Μεγάλη δωρεά 21 έργων από το Ίδρυμα Hans Arp στην Εθνική Πινακοθήκη

21 γύψινα προπλάσματα γλυπτών του Γαλλο-Γερμανού Χανς Αρπ, ενός από τους πιο πολυσχιδείς και επιδραστικούς καλλιτέχνες του πρώτου μισού του 20ου αιώνα, δώρισε το Ίδρυμα Hans Arp στην Εθνική Πινακοθήκη.

Αυτή η σημαντική δωρεά έγινε γνωστή σε συνέντευξη Τύπου για την ανακοίνωση του νέου προγραμματισμού και έχει πολλαπλούς συμβολισμούς, καθώς προικοδοτεί την Πινακοθήκη με έργα ενός κορυφαίου καλλιτέχνη, εμπλουτίζοντας τους θησαυρούς της.

Παράλληλα, η επιλογή εκ μέρους του Ιδρύματος και η δωρεά των έργων προς την Εθνική Πινακοθήκη πιστοποιεί το κύρος της Πινακοθήκης στο διεθνές περιβάλλον, ενώ αποκτά τη δυνατότητα να δημιουργεί συνέργειες με τα άλλα επιφανή μουσεία, τα οποία διαθέτουν έργα του Hans Arp.

Η Υπουργός Πολιτισμού ανέφερε για τη Δωρεά του Ιδρύματος Hans Arp προς την Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου: «Η Πινακοθήκη μπορεί να συστήσει, πλέον τον Arp στο κοινό της.
Χαίρομαι που καλλιεργεί τις τεράστιες δυνατότητες της για συνέργειες και συνεργασίες με επιφανή μουσεία και πινακοθήκες διεθνούς εμβέλειας. Αποδεικνύει το υψηλό επίπεδο επαγγελματισμού, κατάρτισης, αλλά και ζήλου και αγάπης του επιστημονικού δυναμικού της, στους οποίους δικαιωματικά ανήκουν τα συγχαρητήρια.
Με τις λίγες αυτές σκέψεις, υποδεχόμαστε αυτή τη σημαντική δωρεά, αποδίδοντας τιμή κι ευχαριστίες στους ανθρώπους του Ιδρύματος Arp για τη σημαντική δωρεά τους».

Ποιος είναι η Γαλλο-Γερμανός Hans (Jean) Arp

Ο Γαλλο-Γερμανός Hans (Jean) Arp (1886-1966) υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς, πολυσχιδείς και επιδραστικούς καλλιτέχνες του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Γλύπτης, ζωγράφος, καινοτόμος του κολάζ και του αναγλύφου, σχεδιαστής και ποιητής, ο Arp συνδέθηκε καλλιτεχνικά με τα σπουδαιότερα κινήματα της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας – Γαλάζιος Καβαλάρης, De Stijl, παρισινός Σουρεαλισμός, Cercle et Carré, Abstraction-Création – το 1916 υπήρξε μάλιστα ιδρυτικό μέλος του κινήματος Dada στη Ζυρίχη.

Από το 1930 και εξής, ο Arp κινήθηκε προς δύο κυρίως κατευθύνσεις: διερεύνησε την έννοια του τυχαίου με τα «σκισμένα χαρτιά» του, τα περίφημα papiers déchirés, και εξέλιξε τα ξύλινα αφηρημένα ανάγλυφά του από τις δεκαετίες 1910 και 1920 σε περίοπτα, ελεύθερα στον χώρο γλυπτά, πλασμένα στον γύψο. Χάρη σε αυτό κυρίως το γλυπτικό έργο, η τεχνοτροπία του οποίου είναι γνωστή με τον όρο «οργανική αφαίρεση», ο Arp καθιερώθηκε μεταπολεμικά ως εμβληματική μορφή της μοντέρνας τέχνης, το 1954 τιμήθηκε μάλιστα με το Μεγάλο Βραβείο Γλυπτικής στην Μπιενάλε της Βενετίας.

«Δεν θέλουμε να αντιγράφουμε τη φύση. Δεν θέλουμε να αναπαράγουμε· θέλουμε να παράγουμε, όπως ένα φυτό παράγει έναν καρπό», είναι μια από τις πολύ γνωστές φράσεις του Arp. Η φύση ήταν η μεγάλη δύναμη, η αρχή και η πηγή της τέχνης του. Σε αντίθεση, όμως, με τον παραδοσιακό καλλιτεχνικό κανόνα που υπαγόρευε την αναπαράσταση της φύσης, ο Arp εμπνεύστηκε από τις πρωτογενείς αρχές και διαδικασίες που διέπουν τον φυσικό κόσμο: γέννηση, ανάπτυξη, μεταμόρφωση.

