Όλα όσα πρέπει να ξέρετε για τις αμερικανικές εκλογές

Πώς γίνονται οι αμερικανικές εκλογές; Ποιες είναι οι “πολιτείες-κλειδιά”; Τι γίνεται στην περίπτωση που οι δύο μεγάλοι αντίπαλοι ισοψηφίσουν και γιατί οι εκλογές στις ΗΠΑ γίνονται πάντα Τρίτη;

Αναλυτικά όσα πρέπει να ξέρεις για την εκλογική αναμέτρηση που κρίνει το μέλλον ολόκληρου του πλανήτη.

1. Χάρις και Τραμπ δεν είναι οι μόνοι υποψήφιοι

Δημοκρατικοί και Ρεπουμπλικάνοι αποτελούν τους αιώνιους αντιπάλους στην πολιτική σκηνή των ΗΠΑ και τα δύο μεγαλύτερα κόμματα της χώρας, από τα οποία προκύπτει (σχεδόν) πάντα και ο εκάστοτε πρόεδρος.

Ωστόσο, στην εκλογική κούρσα για την προεδρία των ΗΠΑ συμμετέχουν και μικρότερα κόμματα καθώς και ανεξάρτητοι υποψήφιοι.

Στη φετινή αναμέτρηση λαμβάνουν μέρος οι:

• Κάμαλα Χάρις – Δημοκρατικό Κόμμα
• Ντόναλντ Τραμπ – Ρεπουμπλικανικό Κόμμα
• Τζιλ Στάιν – Πράσινο Κόμμα
• Τσέις Όλιβερ – Φιλελεύθερο Κόμμα
• Κλαούντια ντε λα Κρουζ – Κόμμα για τον Σοσιαλισμό και την Απελευθέρωση
• Κόρνελ Γουέστ – ανεξάρτητος υποψήφιος

2. Το περίπλοκο σύστημα των αμερικανικών εκλογών

Κατά την εκλογική διαδικασία, οι Αμερικανοί πολίτες δεν ψηφίζουν απευθείας ποιον θέλουν για πρόεδρο αλλά τους “εκλέκτορες”, οι οποίοι συγκροτούν το “Σώμα των Εκλεκτόρων”, το οποίο με τη σειρά του εκλέγει και τον νέο πρόεδρο.

Το “Σώμα των Εκλεκτόρων” αποτελείται συνολικά από 538 εκλέκτορες.

Ο αριθμός αυτός προκύπτει από το άθροισμα των 435 μελών της Βουλής των Αντιπροσώπων, των 100 Γερουσιαστών και των 3 εκλεκτόρων που αντιπροσωπεύουν την πρωτεύουσα των ΗΠΑ, Ουάσινγκτον, D.C.

Για να αναδειχθεί “νικητής” ο εκάστοτε υποψήφιος Πρόεδρος πρέπει να εξασφαλίσει τη στήριξη 270 εκλεκτόρων, να “πάρει”, δηλαδή, την απόλυτη πλειοψηφία εντός του “Σώματος των Εκλεκτόρων”.

Κάθε μία από τις 50 πολιτείες εκλέγουν διαφορετικό αριθμό εκλεκτόρων, ανάλογα με τον πληθυσμό τους. Όπως μπορείτε να δείτε και στην παρακάτω λίστα, η πολυπληθέστερη πολιτεία Καλιφόρνια εκλέγει 54 εκλέκτορες ενώ η Αλάσκα, μόλις 3.

Αναλυτικά ο αριθμός των εκλεκτόρων που “διορίζει” κάθε πολιτεία:

• Αλαμπάμα – 9
• Μοντάνα – 4
• Αλάσκα – 3
• Νεμπράσκα – 5
• Αριζόνα – 11
• Νεβάδα – 6
• Άρκανσας – 6
• Νιου Χάμσαϊρ – 4
• Καλιφόρνια – 54
• Νιου Τζέρσεϊ – 14
• Κολοράντο – 10
• Νέο Μεξικό – 5
• Κονέκτικατ – 7
• Νέα Υόρκη – 28
• Ντέλαγουερ – 3
• Βόρεια Καρολίνα – 16
• Βόρεια Ντακότα – 3
• Φλόριντα – 30
• Οχάιο – 17
• Τζόρτζια – 16
• Οκλαχόμα – 7
• Χαβάη – 4
• Όρεγκον – 8
• Άινταχο – 4
• Πενσυλβάνια – 19
• Ιλινόις – 19
• Ρόουντ Άιλαντ – 4
• Ιντιάνα – 11
• Νότια Καρολίνα – 9
• Αϊόβα – 6
• Νότια Ντακότα – 3
• Κάνσας – 6
• Τένεσι – 11
• Κεντάκι – 8
• Τέξας – 40
• Λουιζιάνα – 8
• Γιούτα – 6
• Μέιν – 4
• Βερμόντ – 3
• Μέριλαντ – 10
• Βιρτζίνια – 13
• Μασαχουσέτη – 11
• Ουάσινγκτον – 12
• Μίσιγκαν – 15
• Δυτική Βιρτζίνια – 4
• Μινεσότα – 10
• Ουισκόνσιν – 10
• Μισισίπι – 6
• Ουαϊόμινγκ – 3
• Μιζούρι – 10

