Ένας γρίφος: Οι διασπαστικές τάσεις της Αριστεράς

Αφορμή του σημερινού άρθρου είναι οι εσωτερικές περιπέτειες του ΣΥΡΙΖΑ, καθώς ενόψει προσεχούς Συνεδρίου διαφαίνονται τρεις τάσεις με διαφορετική δυναμική και χαρακτηριστικά. Προστίθεται βέβαια και ο πιο συγκρατημένος κλυδωνισμός της αντίστοιχης Left στον χώρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Το ΚΚΕ, από αυτή την άποψη, δεν απασχολεί: Παραμένει κόμμα συμπαγές, όπως και η λαϊκή βάση των ψηφοφόρων του, αλλά αποβλέπει περισσότερο στη μελλοντική ανατροπή του καπιταλισμού, παρά στην ανάληψη διακυβέρνησης με τους σύγχρονους όρους.

Στον τίτλο αναφέρομαι σε γρίφο, επειδή οι εξελίξεις είναι δυσεξήγητες. Αφήνω μάλιστα κατά μέρος το ευνόητο, πως κάθε εύκολη και επιφανειακή εξήγηση (το “DNA της Αριστεράς” κλπ) είτε είναι αφελής, είτε εμπνέεται από εχθροπάθειες. Κάθε συμπεριφορά, ακόμη και συλλογική, έχει όντως παραμέτρους εκ καταγωγής, αλλά επίσης και ψυχολογικές και κοινωνικοοικονομικές. Το στένεμα της οπτικής αποκλειστικά στις πρώτες προϋποθέτει παρωπίδες. Το ερώτημα περί τις διασπάσεις είναι πολυδιάστατο και παραμένει.

Μια πρόχειρη υπενθύμιση του φαινομένου στην ελληνική πραγματικότητα (η συγκρότηση της ευρωπαϊκής Αριστεράς προσφέρει και αυτή ανάλογα παραδείγματα) θα βοηθήσει: Το ΚΚΕ εσωτερικού προέκυψε από μια διάσπαση, η ΕΑΡ είχε τέσσερις συνιστώσες, ο ΣΥΡΙΖΑ αποτέλεσε επίσης συνασπισμό πολλών ριζοσπαστικών παρατάξεων. Μετά την ανάληψη της εξουσίας, την πρώτη εμπειρία άσκησής της και το δημοψήφισμα αποχώρησαν διαφωνώντας η ΛΑΕ και ο Γ. Βαρουφάκης που ίδρυσε το ΜέΡΑ25. Ο ΣΥΡΙΖΑ έμεινε από τον Σεπτέμβριο 2015 συμπαγής, με συνεχείς προσπάθειες διεύρυνσης (ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία) ως την αποχώρηση από την προεδρία του Α. Τσίπρα. Ακολούθησε τότε η ξαφνική εμφάνιση και εκλογή του Στ. Κασσελάκη ως προέδρου από το Σεπτέμβριο του 2023 μέχρι την κήρυξή του ως εκπτώτου από την Κεντρική Επιτροπή του κόμματος το Σεπτέμβριο του 2024, ενώ ήδη είχε αυτονομηθεί η Νέα Αριστερά.

Κατά την περίοδο της διακυβέρνησης (2015 -2019) η συνοχή του ΣΥΡΙΖΑ ήταν λοιπόν δεδομένη, καθώς το λαϊκό αίτημα αρχικά για σύγκρουση και στη συνέχεια για έξοδο από τα μνημόνια υπηρετήθηκε λειτουργώντας ως συγκολλητική ουσία. Για τον ίδιο λόγο η αταίριαστη σύμπραξη με τους ΑΝΕΛ ως ένα βαθμό άντεξε. Με πρώτη επομένως ματιά, οι διασπαστικές τάσεις φαίνονται να εμφανίζονται όταν η κυβερνητική εξουσία απομακρύνεται.

Ωστόσο τα παραπάνω δεν εξηγούν τις εξελίξεις από το 2023. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη ήταν φανερό πως έπαιρνε καθοδική πορεία και ο ΣΥΡΙΖΑ ως αξιωματική αντιπολίτευση θα μπορούσε να επιχειρήσει το δικό της rebound. Αδιαφόρησε για την προοπτική; Πολλά θα μπορούσαν να ειπωθούν, κι έτσι η γνώμη γίνεται αναπόφευκτα αφοριστική.

Τα αριστερά κόμματα και οι ψηφοφόροι τους διαχωρίζονται με μια διαχωριστική γραμμή. Από τη μια βρίσκονται όσοι, παρ’ ότι πιστεύουν στα προτάγματα των ατομικών δικαιωμάτων, του κοινωνικού κράτους και των κινημάτων, εμπιστεύονται πρωτοβουλίες και πρωτοπορίες για την επίτευξή τους. Φαινόμενα αρχηγισμού φθάνουν έτσι να μην τους ενοχλούν, ακόμη και στην περίπτωση που πιέζουν τις δημοκρατικές διαδικασίες σε εσωκομματική και εθνική κλίμακα. Χρίζονται άνωθεν εισηγητές ή συντονιστές ή δημοτικοί υποψήφιοι, υπαγορεύοντας τις γνώμες της βάσης.

Από την άλλη βρίσκονται όσοι μένουν προσηλωμένοι στην ανάγκη σχηματισμού αποφάσεων με καθοριστική και πρότερη την κατά πλειοψηφία γνώμη του κυρίαρχου κατά το Σύνταγμα λαού: Αυτό επιδιώκουν σε κεντρική κλίμακα, αλλά και στην αυτοδιοίκηση, στο πανεπιστήμιο, στις συνδικαλιστικές ενώσεις εργατών και αγροτών και στους επιστημονικούς συλλόγους. Αυτοί επιμένουν στην εφαρμογή θεσμών εντολής, αντιπροσώπευσης και ουσιαστικής λογοδοσίας των ηγετικών στελεχών.

Η διαφορά αυτή είναι δομική και δεν καλύπτεται με συγκυριακές συμμαχίες. Ο αφορισμός μου δεν είναι πρωτότυπος αλλά εκφράζει πολλούς: Αριστερά χωρίς ουσιαστική δημοκρατία και χωρίς προσήλωση στα οικουμενικά δικαιώματα δεν νοείται.