Η πρώτη ύλη της γλυπτικής του Arp ήταν ο γύψος, γεγονός που τον διαφοροποιεί από την πλειονότητα των ομότεχνων του, καθώς παραδοσιακά ένα γύψινο αντίτυπο αποτελεί το ενδιάμεσο στάδιο ανάμεσα στο πρόπλασμα, που συνήθως πλάθεται σε πηλό, και την τελική χύτευση στον μπρούντζο ή τη λάξευση στην πέτρα ή το μάρμαρο.

Το πιο σημαντικό ωστόσο στην περίπτωση των συγκεκριμένων γλυπτών είναι ότι, κατά τη δημιουργία τους, ο Arp δεν αντλούσε έμπνευση μόνο από τα σχήματα του φυσικού κόσμου, αλλά και από τα ίδια τα έργα του, δηλαδή από τα γύψινα προπλάσματα, στα οποία επέστρεφε και τα οποία επεξεργαζόταν ξανά και ξανά, συχνά για διάστημα πολλών ετών. Η έρευνα απέδειξε ότι μόλις μια φόρμα τον ικανοποιούσε αρκετά, ο Arp έφτιαχνε αμέσως ένα ή περισσότερα αντίτυπά της από την ίδια ύλη, τον γύψο. Αυτά χρησίμευαν τόσο για τη μεγέθυνση των έργων και τη μεταφορά τους στην πέτρα ή το μέταλλο, όσο και για τη δημιουργία νέων γλυπτικών μορφών.

Ο Arp, ωστόσο, δεν επιθυμούσε τα γύψινα αυτά γλυπτά να κυκλοφορούν στην αγορά έργων τέχνης· ήθελε να ανήκουν αποκλειστικά σε μουσεία. Η δεύτερη σύζυγός του, Marguerite Hagenbach-Arp, ακολούθησε μετά τον θάνατό του τις οδηγίες του και δώρισε πλήθος γύψινων προπλασμάτων σε σημαντικά μουσεία, όπως τα Solomon R. Guggenheim, Hamburger Kunsthalle και Kröller-Müller, με βασικό σκοπό να αποφευχθεί κάθε μελλοντική, μη εξουσιοδοτημένη αναπαραγωγή τους.

Το γερμανικό Ίδρυμα Arp [Stiftung Hans Arp und Sophie Taeuber-Arp e.V., Βερολίνο και Remagen] ανέλαβε να συνεχίσει αυτή την παράδοση, μέσω της δωρεάς των περισσότερων από τα 300 περίπου γύψινα προπλάσματα της κατοχής του σε σημαντικά διεθνή μουσεία, που θα τα μοιράζονταν με ίσους όρους, συγκεκριμένα με κλήρωση. Η απόφαση αυτή ήρθε ως αποκορύφωμα της πολυετούς, διεπιστημονικής έρευνας για την ταυτοποίηση και την τεκμηρίωση του συγκεκριμένου γλυπτικού συνόλου, το οποίο συγκροτούν τόσο τα γύψινα προπλάσματα και αντίτυπα της περιόδου 1930-1966, όσο και εκείνα που φιλοτεχνήθηκαν μετά τον θάνατό του.

Το αρχικό σχέδιο του Ιδρύματος Arp συμπεριέλαβε δέκα κορυφαία διεθνή μουσεία –μεταξύ των οποίων τα Harvard Art Museums (Κέιμπριτζ, Μασαχουσέτη), Nasher Sculpture Center (Ντάλας, Τέξας), National Gallery of Victoria (Μελβούρνη, Αυστραλία), The Albertina Museum (Βιέννη, Αυστρία), The National Museum of Norway (Όσλο, Νορβηγία) – και ανακοινώθηκε στον διεθνή Τύπο τον Ιούνιο του 2023 ως μια «πρωτοφανής» σε κλίμακα και σπουδαιότητα δωρεά.

Διαβάζοντας την είδηση, η επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης Άρτεμις Ζερβού απευθύνθηκε στο Ίδρυμα Arp, με σκοπό να διερευνήσει την πιθανότητα να συμπεριληφθεί η Εθνική Πινακοθήκη στους λήπτες της δωρεάς. Κατόπιν συζητήσεων, το Ίδρυμα Arp αποφάσισε να δωρίσει στην Εθνική Πινακοθήκη 21 γύψινα γλυπτά, συμπεριλαμβάνοντάς την ισότιμα στο διεθνές δίκτυο των μουσείων (The Arp Network) που θα συνεργαστούν για την προστασία και τη διεθνή προώθηση του έργου του Hans Arp και της Sophie Taeuber-Arp, κυρίως μέσω της ανταλλαγής αποτελεσμάτων πρωτότυπης επιστημονικής έρευνας.

