Η ΔΩΡΑ ΧΡΥΣΙΚΟΥ ΣΤΟ “18/9” ΜΑΣ ΔΙΔΑΣΚΕΙ ΟΤΙ Η ΜΝΗΜΗ ΔΕΝ ΣΚΟΤΩΝΕΤΑΙ

Στο Υπόγειο του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης αυτές τις ημέρες συντελείται ένα μικρό θαύμα. Το θαύμα όπου ένας απλός άνθρωπος γίνεται υποκείμενο της ιστορίας, όταν όλοι υπομένουν σιωπηλοί τις απειλές, τη βία, και τον θάνατο και ο φόβος είναι παντού κυρίαρχος. Το θαύμα της δύναμης της μονάδας και της ατομικής απόφασης.

Η ηθοποιός Δώρα Χρυσικού σηκώνει μόνη στη σκηνή ένα μεγάλο βάρος υποδυόμενη στην παράσταση 18/9 μία διάφανη και εύθραυστη ηρωίδα που δε δείλιασε μπροστά σε ένα έγκλημα, στο οποίο υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας. Δεν είπε μέσα της αυτό που της είχαν μάθει, το “δεν μπλέκω”, και πήγε και κατέδωσε τους δολοφόνους του Παύλου Φύσσα.

Στοιχεία από αληθινές μαρτυρίες και πραγματικά περιστατικά μπλέκονται μέσα από τη μυθοπλασία με το κοινωνικό ψυχογράφημα ενός κοριτσιού που υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας σ’ ένα ακροδεξιό έγκλημα με αποτέλεσμα να αλλάξει η ζωή της και να βρεθεί μπροστά σε αδυσώπητα διλήμματα. Η Μαρία Λούκα έχει γράψει το κείμενο της παράστασης το οποίο βασίζεται στις αληθινές καταθέσεις των κοριτσιών, ενώ σκηνοθετεί ο Κοραής Δαμάτης.

Η Δώρα Χρυσικού, η Δάφνη και το σπάσιμο της σιωπής απέναντι σε μία δολοφονία

Η Δώρα Χρυσικού, η επί σκηνής Δάφνη, είναι ο δικός μας άνθρωπος, η γειτόνισσα, φίλη και αδελφή που παλεύει με τους φόβους της, τώρα, λίγες ώρες πριν από την κατάθεσή της στη δίκη για τα εγκλήματα της Χρυσής Αυγής. Στο πρόσωπο της Δάφνης απεικονίζονται δύο γενναίες κοπέλες που δε σιώπησαν.

Τη νύχτα της 18ης Σεπτεμβρίου του 2013, δύο κορίτσια, νεαρές φοιτήτριες και φίλες κάθισαν αμέριμνα σε ένα παγκάκι στο Κερατσίνι για να κουβεντιάσουν. Λίγη ώρα αργότερα, μπροστά στα μάτια τους διαδραματίστηκε μία αδιανόητη σκηνή βίας που κατέληξε στη δολοφονία ενός ανθρώπου. Τριγύρω τους κανείς δεν αντιδρά. Βλέπουν τον δολοφόνο να απομακρύνεται με ένα αυτοκίνητο που οδηγούσε κάποιος άλλος και προλαβαίνουν να σημειώσουν τον αριθμό. Τότε οι πάντες, από τις οικογένειες τους μέχρι την αστυνομία τις ικέτευαν να κάνουν ότι δεν είδαν. Να σιωπήσουν. Παρόλα αυτά εκείνες, η Δήμητρα Ζώρζου και η Παρασκευή Καραγιαννίδου, αποφασίζουν να υψώσουν γενναία το ανάστημα τους.

Η δολοφονία του Παύλου Φύσσα από το μέλος της Χρυσής Αυγής, Γιώργο Ρουπακιά, ήταν μια στιγμή-ορόσημο στην πρόσφατη ελληνική ιστορία. Μετά τη δολοφονία του, οι αρχές άνοιξαν μια μεγάλη έρευνα για τις δραστηριότητες της Χρυσής Αυγής, που οδήγησε σε συλλήψεις μελών του κόμματος, συμπεριλαμβανομένων και κορυφαίων ηγετών του. Ξεκίνησε μια δίκη-σταθμός που διήρκεσε πέντε χρόνια, από το 2015 έως το 2020, κατά την οποία η Χρυσή Αυγή καταδικάστηκε ως εγκληματική οργάνωση.

Η δίκη θεωρήθηκε ιστορική, όχι μόνο για το μέγεθος και τη διάρκειά της, αλλά και για τη σημασία της στην καταπολέμηση του φασισμού στην Ελλάδα. Οι καταδίκες αποτέλεσαν ορόσημο για την ελληνική δικαιοσύνη, στέλνοντας ένα ισχυρό μήνυμα ενάντια στη ρατσιστική βία και την ακροδεξιά τρομοκρατία.
Αυτές οι καταδίκες δε θα είχαν λάβει χώρα, αν δεν υπήρχαν οι μαρτυρίες αυτών των δύο κοριτσιών.

