Δανάη Σπηλιώτη: “Στο σύμπαν του Πίντερ ήταν σαν να παίζω μουσική με νέο όργανο”

Η Δανάη Σπηλιώτη σκηνοθετεί το “The Dumb Waiter”, το έργο του Νομπελίστα και κορυφαίου θεατρικού συγγραφέα Χάρολντ Πίντερ – που γράφτηκε το 1957 και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1960. Πρόκειται για ένα σκοτεινό, κωμικό αριστούργημα του Θεάτρου του Παραλόγου που εξερευνά την αβεβαιότητα, την εξουσία και την αποξένωση.

“Με γοήτευσε ο κόσμος του Πίντερ, ο κόσμος που μοιάζει κανονικός, μα κάτι δεν πάει καλά, κάτι που δεν μπορείς να εντοπίσεις και γι’ αυτό σε φοβίζει πιο πολύ. Επίσης με γοήτευσε ο ρυθμός και ο λόγος του. Ήταν για μένα κάτι καινούριο. Δεν είχα ξαναασχοληθεί με τόσο ελλειπτικό και πυκνό σύμπαν. Ήταν σαν να παίζω μουσική με νέο όργανο” αναφέρει στο NEWS 24/7 η Δανάη Σπηλιώτη.

Και συνεχίζει μιλώντας για ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση στο να σκηνοθετήσει κανείς ένα έργο του Χάρολντ Πίντερ, δεδομένης της ιδιαίτερης γραφής και των σιωπών του; “Νομίζω να μην πέσει κανείς στην παγίδα του στερεότυπου: ότι έτσι ανεβαίνει ο Πίντερ. Ή να μην πέσει στην παγίδα των τίτλων: ότι είναι θέατρο του παραλόγου. Ο κίνδυνος είναι τελικά να μην σκηνοθετήσεις το έργο, αλλά την γνώμη των άλλων για το έργο.

Ο Πίντερ όπως και ο Μπέκετ, εντάσσονται από την θεατρολογία στο «θέατρο του Παραλόγου», ένα ρεύμα που εμφανίστηκε μετά τον πόλεμο, και στην ζωγραφική και την ποίηση, εκφράζεται με τον σουρεαλισμό. Οι άνθρωποι μετά τον πόλεμο βλέπαν τον κόσμο μας ως όχι συνεχή, όχι λογικό, όχι ασφαλή. Ό Πίντερ έχει διαμορφώσει δικό του ύφος, όπως και ο Μπέκετ. Και όταν χαρακτηρίζουμε τη δραματουργία τους ως θέατρο του Παραλόγου, αυτό γίνεται πιο πολύ για να τα ορίσουμε χρονικά. Πίσω από τη δραματουργία του Παραλόγου ή του Πίντερ, υπάρχει ένας ιστός λογικής. Υπάρχουν αιτίες, χαρακτήρες, κίνητρα, διαδρομές σκέψης, παιχνίδια με τα λεκτικά σχήματα. Ρυθμοί και αισθήσεις. Με αυτά, νομίζω, γίνεται η σκηνοθεσία. Και για να γίνει, πρέπει να καταλάβεις την εσωτερική κίνηση του έργου που είναι πολύ λογική. Παράλογο ως ρεύμα καλλιτεχνικό, δεν είναι αυτό που λέμε στη ζωή παράλογο. Ούτε σημαίνει πως θα κάνω εντυπωσιακές παράξενες επιλογές και αυτό θα σταθεί. Πρέπει να επέμβει κανείς, ή τουλάχιστον εγώ έτσι θέλω, στο υπόστρωμα της ιστορίας”.

Πώς συνδυάζεται το μαύρο χιούμορ με τα σκοτεινά θέματα του έργου;
Η Δανάη Σπηλιώτη αναφέρει πως “θα πρέπει να αναρωτηθούμε που εδράζει στο έργο το κωμικό και πως αυτό κινείται. Το «κωμικό» που παράγει το θέατρο του παραλόγου είναι από ταραχή, από ανατροπή. Δε γελάμε μόνο με το αστείο, γελάμε και επειδή αναγνωρίζουμε κάτι, επειδή ξαφνιαζόμαστε, επειδή βρισκόμαστε σε αμηχανία. Το εξωτερικό αστείο στον Πίντερ είναι σε μικρές δόσεις. Το κωμικό είναι ύπουλο και εσωτερικό, γι’ αυτό και το γέλιο που παράγει είναι πνιχτό, υπόκωφο, προσωπικό και ηδονικό, και όχι εκτονωτικό”.