Δήλωση του Προέδρου του Ιδρύματος HANS ARP, κ. Engelbert Büning

«Με την ευκαιρία αυτής της παρουσίασης θα ήθελα να σας καλωσορίσω στην ομάδα των Μουσείων και Πινακοθηκών που συμμετέχουν στο έργο μας. Εκτός από την Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου της Αθήνας, το Δίκτυο Arp περιλαμβάνει μέχρι στιγμής άλλα 15 ιδρύματα: Albertina, Βιέννη· Μουσείο Arp στο Bahnhof Rolandseck, Ρεμάγκεν· Πινακοθήκη Τέχνης Toi o Tāmaki, Ώκλαντ, Νέα Ζηλανδία· Ίδρυμα Beyeler, Βασιλεία· Gerhard-Marcks-Haus, Βρέμη· Hamburger Kunsthalle, Αμβούργο· Μουσεία Τέχνης του Πανεπιστημίου Harvard, Cambridge Μασαχουσέτης· Μουσεία και Πινακοθήκες του Leeds, Μεγάλη Βρετανία· Μουσείο Beelden aan Zee, Χάγη· Κέντρο Γλυπτικής Nasher, Ντάλας· Εθνική Πινακοθήκη της Βικτώριας, Μελβούρνη· Μουσείο Skissernas – Μουσείο Καλλιτεχνικής Διαδικασίας και Δημόσιας Τέχνης, Lund, Σουηδία· Hepworth Wakefield, Μεγάλη Βρετανία· Εθνικό Μουσείο, Όσλο· Εθνικό Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, Τόκιο.
Χαιρόμαστε ιδιαίτερα που το έργο του Hans Arp βρίσκει πλέον μόνιμη στέγη και στην Αθήνα. Όσον αφορά τη συνεργασία μας τα επόμενα χρόνια, ανυπομονούμε να μοιραστούμε μαζί σας νέες ιδέες για εκθέσεις και έρευνα, στο πλαίσιο αυτού του διεθνούς, συνεργαζόμενου δικτύου.

Το πρόγραμμα υποτροφιών του Ιδρύματος Arp έχει δείξει ότι η στοχευμένη διεθνής δικτύωση ανοίγει νέες προοπτικές. Από αυτήν επωφελούνται όχι μόνο οι συμμετέχοντες ερευνητές, αλλά κυρίως το ίδιο το έργο του Arp και η γνώση γύρω από αυτό, ενώ ταυτόχρονα επωφελείται και το μουσείο σας, καθώς η συμμετοχή σας θα εγείρει το ενδιαφέρον του διεθνούς κοινού που παρακολουθεί το έργο του Arp».

Δήλωση της Διευθύντριας της ΕΠΜΑΣ, Συραγώ Τσιάρα

«Στο πρόσωπο του προέδρου, Engelbert Büning, ευχαριστούμε θερμά το Ίδρυμα Arp για την απόφαση να συμπεριλάβει την Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου στο παγκόσμιο δίκτυο δημόσιων μουσείων και ιδρυμάτων που έγιναν αποδέκτες της ισότιμης δωρεάς των έργων του Hans Arp σε Ευρώπη, Αμερική, Ασία και Αυστραλία. Αυτή η γενναιόδωρη και δημοκρατική χειρονομία μας γεμίζει με ικανοποίηση και χαρά, καθώς και αίσθημα ευθύνης για την πολύτιμη πολιτιστική κληρονομιά που αναλαμβάνουμε να διαφυλάξουμε, να μελετήσουμε και να μοιραστούμε με τους επισκέπτες της Εθνικής Πινακοθήκης και την διεθνή επιστημονική κοινότητα.

Πρόκειται για μια δωρεά υψίστης σημασίας, αφενός διότι αποκτούμε 21 γύψινα προπλάσματα ενός από τους επιφανέστερους, πολυσχιδείς καλλιτέχνες που χάραξε τη δική του διαδρομή μέσα στα κινήματα του μοντερνισμού διαμορφώνοντας ένα απόλυτα διακριτό βιομορφικό ιδίωμα οργανικής αφαίρεσης που μάς αφορά απόλυτα τη σημερινή εποχή, αφετέρου διότι μέσω της συγκεκριμένης δωρεάς η Εθνική Πινακοθήκη εντάσσεται στο παγκόσμιο δίκτυο έρευνας, ανταλλαγής γνώσης και προώθησης της μελέτης του έργου του κορυφαίου δημιουργού.

Θα καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια με το σύνολο του επιστημονικού δυναμικού μας να ανταποκριθούμε σε αυτή τη δημιουργική πρόκληση και να δημιουργήσουμε το πλαίσιο υποδοχής και αξιοποίησης της πολύτιμης δωρεάς. Επίσης θα ήθελα να εκφράσω τις ειλικρινείς ευχαριστίες μου και να συγχαρώ δημόσια τη συνάδελφο Άρτεμη Ζερβού, όχι μόνο για την πρωτοβουλία της να επικοινωνήσει με το Ίδρυμα Arp και να προτείνει την ένταξη της Εθνικής Πινακοθήκης στο Δίκτυο Arp, αλλά και για την επιτυχή διεξαγωγή των επαφών που οδήγησαν στο σημερινό, ευτυχές αποτέλεσμα».