Η παράσταση 18/9

Η Δώρα Χρυσικού δήλωνε διαρκώς παρούσα στη δίκη της Χρυσής Αυγής. Εκεί γνώρισε την οικογένεια του Παύλου Φύσσα και έξω από μία αίθουσα του εφετείου τής γεννήθηκε η ιδέα για την παράσταση “18/9” που ουσιαστικά αφορά την ιστορία των δύο νεαρών κοριτσιών που υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες της στυγερής δολοφονίας.

Η ιδέα αυτή πήρε σάρκα και οστά και δια χειρός της Μαρίας Λούκα έγινε ένας μονόλογος αγωνίας και αγώνα. Έγινε μια παράσταση ιστορική γιατί είναι συνυφασμένη με την έκβαση των ζωών μας και είναι δημιουργημένη από ανθρώπους που βρέθηκαν μέσα στη δίκη, που ήταν ενεργά υποκείμενα αγώνα και δεν την αφηγούνται απλά, την έζησαν.

Το “18/9” είναι καταιγιστικό. Μεταφέρει στο κοινό μια ιστορία και μια τέχνη που είναι συνυφασμένη με την αλήθεια. Δύσκολα μπορεί να συγκρατήσει κάποιος τα δάκρυά του ακούγοντας τη βροχή σκέψεων και διλημμάτων της ηρωίδας που δε σταματά να αμφιταλαντεύεται για το τι πρέπει να κάνει. Η Δώρα Χρυσικού μάς χαρίζει μία συγκλονιστική κατάθεση ψυχής.

Μάγδα Φύσσα – Ελένη Κωστοπούλου: Δύο γυναίκες που συνεχίζουν να παλεύουν

Παρούσες στην παράστασης της 11ης Οκτωβρίου ήταν δύο σπουδαίες γυναίκες, η Μάγδα Φύσσα και η Ελένη Κωστοπούλου, οι μητέρες που μέχρι και σήμερα παλεύουν για τη δικαιοσύνη των παιδιών τους. Γιατί όπως χαρακτηριστικά ειπώθηκε και στην παράσταση, “οι δολοφόνοι σκοτώνουν το σώμα, αλλά δεν σκοτώνουν τη μνήμη”.

Στη συζήτηση που ακολούθησε την παράσταση, την οποία και συντόνισαν η συγγραφέας του έργου Μαρία Λούκα και η κοινωνιολόγος Βάλια Τσιριγώτη ειπώθηκαν πράγματα που ήταν γροθιά στο στομάχι.

Η Μαρία Λούκα τόνισε πως δυστυχώς η ιστορία κάνει κύκλους και η βία δε σταματά στον Παύλο Φύσσα και τον Ζακ Κωστόπουλο. Η Βάλια Τσιριγώτη τόνισε πως “Η δίκη της Χρυσής Αυγής κράτησε για 5,5 ολόκληρα χρόνια. Πολύ περισσότερα χρόνια πριν, η Χρυσή Αυγή θέριζε μέσα στις γειτονιές με τη συναίνεση, τη συγκάλυψη και την επιβράβευση πολλών θεσμικών μέσων. Η μέρα της απόφασης της δίκης είναι μια μέρα που κανείς και καμία μας δε θα ξεχάσει. Ήταν μια απόφαση που ήταν αποτέλεσμα σύμπραξης πολλών ανθρώπων, κινημάτων και σύμπραξης αλληλεγγύης.

Ο καθημερινός φασισμός, η θανάτοπολιτική, ο ίδιος καθημερινός φασισμός που δολοφόνησε τον Ζακ Κωστόπουλο, τρέφεται με παλιές ιστορίες. Αυτές οι ευκαιρίες γίνονται το έδαφος για πολλά νέα μορφώματα, όπως ήταν η Χρυσή Αυγή. Σήμερα, βρισκόμαστε με δυο σπουδαίες γυναίκες που προσωπικά νιώθω ότι όταν βρισκόμαστε δίπλα δίπλα τους θέλουμε να χαμηλώσουμε το βλέμμα για τις ευθύνες που έχουμε ως κοινωνικό σύνολο, για την οδύνη μέσα στην οποία βρέθηκαν αυτές οι γυναίκες, αλλά και μπροστά στην τεράστια αξιοπρέπεια και την αγωνιστικότητα και την υπεράνθρωπη προσπάθεια που κάνουν και έκαναν το πένθος να γίνει μνήμη και πάλη για δικαιοσύνη”.

