Ο ελληνοϊταλικός πόλεμος

Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος του 1940-1941, γνωστός και ως «Πόλεμος του ’40», είναι μια από τις πιο σημαντικές περιόδους της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Ξεκίνησε στις 28 Οκτωβρίου 1940, όταν η Ιταλία υπό την ηγεσία του Μπενίτο Μουσολίνι απαίτησε την παράδοση της Ελλάδας. Ο Ιταλός πρέσβης Εμμ. Γκράτσι στην Αθήνα, επισκέφτηκε στο σπίτι του στην Κηφισιά τον δικτάτορα Ι. Μεταξά. Ο σκοπός της επίσκεψης ήταν η απόδοση ενός επιθετικού τελεσιγράφου εκ μέρους της Ιταλίας.

Ο πόλεμος μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας ξεκίνησε στις 28 Οκτωβρίου 1940 και έλαβε τέλος στις 23 Απριλίου 1941.

Η ιταλική εισβολή ήταν θέμα χρόνου

Το τελεσίγραφο ήταν τόσο απόλυτο που σε περίπτωση που δεν ενέκρινε η Ελλάδα την είσοδο των ιταλικών στρατευμάτων, τα ξημερώματα της ίδιας ημέρας θα δεχόταν επίθεση.

«Λοιπόν έχουμε πόλεμο» αναφωνεί ο αποδεδειγμένα αγγλόφιλος δικτάτορας Ι. Μεταξάς και λίγο πριν τις 6 τα ξημερώματα εκδηλώνεται η ιταλική επίθεση. Έτσι η Ελλάδα εισέρχεται στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

«Δεν θα περάσουν»

Η αντίδραση του ελληνικού λαού ήταν άμεση και ενθουσιώδης ενώ είχε προηγηθεί η κατάκτηση της Αλβανίας από τους Ιταλούς, το 1939. Πριν την επίσημη έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου οι Ιταλοί είχαν προχωρήσει σε ανοιχτές προκλήσεις ώστε η Ελλάδα να κινηθεί επιθετικά απέναντί τους αλλά δεν τα κατάφεραν. Μία τέτοια απόπειρα ήταν ο τορπιλισμός του καταδρομικού «Έλλη» το Δεκαπενταύγουστο, στο λιμάνι της Τήνου από το ιταλικό υποβρύχιο Delfino.

Ο ελληνικός στρατός αν και φτωχά εξοπλισμένος έδειξε τέτοια αυτοθυσία και γενναιότητα που κατόρθωσε να αποκρούσει τα ιταλικά στρατεύματα. Κατάφερε όχι μόνο να αμυνθεί αλλά και να περάσει στην αντεπίθεση, διέβη  τα σύνορα της Αλβανίας και απελευθέρωσε σημαντικές πόλεις.

Οι ιταλικές δυνάμεις συνάντησαν μία πρωτοφανή αντίσταση και παράλληλα το ορεινό έδαφος στα σύνορα με την Αλβανία δυσκόλευε την κίνηση του στρατού τους. Αφού ανακόπηκε η ιταλική επίθεση, απωθήθηκαν μέσα στην Αλβανία με κορύφωση την κατάληψη του περάσματος Κλεισούρα τον Ιανουάριο του 1941.

Η πρώτη συμμαχική νίκη και η πρώτη οπισθοχώρηση του Άξονα

Τον Φεβρουάριο του 1941 οι Ιταλοί, στο αλβανικό μέτωπο, είχαν παρατάξει 28 Μεραρχίες ενώ οι Έλληνες παρέταξαν 14. Και παρ΄ όλα αυτά…

