Ο ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ ΠΟΥ ΔΙΕΝΥΣΕ 16.000 ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ

Από την μάχη της Μοσούλης το 2016 έως τους προσφυγικούς καταυλισμούς στα ελληνικά νησιά και από το Σουδάν ως το Καζακστάν, ο Byron Smith, έχει καταγράψει μέσα από τον φωτογραφικό του φακό τη χειρότερη εκδοχή της ανθρώπινης φύσης. Έτσι, η αποστολή του στην Ουκρανία το 2022 ήταν ο φυσικός του προορισμός. 

Ο Αμερικανός φωτογράφος με έδρα την Αθήνα, μετά από 16.000 χιλιόμετρα περιπλάνησης στη ρημαγμένη από τη ρωσική εισβολή Ουκρανία, κατέληξε να έχει φωτογραφίσει το πορτρέτο ενός ολόκληρου έθνους. Οι Ουκρανοί απεικονίζονται στην πρώτη γραμμή της μάχης, στοιβαγμένοι σε τρένα μαζί με λιγοστά υπάρχοντα, να αποχαιρετούν τους δικούς τους ανθρώπους που φεύγουν για το μέτωπο, να στεγάζονται στα υπόγεια καταφύγια, να επιστρέφουν στα ερείπια των σπιτιών τους.

Μέσα από τον φακό του, ο Smith, συνάντησε επίσης έφηβες που γύρισαν από την καλοκαιρινή κατασκήνωση και ανθρώπους που συνέχιζαν να κάνουν ηλιοθεραπεία στην παραλία της Οδησσού, ενώ ηχούσαν σειρήνες αεροπορικής επιδρομής.

Αυτές οι φωτογραφίες, πολλές από τις οποίες παραχώρησε ο φωτογράφος στο News 24/7, βρίσκονται τυπωμένες στο πρώτο του βιβλίο με τίτλο “Testament ’22”. Μερικές από αυτές λειτουργούν ως ντοκουμέντα εγκλημάτων πολέμου.“Ήθελα να είμαι στην πρώτη σειρά της ιστορίας. Ίσως ακούγεται εγωιστικό. Αλλά όταν ανακάλυψα, ότι θα μπορούσα να έχω μια κάμερα και να είναι το κλειδί που ανοίγει αυτή την πόρτα για μένα, ήθελα με τον τρόπο μου να προσφέρω κι εγώ πίσω”, σημειώνει. 

Ο τίτλος του βιβλίου του είναι εμπνευσμένος από το ποίημα «Η διαθήκη μου» (My Testament) του Ουκρανού ποιητή του 19ου αιώνα, Taras Shevchenko, που θεωρείται “νονός” της σύγχρονης ουκρανικής γλώσσας. 

“H μεγαλύτερη πολεμική σύγκρουση στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι κάτι που ήθελα να καλύψω” εξηγεί ο φωτογράφος που έκανε κύκλους γύρω από τον κίνδυνο, κόντρα στο ανθρώπινο ένστικτο. Η φωτογραφία που έχει χαραχτεί στη μνήμη του είναι αυτή ενός ανθρώπου που είχε μόλις πριν λίγο πέσει νεκρός, σε μία ζώνη μάχης. “H κατάσταση ήταν ανέγγιχτη, μπορούσες ακόμα να ακούσεις τις μάχες να συνεχίζονται λίγο πιο πέρα. Εκείνη τη στιγμή απλά ελπίζεις ότι ο νικητής θα σε κρατήσει ασφαλή ή ότι το επόμενο όχημα που θα περάσει θα είναι εθελοντικό και θα σε μεταφέρει πίσω στην περιοχή που υποτίθεται ότι πρέπει να βρίσκεσαι. Ήμασταν ανάμεσα στους ελάχιστους ανθρώπους που μπορούσαν να τραβήξουν αυτές τις εικόνες και να τις δείξουν στον κόσμο” εξηγεί στο News 24/7. 

Θυμάται την πρώτη νύχτα του στο Λβιβ. Βρέθηκε εγκλωβισμένος σε μία βιβλιοθήκη μαζί με νεαρούς που εθελοντικά κατασκεύαζαν δίχτυα παραλλαγής για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Όσο βρίσκονταν εκεί ξεκίνησε να χτυπάει μια σειρήνα αεροπορικής επιδρομής. “Ήμασταν 12 άτομα και ήμασταν εγκλωβισμένοι εκεί σε ένα υπόγειο με τους ήχους από τις σειρήνες να ηχούν. Και ήταν η στιγμή που αρχίσαμε να κάνουμε αστεία και να γελάμε, γελάσαμε πολύ. Στεναχωρήθηκα που δεν είχα ανακαλύψει την πόλη πριν από τον πόλεμο”, σημειώνει. 

Ζήτησα από τον φωτογράφο να μου εξιστορήσει την επαφή με κάποιον άνθρωπο που τον σημάδεψε κατά την παραμονή του στην εμπόλεμη ζώνη. Θυμήθηκε μια από τις πρώτες κηδείες που κάλυψε, όταν ακόμα οι Ουκρανοί ήταν διστακτικοί με τα μέσα ενημέρωσης, πόσο μάλλον σε τέτοιες στιγμές.

“Ο δημοσιογράφος Igor Kossov, με τον οποίο συνεργαζόμουν στην εφημερίδα Kyiv Independent, βοήθησε να μεταφερθεί αυτό το πτώμα στην απέναντι όχθη του ποταμού. Έτσι, η σύζυγος του νεκρού μας κάλεσε στην κηδεία. Περάσαμε το πρωί καλύπτοντας την κηδεία και την ταφή. Και στο τέλος, ήπιαμε σφηνάκια βότκα μαζί της, προσπαθώντας να ελαφρύνουμε το κλίμα, ακόμη και όταν ακούγονταν τα πυρά του πυροβολικού, έξω από τα περίχωρα του Κιέβου. Yelena ήταν το όνομά της”. 