Μάγδα Φύσσα: Αυτά τα δύο κορίτσια θα γραφτούν στην ιστορία

Η Μάγδα Φύσσα πήρε ακολούθως τον λόγο και έκανε μνεία στα δύο κορίτσια, τη Ζώρζου και την Καραγιαννίδου που δε δίστασαν να μιλήσουν. “Θα γραφτούν τα κορίτσια αυτά στην ιστορία, στην ιστορία του Παύλου που δυστυχώς γι αυτούς που τον δολοφόνησαν έχει μπει στη σύγχρονη ιστορία. Είναι σαν να τις διάλεξε ο Παύλος να είναι εκεί εκείνη την ώρα, γιατί μόνο αυτές μπορούσαν να πάνε να καταθέσουν. Παρότι είχε πάρα πολύ κόσμο, το έγκλημα έλαβε χώρα σε έναν δρόμο ο οποίος είχε κίνηση, καθώς είχε τελειώσει ο αγώνας ποδοσφαίρου.

Αυτό που δε θα ξεχάσω είναι ότι είχε έρθει και μας είχε βρει μια κυρία για να μας πει ότι ήταν εκεί την ώρα εκείνη. Είχε βγάλει τα σκυλάκια της βόλτα μαζί με τον σύντροφό της. Είδε όλο το σκηνικό, αλλά δεν πήγε στην αστυνομία. Δεν κατέθεσε, απλώς ήρθε να μας το πει. Όταν κάποια στιγμή της είπα γιατί ήταν μεγάλα τα σκυλιά που είχε μαζί της, “γιατί δεν αμόλησες ένα σκυλί να πάει να εμποδίσει κάτι; Η απάντηση ήταν “Κι αν σκοτώναν το σκυλί;”

Εντάξει δε θα ήθελες ούτε το σκυλί να το σκοτώσουν, απλώς ίσως κάτι να εμπόδιζε. Βλέπεις τους ανθρώπους όλους αυτούς πως αντιδρούν. Στο βίντεο έχω δει περαστικούς να έχει γίνει η δολοφονία, να περνάνε και να έχουν τα σουβλάκια στο χέρι και να τρώνε”.

Ελένη Κωστοπούλου: “Κάθε δύο μήνες να περνάμε τη βάσανο να δούμε τον δολοφόνο πάλι ελεύθερο”

Η Ελένη Κωστοπούλου μίλησε για το κομμάτι της κοινωνικής αδιαφορίας που ήταν πολύ χαρακτηριστικό και στην περίπτωση του Ζακ Κωστόπουλου, γιατί ο γιος δολοφονήθηκε μέρα μεσημέρι μπροστά σε πάρα πολλούς ανθρώπους. Μόνο ένας άνθρωπος παρενέβη και μια γυναίκα φώναξε.

“Ο δικός μας δικαστικός αγώνας έχει τελειώσει. Κάτι που άκουσα στην παράσταση και έχει μείνει στο μυαλό μου είναι ότι το δικαστήριο είναι μια αρένα. Ακριβώς αυτό νιώσαμε, δηλαδή ότι είμαστε στον λάκκο με τα λιοντάρια εμείς και όχι οι θύτες. Οι θύτες ήταν πιο ψηλά, ήταν προστατευμένοι, είχαν τους αστυνομικούς δίπλα τους, δεν μπορούσε κανείς να τους αγγίξει, να τους πειράξει.Τα θύματα και οι οικογένειες ήμασταν στο κέντρο της αρένας και δεχόμασταν όλα αυτά τα χτυπήματα, τις προσβολές, τις χυδαιότητες από δικηγόρους.

Δεν ξέρω τι επίπεδο είναι αυτό δικηγορίας που έχουμε στην Ελλάδα. Γιατί το να προσπαθείς να υπερασπιστείς έναν άνθρωπο είναι σεβαστό και αυτό είναι επάγγελμα. Υπάρχουν, όμως, δικηγόροι που δεν υπερασπίζονται τον πελάτη τους, αλλά αμαυρώνουν το θύμα με χυδαιότητες και σχολιασμούς ανεπίτρεπτους και οι δικαστές δεν αντιδρούν και δεν βάζουν όρια. Απογοητεύτηκα πάρα πολύ από τη δικαιοσύνη. Δεν είχα ξαναβρεθεί σε ένα ποινικό δικαστήριο και απογοητεύτηκα για τον τρόπο που λειτουργεί, για τους θεσμούς, για τους ανθρώπους πάνω στα έδρανα, για τους δικηγόρους.