Αποφασιστικές μάχες

• Η Μάχη της Πίνδου (Νοέμβριος 1940). Από τις πιο κρίσιμες μάχες με την έναρξη του πολέμου. Εκεί απεκόπη η ιταλική εισβολή στην Ελλάδα και οδήγησε στην απομόνωση την ιταλική Μεραρχία Αλπινιστών «Julia» και την τελική της ήττα.
• Μάχη του Καλπακίου (Νοέμβριος 1940): Οι ελληνικές δυνάμεις, με ηγέτη τον Στρατηγό Χαράλαμπο Κατσιμήτρο, διοικητή της VIII Μεραρχίας Πεζικού κράτησαν τη γραμμή άμυνας στο Καλπάκι (Ελαία), αναγκάζοντας τους Ιταλούς να υποχωρήσουν. Αυτή η μάχη είχε καθοριστική σημασία για την ανατροπή της ιταλικής επίθεσης και την αποκοπή της προέλασης προς τα Ιωάννινα.
• Αντεπίθεση και κατάληψη Αλβανίας (Δεκέμβριος 1940 – Μάρτιος 1941): Μετά την αρχική άμυνα, οι Έλληνες ξεκίνησαν μια αντεπίθεση και κατέλαβαν μεγάλο μέρος της Νότιας Αλβανίας, συμπεριλαμβανομένων των πόλεων του Αργυροκάστρου και της Χιμάρας. Η νίκη αυτή έθεσε την Ιταλία σε δύσκολη θέση και προκάλεσε την παρέμβαση της Γερμανίας στον πόλεμο.
• Η μάχη στο ύψωμα 731*. Μία από τις πιο ηρωικές και δραματικές στιγμές του πολέμου ήταν η μάχη στο ύψωμα 731 κοντά στην Κλεισούρα. Οι ελληνικές δυνάμεις, υπό τη διοίκηση του Ταγματάρχη Δημήτρη Κασλά, κατάφεραν να αποκρούσουν αλλεπάλληλες επιθέσεις των Ιταλών, οι οποίοι προσπαθούσαν να καταλάβουν το ύψωμα κατά τη διάρκεια της «εαρινής επίθεσης» του Μουσολίνι. Η μάχη κράτησε 15 ημέρες (9-24 Μαρτίου 1941) και θεωρείται σύμβολο της ελληνικής αντοχής, καθώς ο ελληνικός στρατός κράτησε τις θέσεις του παρά τις συνεχιζόμενες ιταλικές επιθέσεις.

Στρατηγική Σημασία

Η αντοχή και οι νίκες των Ελλήνων έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην καθυστέρηση της γερμανικής επίθεσης στην ΕΣΣΔ, αλλά και στη διεθνή αναγνώριση της Ελλάδας ως ενός ισχυρού και αποφασιστικού έθνους. Οι πολεμικές επιχειρήσεις σε δύσβατα και ορεινά εδάφη, με τις συνθήκες του χειμώνα, ανέδειξαν τον ηρωισμό και την επιμονή των ελληνικών δυνάμεων.

Απώλειες

«Κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου, η μεν Ιταλία είχε 13.755 νεκρούς στρατιώτες, 50.874 τραυματίες, 12.368 με κρυοπαγήματα ή παγόπληκτους, 25.067 αγνοούμενους, 52.108 ασθενείς και 23.000 αιχμαλώτους.

Για την Ελλάδα, ο ελληνοϊταλικός πόλεμος κόστισε τη ζωή 13.408 στρατιωτών, 42.485 ή 61.600 τραυματιών, 10.000 ή 25.000 περίπου με κρυοπαγήματα ή παγόπληκτων, 4.253 ή 1.237 αγνοούμενων οπλιτών και 2.392 αιχμαλώτων, ενώ για τους ασθενείς δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία» αναφέρει ο Παναγιώτης Νάκας.

Κατάληξη

Η ελληνική νίκη στο μέτωπο της Αλβανίας δεν είχε μακροπρόθεσμα αποτελέσματα λόγω της γερμανικής εισβολής τον Απρίλιο του 1941. Η Ελλάδα βρέθηκε, τελικά, υπό την κατοχή των Δυνάμεων του Άξονα, αλλά η αντίσταση που προηγήθηκε είχε ήδη αφήσει το στίγμα της στην ιστορία.

Την 1η Μαρτίου 1941 η Βουλγαρία προσχώρησε στις δυνάμεις του Άξονα και ο Χίτλερ στις 6 Απριλίου 1941 εισέβαλε στην Ελλάδα. Η στρατιωτική επιχείρηση κατά της χώρας μας είχε την ονομασία «Επιχείρηση Μαρίτα». Η Ελλάδα παραδόθηκε στα γερμανικά στρατεύματα στις 20 Απριλίου 1941 και στους Ιταλούς στις 23 Απριλίου 1941.

*Στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη στην Αθήνα, υπάρχει εγχάρακτη επιγραφή «731» για να θυμίζει την σπουδαιότητα της μάχης.

Πηγές:

Προκόπης Παπαστράτης, Γερμανική διείσδυση και συμμαχική ενδοτικότητα, στο Η Ελλάδα του ’40, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας

Το «ΟΧΙ» του Μεταξά: Βραχυπρόθεσμοι και μακροπρόθεσμοι παράγοντες μιας απόφασης, στο Η Ελλάδα του ’40, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας

Σαράντος Καργάκος, «Η Ιταλία του Μουσολίνι και ο Πόλεμος του 1940» (Εκδόσεις Γεωργιάδης, 2005)

Γιώργος Μαργαρίτης, «Από την Ήττα στην Εξέγερση: Ελλάδα 1941–1942» (1993)

Νάκας Παναγιώτης, «Από την επίδοση του ιταλικού τελεσιγράφου (28 Οκτωβρίου 1940) έως την επίδοση της γερμανικής διακοίνωσης (6 Απριλίου 1941) στην Ελλάδα και ο Ελληνικός Τύπος», Διπλωματική εργασία, ΕΚΠΑ