&

• η Περιφέρεια της Κολούμπια που διορίζει 3 εκλέκτορες – (Οι κάτοικοι της Περιφέρειας της Κολούμπια (Ουάσινγκτον, D.C.) μπορούν να ψηφίζουν στις προεδρικές εκλογές, παρότι δεν είναι πολιτεία, χάρη στην 23η Τροπολογία του Συντάγματος των ΗΠΑ)

Οι υποψήφιοι πρόεδροι των ΗΠΑ έχουν ανακοινώσει εκ των προτέρων ποιους εκλέκτορες υποστηρίζουν σε κάθε πολιτεία και την ημέρα της ψηφοφορίας οι εκλογείς προσέρχονται στις κάλπες και ψηφίζουν τους εκλέκτορες – και κατά συνέπεια τον Πρόεδρο- που επιθυμούν.

Σε όλες τις πολιτείες, πλην του Μέιν και της Νεμπράσκα, για τον διορισμό των εκλεκτόρων στο Σώμα εφαρμόζεται το σύστημα “Winner take all”. Δηλαδή, το κόμμα που αποσπά τις περισσότερες ψήφους (μέσω του συστήματος που περιγράψαμε παραπάνω) διορίζει και τον συνολικό αριθμό των εκλεκτόρων, που αντιστοιχεί στην εκάστοτε πολιτεία.

Για παράδειγμα, αν το Δημοκρατικό Κόμμα στην Καλιφόρνια κερδίσει την πλειοψηφία των ψήφων -ακόμα και με μία ψήφο διαφορά- τότε στο Κολέγιο των Εκλεκτόρων διορίζονται 54 Δημοκρατικοί εκλέκτορες.

Στο Μέιν (4) και τη Νεμπράσκα (5) εφαρμόζεται το περιφερειακό σύστημα, όπου οι εκλεκτορικές ψήφοι επιμερίζονται μεταξύ των υποψηφίων.

Πρέπει να σημειωθεί ότι το σύστημα του “Winner take All” δέχεται συχνά κριτική, καθώς επιτρέπει σε ένα/μια υποψήφιο/α Πρόεδρο να κερδίσει την πλειοψηφία των εκλεκτόρων και να αναδειχθεί στο ανώτατο αξίωμα της χώρας, ακόμα κι αν δεν κερδίσει την πλειοψηφία των ψήφων σε εθνικό επίπεδο.

Αυτό συνέβη και το 2016, όπου η Χίλαρι Κλίντον σε επίπεδο ψήφων αναδείχθηκε νικήτρια, αλλά έχασε την προεδρική θέση, μιας και δεν εξασφάλισε τον απαιτούμενο αριθμό εκλεκτόρων.

3. Ο ρόλος των swing states

Το αυστηρά πλειοψηφικό σύστημα των αμερικανικών εκλογών έχει ως αποτέλεσμα οι υποψήφιοι Πρόεδροι να εστιάζουν την προσοχή τους σε εκείνες τις πολιτείες, όπου το αποτέλεσμα είναι δύσκολο να προβλεφθεί και συχνά εναλλάσσεται μεταξύ του Δημοκρατικού και Ρεπουμπλικανικού Κόμματος.

Αυτές ονομάζονται “swing states”, γνωστές και ως “πολιτείες κλειδιά” και είναι οι εξής 7:

• Αριζόνα (8 εκλέκτορες)
• Τζόρτζια (16 εκλέκτορες)
• Μίσιγκαν (16 εκλέκτορες)
• Νεβάδα (6 εκλέκτορες)
• Βόρεια Καρολίνα (15 εκλέκτορες)
• Πενσυλβάνια (20 εκλέκτορες) και
• Ουισκόνσιν (10 εκλέκτορες)

Οι “πολιτείες – κλειδιά” είναι καθοριστικής σημασίας, καθώς οι εκλέκτορες που προκύπτουν από αυτές είναι ικανοί να αλλάξουν το τελικό αποτέλεσμα. Δηλαδή, μια νίκη σε μία από αυτές τις 7 πολιτείες με μεγάλο πληθυσμό (και άρα μεγάλο αριθμό εκλεκτόρων), όπως η Πενσυλβάνια ή το Μίσιγκαν, μπορεί να είναι αρκετή για να γείρει την πλάστιγγα υπέρ ενός υποψηφίου, ακόμη κι αν σε επίπεδο συνολικών ψήφων η νίκη είναι οριακή.