Και βέβαια υπήρξε και μια καταδίκη που σε πρώτο βαθμό ήταν 10 χρόνια. Μετά δεν ξέρω τι άλλαξε, γιατί τίποτα καινούριο δεν προστέθηκε, δεν είδαμε κάποια άλλη μαρτυρία που να κάνει το φταίξιμο τους μικρότερο. Τι άλλαξε; Οι δικαστές της έδρας αλλάξανε και πήγαμε στα πέντε χρόνια, τα οποία θα γίνουν δύο χρόνια και κάθε δύο μήνες ο φυλακισμένος έχει το δικαίωμα να πάρει αναστολή και να βγει έξω. Δηλαδή έχουμε κάθε δύο μήνες να περνάμε τη βάσανο να δούμε τον δολοφόνο πάλι ελεύθερο”.

Και συνέχισε μιλώντας για τον Ζακ πως νιώθει ότι “δικαιώθηκε στον δρόμο. Τη βρήκε τη δικαιοσύνη του από τους ανθρώπους που τον γνώρισαν, που τον έμαθαν μετά από συλλογικότητες, από ανθρώπους που έρχονταν στα δικαστήρια, που έκαναν τόσες εκδηλώσεις, τραγούδια, φεστιβάλ, που αφιερώθηκαν, εκθέσεις ζωγραφικής, ταινίες, ντοκιμαντέρ. Δηλαδή είμαι πολύ ευγνώμων γιατί γνώρισα κι όλο αυτόν τον κόσμο που εκείνος ήξερε, που τον πλαισίωνε. Και ένιωσα κι εγώ ας πούμε ευλογημένη που που γνώρισα τους ανθρώπους που του στάθηκαν και του στέκονται. Οπότε θέλω να μείνω με αυτό. Θα ξεχάσω τα δικαστήρια, το κράτος, την αδιαφορία του κράτους, των θεσμών και θα μείνω στις αγκαλιές, στις αγκαλιές, στα φιλιά, στη συμπαράσταση, σε όλα αυτά που κάνατε εσείς για τον Ζακ”.

Εν αναμονή του εφετείου…

Ωστόσο, τίποτα δεν έχει τελειώσει, η Μάγδα Φύσσα έκανε λόγο για το εφετείο που επίκειται. “Η κυβέρνηση έχει και αυτή, όπως και η προηγούμενη, ένα δύσκολο δρόμο που κανείς δεν ξέρει τι μας περιμένει στη γραμμή του τερματισμού. Το ότι ακούστηκε το 2020 η Χρυσή Αυγή είναι εγκληματική οργάνωση δε σημαίνει ότι θα ακουστεί ξανά.

Για να ζήσουμε εκείνη τη στιγμή πάλι, χρειάζεται να υπάρχουμε μέσα στην αίθουσα, να μιλάμε για αυτή τη δίκη. Να μην ξεχνάμε ότι ο φασισμός δεν καταδικάζεται μόνο ανάμεσα σε ντουβάρια, αλλά σε κάθε κοινωνική μας σχέση. Όπου και να στρέψουμε το βλέμμα μας, όλα μας υπενθυμίζουν ότι τίποτα δεν τελείωσε.

Ο τρόπος που μιλάνε δημόσια πρόσωπα από τα κανάλια για το νέο προσφυγικό κύμα των ξεριζωμένων από την Παλαιστίνη, η αδιαφορία για τους νεκρούς μετανάστες στα αστυνομικά τμήματα, η ακροδεξιά άνοδος στην Ευρώπη και πέρα από αυτήν, μας δείχνει ότι ο σπόρος του φασισμού γεννά αγκάθια που θα πατήσουν ξανά οι αδύναμοι αυτού του κόσμου.

Ήθελα να πω και κάτι όσον αφορά τα κορίτσια μου που μάρτυρες δεν πειράζει να φοβόμαστε και καμιά φορά αρκεί να μη δειλιάζουμε. Αρκεί να μοιάζουμε πάντα στα κορίτσια εκείνα που δεν γύρισαν σπίτι τους εκείνο το βράδυ, γιατί ο Παύλος έφυγε για πάντα από το δικό του”.

Ταυτότητα παράστασης

Ιδέα: Δώρα Χρυσικού
Κείμενο: Μαρία Λούκα, Κοραής Δαμάτης
Συμμετοχή στην α’ γραφή του δικαστικού κειμένου: Χρύσα Λύκου
Σκηνοθεσία-δραματουργική επεξεργασία: Κοραής Δαμάτης
Δημιουργία σκηνικού χώρου: Αρετή Μουστάκα
Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα
Βίντεο παράστασης: Πηγή Δημητρακοπούλου
Μουσική επιμέλεια: Παύλος Ιωάννου
Σχεδιασμός φωτισμών: Νίκος Βλασσόπουλος
Εκφώνηση δελτίου ειδήσεων: Νατάσα Γιάμαλη
Φωνή μητέρας: Ασπασία Κράλλη

Ερμηνεύει η Δώρα Χρυσικού

Παραγωγή: Eteron – Ινστιτούτο για την Έρευνα και την Κοινωνική Αλλαγή.