Θυμήθηκε, επίσης, μία 81χρονη γυναίκα στο Τσερνίχιβ. Το σπίτι της είχε ανατιναχθεί στις μάχες. Η ρωσική πολιορκία στην πόλη κατέστρεψε το 70% της υποδομής της, σύμφωνα με τον δήμαρχό του Τσερνίχιβ. Η συγκεκριμένη γυναίκα κοιμόταν το βράδυ στο θερμοκήπιο της έξω από το σπίτι της, φτιαγμένο από πλαστικό που με κάποιο τρόπο κατάφερε να επιβιώσει από τις μάχες. Το σπίτι της είχε χαθεί, η κουζίνα της είχε καταστραφεί, η πόλη της είχε ισοπεδωθεί. “Δεν έχει τίποτα να σου προσφέρει όταν πας να την επισκεφθείς. Κι όμως μου πρόσφερε από τις φράουλες που είχε καλλιεργήσει εκεί, ενώ δεν είχε πλέον άλλα υπάρχοντα. Αυτή η γενναιοδωρία είναι όμορφη και αρκετά διαδεδομένη στη χώρα” λέει ο Smith. 

Η αναζήτηση και η επαναφορά της ευαισθησίας, της ενσυναίσθησης και της ζωής που συνεχίζεται παρά τη βαρβαρότητα είναι θέματα που απασχόλησαν φωτογραφικά τον Byron Smith. “Αναρωτήθηκα τι υπάρχει πέρα από τη βία και τον θάνατο” εξηγεί. Συγκεκριμένα, λέει πως παρακολουθούσε τα κενά στην κάλυψη του πολέμου από τα μέσα ενημέρωσης και έβλεπε πως δεν ήταν η συνήθης πρακτική να εστιάζουν στις ανθρώπινες ιστορίες πίσω από τους μεγάλους αριθμούς των νεκρών και των τραυματιών. 

“Όταν κάτι καίγεται, οι ειδήσεις θα είναι εκεί και μετά θα προχωρήσουν στο επόμενο μεγάλο θέμα”, σημειώνει. “Προσπαθούσα να καταγράψω αυτές τις άλλες πλευρές, το πώς οι άνθρωποι συνεχίζουν τη ζωή τους παρά τον πόλεμο. Με κάποιο τρόπο, είχαν συνηθίσει το σοκ του πολέμου και προσπαθούσαν να επανέλθουν στην κανονικότητα. Αυτό αποτέλεσε τη βάση του έργου μου” εξηγεί ο φωτογράφος Byron Smith.

Το βιβλίο του που περιέχει ασπρόμαυρες και έγχρωμες φωτογραφίες επικεντρώνεται στο ανθρώπινο κόστος του πολέμου -μητέρες που θρηνούν, κοινότητες και πόλεις που έχουν γίνει ερείπια, αλλά και μορφές αντίστασης που δεν περιορίζονται μόνο στις πρώτες γραμμές. Για παράδειγμα, ο κόσμος που έκανε ηλιοθεραπεία στην Οδησσό. Η αστυνομία δεν επέτρεπε το κολύμπι λόγω της απειλής ναρκών, αλλά οι άνθρωποι ξυπνούσαν νωρίς, πριν οι αστυνομικοί ξεκινήσουν τη βάρδιά τους, για να μπορέσουν να κολυμπήσουν.

“Όλα αυτά τα μικρά δείγματα αντίστασης εντάσσονται στο ευρύτερο πλαίσιο της εθνικής αντίστασης κατά της ρωσικής εισβολής” σημειώνει ο Smith.

Η προσοχή των ανθρώπων αποσπάται ολοένα και περισσότερο. Αυτό το εμπόδιο ήθελε να παρακάμψει Byron Smith και γι’ αυτό επιδίωξε οι φωτογραφίες να υπάρχουν τυπωμένες. “Ακόμα και εγώ δεν μπορώ να παρακολουθώ καθημερινά όλα τα γεγονότα” εξηγεί ο Smith. “Ίσως γνωρίζω για κάποια μεγάλη επίθεση, αλλά δεν μπορώ να πω με σιγουριά τι συμβαίνει κάθε μέρα. Ξέρω μόνο ότι ο πόλεμος έχει φτάσει σε μια κατάσταση φθοράς στις πρώτες γραμμές. Καταλαβαίνω, λοιπόν, ότι οι άνθρωποι προχωρούν με τις ζωές τους και τα δικά τους προβλήματα”.

Ο Byron Smith αντιμετωπίζει το βιβλίο του ως μια προσπάθεια να μην ξεχαστεί η Ουκρανία και να διατηρηθούν ζωντανά τα ιστορικά τεκμήρια. “Να μη λησμονήσουμε τα γεγονότα και να επιστρέφουμε στα μέρη όπου τράβηξα αυτές τις φωτογραφίες. Αυτές οι περιοχές σήμερα φαίνονται διαφορετικές. Μπορεί τα κτίρια να μην έχουν πλήρως αποκατασταθεί, αλλά δεν υπάρχουν πτώματα πεταμένα στο πάρκο ή γυαλιά παντού. Είναι εύκολο να ξεχάσεις τι συνέβη αν δεν υπάρχουν τεκμήρια”.