Με απλά λόγια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι “swing states” είναι οι “πολιτείες των αναποφάσιστων ψηφοφόρων”.

Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι το 2016, ο Ντόναλντ Τραμπ είχε κερδίσει στις 6 από τις 7 πολιτείες (πλην της Νεβάδα) που παραθέσαμε παραπάνω ενώ το 2020 επικράτησαν σε όλες οι Δημοκρατικοί, πλην της Βόρειας Καρολίνα.

Σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσκοπήσεις για τις προεδρικές εκλογές του 2024 στις swing states, η κούρσα μεταξύ Καμάλα Χάρις και Ντόναλντ Τραμπ είναι εξαιρετικά αμφίρροπη. Συγκεκριμένα:

• Αριζόνα: Ο Τραμπ προηγείται με περίπου 1-2%, αν και η διαφορά είναι εντός του περιθωρίου σφάλματος.
• Τζόρτζια: Επίσης, ο Τραμπ προηγείται ελαφρώς, αλλά η κατάσταση παραμένει ρευστή.
• Μίσιγκαν και Πενσυλβάνια: Η Χάρις κρατά μικρά προβάδισμα, αλλά η διαφορά είναι ελάχιστη.
• Βόρεια Καρολίνα και Ουισκόνσιν: Οι δύο υποψήφιοι είναι σχεδόν ισόπαλοι, με εναλλαγές στην πρωτιά ανάλογα με την πηγή.
• Νεβάδα: Τα δεδομένα δείχνουν επίσης μικρό προβάδισμα για τον Τραμπ, ενώ η συμμετοχή των ψηφοφόρων και η δυναμική της τελευταίας στιγμής μπορεί να επηρεάσει το αποτέλεσμα.

4. Πότε ανακοινώνεται ο νικητής και πότε αναλαμβάνει καθήκοντα ο νέος Πρόεδρος

Τα αποτελέσματα των εκλογών αποκλείεται να είναι οριστικά και επικυρωμένα ανήμερα της αναμέτρησης. Οι προθεσμίες για την επίσημη επικύρωση των αποτελεσμάτων, μετά την καταμέτρηση ψήφων, διαφέρουν και κυμαίνονται από 2 έως 29 ημέρες.

Όμως, ακόμα και αν ανακηρυχθεί κάποιος νικητής το βράδυ των εκλογών ή την επόμενη ημέρα, δεν διορίζεται κανείς νέος πρόεδρος της χώρας, μέχρι να ολοκληρωθεί και η ψηφοφορία του Σώματος των Εκλεκτόρων.

Συγκεκριμένα, οι εκλέκτορες σε ξεχωριστή συνεδρίαση, συνήθως την πρώτη Τετάρτη μετά τη δεύτερη Δευτέρα του Δεκεμβρίου, ψηφίζουν τον πρόεδρο της επιλογής τους και εν συνεχεία οι ψήφοι τους καταμετρώνται και επικυρώνονται από το Κογκρέσο.

Κατά κανόνα, οι εκλέκτορες κάθε πολιτείας είναι υποχρεωμένοι να διατηρήσουν τη στήριξή τους στον εκάστοτε πρόεδρο και σε περίπτωση αθέτησης της δέσμευσής τους επιβάλλονται κυρώσεις.

Φέτος, η συνεδρίαση των εκλεκτόρων θα πραγματοποιηθεί στις 17 Δεκεμβρίου και την 6η Ιανουαρίου 2025 θα ακολουθήσει η επικύρωση των αποτελεσμάτων από το Κογκρέσο.

Μέχρι τότε πρόεδρος της χώρας θα είναι ο Τζο Μπάιντεν.

5. Τι συμβαίνει σε περίπτωση ισοπαλίας

Σε περίπτωση που τα δύο αντίπαλα πολιτικά στρατόπεδα ισοφαρίσουν, με 269 ψήφους έκαστος στο “Κολέγιο των Εκλεκτόρων”, την απόφαση για την προεδρία θα πάρει η νέα Βουλή των Αντιπροσώπων, με κάθε πολιτεία να ψηφίζει ως ενιαία μονάδα, όπως απαιτείται από τη 12η Τροπολογία του Συντάγματος των ΗΠΑ.

Στην περίπτωση αυτή, η Γερουσία θα αναλάβει την εκλογή του αντιπροέδρου.

6. Ποιος άλλοι εκλέγονται από την κάλπη της 5ης Νοεμβρίου

Το παγκόσμιο ενδιαφέρον για τις αμερικανικές εκλογές στρέφεται κυρίως στο ποιος θα κερδίσει την προεδρία, αλλά οι ψηφοφόροι καλούνται να εκλέξουν επίσης και τα νέα μέλη του Κογκρέσου.

