματα συνήθως είναι σύντομο, γι’ αυτό επαναλαμβάνεται διαρκώς. Μέχρι το τέλος της εκπομπής, ή έστω μέχρι να το εμπεδώσουμε και να διδαχθούμε.

Να διδαχθούμε, και αν είμαστε σε κατάλληλη ηλικία και στιγμή ή με παραφουσκωμένο εγώ, να μιμηθούμε. Γιατί ο προηγούμενος πολιτισμός, που ηθικολογούσε περί κακού παραδείγματος, είχε δίκιο, σε αντίθεση με τον σύγχρονο που αυτοενοχοποιείται πρόσκαιρα με ατάκες του τύπου wrong time wrong place, κακιά στιγμή γρουσούζικο μέρος αν μεταφράζω σωστά. Ήρθαν πάντως στις μέρες μας οι ειδικοί με εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης και βαθιάς μάθησης να επιβεβαιώσουν ότι η εικόνα παράγει patterns (μοντέλα, μοτίβα, τύπους) και απομνημονεύεται – αφομοιώνεται πολύ καλύτερα από τις ταυτόχρονες λεκτικές αναλύσεις και επιχειρηματολογίες.. Κυρίες και κύριοι δημοσιογράφοι και ειδικοί λυπάμαι χάσατε, ο λόγος σας είναι λιγότερο επιδραστικός από την εικόνα.

Θυμάμαι από χρόνια το εύρημα – σταθερό μήνυμα στα αυτοδιοικούμενα προγράμματα απεξάρτησης, όπως τότε εκείνα του ΚΕΘΕΑ που έπεσαν μαχόμενα τον Υπουργό κ. Κικίλια το 2019: Αν ένας γονιός εξηγεί τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος και συμβουλεύει το παιδί του να μην καπνίζει, αλλά την ίδια στιγμή ο ίδιος φυσά το τσιγάρο του, η εικόνα κερδίζει το ματς και το παιδί γίνεται καπνιστής. Η αυτοδιοίκηση του ΚΕΘΕΑ με τα αποτελεσματικά θεραπευτικά της εργαλεία παύθηκε βάναυσα, αλλά η εμπειρία και η παραδοσιακή σοφία σταθερά δικαιώνονται και η στατιστική επιβεβαιώνει την αποτελεσματικότητα του κακού παραδείγματος.

Από δεκαετίες τώρα ψυχολόγοι και ανθρωπολόγοι έγραφαν για το doule bind, το διπλό δέσιμο με μηνύματα αντιφατικά, όπως στις δυο παραπάνω περιπτώσεις… Άλλοτε το διπλό μήνυμα παράγει αδιέξοδα, άλλοτε έχει αντικειμενικά προγραμματισμένο το ποιο από τα δυο θα υπερισχύσει. Αυτή είναι η περίπτωσή μας: Η εντυπωσιακή εικόνα νικά τις συμβουλές και παράγει επαναλήψεις.

ΥΓ: Το άρθρο αυτό ολοκληρώθηκε πρωινές ώρες και, καθώς ο γράφων δεν καπνίζει, άνοιξε λίγο την τηλεόραση να ξεσκάσει. Έτυχε να προβάλλονται σκηνές βίας ανηλίκων. Λόγω ηλικίας ουδείς κίνδυνος μιμητισμού. Σκέφθηκε…