Τι είναι όμως ο Dumb Waiter; Είναι ο μικρός ανελκυστήρας φορτίων που χρησιμεύει για τη μεταφορά φαγητών και σερβίτσιων από και προς την κουζίνα. Κυριολεκτικά, μπορεί να σημαίνει είτε «χαζός σερβιτόρος», είτε «μουγγός σερβιτόρος», είτε, ακόμα πιο κυριολεκτικά, «ο χαζός που περιμένει».
Ο Μπεν και ο Γκας κλεισμένοι σε ένα υπόγειο δωμάτιο περιμένουν τις οδηγίες τους. Ο χρόνος κυλά, η ένταση πυκνώνει σε κάθε ανάσα, ενώ οι ήρωες μιλούν σοβαρά για πολύ καθημερινά θέματα: τα σακουλάκια του τσαγιού, το ποδόσφαιρο, τις ασήμαντες ειδήσεις της τρίτης σελίδας στην εφημερίδα.

“Οι άνθρωποι είναι ίδιοι όλες τις εποχές. Αυτό πιστεύω. Νομίζω ότι είναι απλοϊκή και ναρκισσιστική σκέψη να πιστεύουμε πως οι άνθρωποι σήμερα είναι διαφορετικοί από παλιότερα. Αλλάζει μονάχα ο τρόπος ζωής, τα μέσα. Ο Μπεν και ο Γκας είναι δύο χαρακτήρες λίγο πολύ αναγνωρίσιμοι. Ο Μπεν πιστός στις διαδικασίες, δεν αγαπά τα ερωτήματα γιατί τον αναστατώνουν, μπορεί να κρατά τον εαυτό του απασχολημένο και έτσι ψύχραιμο. Ο Γκας νεαρότερος στη δική μας παράσταση, είναι γεμάτος ερωτήματα, ανήσυχος και ανυπόμονος. Αυτή η αντίθεση ανάμεσα στους χαρακτήρες φτιάχνει αυτό που λέμε κωμικό δίδυμο και λειτουργεί ως πατέρας- γιος, ως συντηρητικό κατεστημένο και το τώρα που πάλλεται, ως εδραιωμένο παρόν και το μέλλον που έρχεται επικίνδυνα απρόβλεπτα, ως οφείλει” λέει η σκηνοθέτιδα.

Τι γίνεται όταν θα έρθει η ώρα που απέναντί μας θα σταθεί ο εαυτός μας;

Αναφορικά με τον συμβολισμό του Dumb Waiter σημειώνει πως “νομίζω στον Πίντερ οι συμβολισμοί είναι φωτεινοί. Είναι αντανακλάσεις. Είναι αυτό που βλέπεις. Για να καταλάβει κανείς πρέπει να μην ζοριστεί να καταλάβει. Θέλει να αφεθείς να πέσεις στην παγίδα του Πίντερ.
Το δικό μας Dumb Waiter, πέρα από μία ξεχωριστή και ιδιαίτερη ιστορία, είναι ο τρόπος της ζωής μας, της εργασίας μας, των συμπεριφορών επιβίωσής μας. Είναι οι μηχανισμοί και οι γραφειοκρατίες που τελικά επεμβαίνουν από την εξωτερική μας κίνηση, στην εσωτερική μας δράση. Είναι αυτό που έλεγε και η Γώγου: «ελέγχουν την στάση μας από το σχήμα της καρέκλας».
Ποιο είναι λοιπόν το μερίδιο ευθύνης του καθένα και της καθεμιάς που κινείται στους διάφανους διαδρόμους του συστήματος, της μηχανής; Πότε ξεκινάει η προσωπική ευθύνη; Ή το «έτσι λειτουργούν τα πράγματα» είναι αρκετό; Για πόσο; Και τι γίνεται όταν θα έρθει η ώρα που απέναντί μας θα σταθεί ο εαυτός μας;”