Το Κογκρέσο αποτελείται από τη Βουλή των Αντιπροσώπων (435 έδρες) και τη Γερουσία (34 έδρες). Επί του παρόντος, οι Ρεπουμπλικανοί ελέγχουν τη Βουλή ενώ οι Δημοκρατικοί έχουν τον έλεγχο της Γερουσίας.

Αυτά τα δύο σώματα ψηφίζουν τους νόμους της χώρας και μπορούν να “βάλουν φρένο” στα σχέδια του Λευκού Οίκου, εάν το κόμμα που ελέγχει οποιοδήποτε από αυτά τα σώματα διαφωνεί με τις επιλογές του εκάστοτε προέδρου.

7. Οι αμερικανικές εκλογές γίνονται πάντα Τρίτη. Γιατί;

Οι προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ διεξάγονται παραδοσιακά την πρώτη Τρίτη του Νοεμβρίου, μια πρακτική που καθιερώθηκε το 1845 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Η επιλογή αυτής της ημέρας σχετίζεται με τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της εποχής, καθώς τότε η Κυριακή θεωρούνταν ημέρα θρησκευτικών δραστηριοτήτων και ξεκούρασης. Επομένως, οι πολίτες ήθελαν να διατηρήσουν αυτήν την ημέρα της εβδομάδας ελεύθερη.

Παράλληλα, όμως, και δεδομένου ότι τον 19ο αιώνα η πλειοψηφία των ψηφοφόρων ήταν αγρότες και στις αγροτικές περιοχές οι αποστάσεις μέχρι τα εκλογικά κέντρα ήταν μεγάλη, έπρεπε να βρεθεί μία “ημέρα μετακίνησης”. Αυτή ήταν η Δευτέρα. Έτσι, οι εκλογές καθιερώθηκαν Τρίτη, ώστε τη Δευτέρα οι αγρότες να ξεκινούσαν το ταξίδι τους μέχρι το εκάστοτε εκλογικό κέντρο και να προλάβαιναν να φτάσουν εγκαίρως έως την επόμενη ημέρα.

Σε ό,τι αφορά το μήνα, επιλέχθηκε ο Νοέμβριος, καθώς θεωρείται μία σχετικά ήσυχη περίοδος για τους αγρότες, μετά τη συγκομιδή.

8. Η ψηφοφορία και γιατί κάποιοι ψηφίζουν πρόωρα

Κατά κανόνα, όλοι οι Αμερικανοί πολίτες ηλικίας 18 ετών και άνω έχουν δικαίωμα ψήφου.

Όσοι, όμως, μένουν σε περιοχές των ΗΠΑ, όπως Πουέρτο Ρίκο, Γκουάμ, Παρθένες Νήσοι, Βόρειες Μαριάνες Νήσοι, Αμερικανική Σαμόα, και σε μικρά απομονωμένα νησιά των ΗΠΑ (πχ. Νησιά Μίντγουεϊ, Τζόνστον, Ουέικ) δεν μπορούν να ψηφίσουν στις προεδρικές εκλογές.

Επίσης, σε ορισμένες πολιτείες στερούνται του δικαιώματος ψήφου όσοι έχουν καταδικαστεί για κακούργημα και εκτίουν ποινή φυλάκισης και άτομα με νοητική αναπηρία.

Όπως και στις περισσότερες χώρες του κόσμου, έτσι και στις ΗΠΑ οι πολίτες ψηφίζουν με ψηφοδέλτια, δια ζώσης στο τοπικό τους εκλογικό κέντρο. Η ψηφοφορία είναι μυστική.

Η συμπλήρωση των ψηφοδελτίων γίνεται και χειρόγραφα και ηλεκτρονικά ενώ στις περισσότερες πολιτείες επιτρέπεται και η ψηφοφορία δια αλληλογραφίας.

Η πρόωρη ψηφοφορία

Η πρόωρη δια ζώσης ψηφοφορία στις αμερικανικές εκλογές επιτρέπει στους ψηφοφόρους να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα μερικές ημέρες ή ακόμα και εβδομάδες νωρίτερα πριν από την επίσημη ημέρα των εκλογών, σε προκαθορισμένα εκλογικά κέντρα.

Με αυτόν τον τρόπο διευκολύνονται όλοι όσοι αδυνατούν να παρουσιαστούν στα εκλογικά κέντρα ανήμερα της εκλογικής αναμέτρησης λόγω επαγγελματικών ή οικογενειακών υποχρεώσεων ενώ εξυπηρετεί και στη μείωση του συνωστισμού στα εκλογικά κέντρα.

Στη φετινή διαδικασία, έως και τις 4 Νοεμβρίου είχαν ψηφίσει περισσότεροι από 78 εκατομμύρια Αμερικανοί πολίτες.