Ποια είναι η ερμηνεία σας για το κεντρικό μήνυμα του έργου και πώς αυτό αποτυπώνεται στη σκηνοθεσία σας;
“Το έργο είναι πυκνό και θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για αρκετά κέντρα στην παράσταση. Και καλώς. Αυτό όμως που είναι πιθανόν το ισχυρότερο είναι αυτό που προανέφερα, δηλαδή πόση ευθύνη έχουμε εμείς ως άτομα μέσα στους μηχανισμούς, τι γίνεται με την ανθρώπινη σχέση όταν αυτή μπει μέσα στους μηχανισμούς;
Έχουμε προγραμματιστεί από μικροί για να παραδίδουμε αποτελέσματα, να είμαστε αξιόπιστοι στην δουλειά μας, δυνατοί και δυνατές, αποτελεσματικοί, “killers”. Για να κρατήσουμε αυτόν τον ρόλο που μας δίνει ταυτότητα, μέχρι που φτάνουμε, πόσο θεωρούμε τους μηχανισμούς δίκαιους;
Στη γραφειοκρατία θανάτου του Χίτλερ, οι άνθρωποι που έβαζαν με το στυλό ένα σημαδάκι δίπλα στο όνομα του ανθρώπου που θα θανατώνονταν, αισθάνονταν απλά ένα κομματάκι μίας μεγάλης αλυσίδας εντολών, και γι’ αυτό δεν αισθάνονταν τόσο ένοχοι”.

Το έργο είναι γραμμένο στη δεκαετία του 1950. Θεωρείτε ότι τα θέματα που θίγει είναι ακόμη επίκαιρα; Αν ναι, πώς τα προβάλλατε στη δική σας σκηνοθεσία;
“Τα θέματα που θίγει είναι μόνο επίκαιρα. Ίσως οι κοινωνίες μας χάθηκαν σε έναν αγώνα δρόμου κατάκτησης της ευτυχίας και σταμάτησαν να κοιτούν τι χάνουμε στον δρόμο. Είναι ένα πολύ ωραίο έργο γιατί μιλάει για κάτι που το ξέρουμε, αλλά δεν θέλουμε να το κοιτάμε, γιατί τότε θα μας ανατρέψει το τζένγκα της ζωής μας. Είμαστε λίγο σαν τον Μπεν, φοβόμαστε τις ερωτήσεις. Είναι μία σύντομη, πολύ ξεχωριστή και διασκεδαστική ιστορία που μοιάζει απλή, μα είναι ιδιοφυής.

Το θέμα του δε χρειάστηκε να το προβάλλω. Φρόντισα απλά να το αφήσω να φανεί. Έχει φροντίσει ο Πίντερ να είναι εκεί. Αν δεν πας για εντυπωσιασμούς, θα φανεί. Δυσκολεύομαι να μιλάω για την σκηνοθεσία μου. Μου είναι δύσκολο να την εξηγήσω. Να εξηγήσω την διαδρομή της σκέψης, τα εργαλεία, τις επιλογές και τις αισθήσεις μου, την επικοινωνία με τα ζωντανά σώματα και τις ψυχολογίες των ηθοποιών μου.
Νομίζω ότι η δουλειά μου είναι να σκηνοθετήσω και αυτό προσπαθώ να κάνω. Έπειτα η παράσταση ανήκει στο κοινό. Και στην κριτική. Θεωρώ πως ο καλλιτέχνης μιλάει για την δουλειά του μόνο μέσα από την δουλειά του. Αν σας ενδιαφέρει ο Πίντερ, ένας από τους σπουδαιότερους δραματουργούς του σύγχρονου παγκόσμιου θεάτρου, ελάτε να δείτε το έργο του που δεν έχει παιχτεί στην χώρα μας”.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Μετάφραση: Μιχάλης Μακρόπουλος
Σκηνοθεσία: Δανάη Σπηλιώτη
Σκηνικά-Κοστούμια: Πάρις Μέξης
Μουσική: Δημήτρης Χατζηζήσης
Φωτισμοί: Μελίνα Μάσχα
Βοηθός για κείμενο: Βαγγέλης Πρασσάς
Κατασκευή σκηνικού: Φάνης Κουλούρης
Φωτογραφίες promo: Μαριλένα Αναστασιάδου
Μακιγιάζ promo: Ειρήνη Γάτου
Περούκα: Χρόνης Τζήμος

Διανομή: Αντώνης Καφετζόπουλος, Μιχάλης Τιτόπουλος