Ο Τραμπ, οι ψηφοφόροι του και το πανεπιστήμιο

Η ατάκα «εγώ σας τα ‘λεγα» αποτελεί συνήθως μια απωθητική καυχησιά. Η ιδέα όμως ότι σε κάποιο βιβλίο είχες διαβάσει μια εξήγηση αξιόπιστη για ό,τι ακολούθησε σε καλεί να ανατρέξεις. Προφανώς, οι εξηγήσεις για το αποτέλεσμα των αμερικάνικων εκλογών είναι πολλές και ποικίλες: Σχετίζονται με την οικονομία, τις ταυτότητες (πολλοί θέλουν να μοιάσουν στον λευκό κάου – μπόη),  με τις διαστάσεις του μεταναστευτικού θέματος, με αδυναμίες της αντιπάλου Χάρις, με ψυχολογικά πλέγματα. Η συγκεκριμένη εκδοχή που είχα διαβάσει για τη διείσδυση του Τραμπ στους ψηφοφόρους δεν προσφερόταν ως κύρια, αλλά δεν ήταν και καθόλου αμελητέα, γι΄ αυτό αξίζει να την επαναφέρω στην επιφάνεια.

Ο πολιτικός φιλόσοφος M. Sandel στο βιβλίο του The Tyranny of Merit (μεταφρασμένο στα ελληνικά με τίτλο «Η τυραννία της αξίας»)* στηρίζει τους συλλογισμούς του σε μια πανάρχαια σταθερά: Οι άρχοντες ανέκαθεν επιδιώκουν να διαιωνίζουν τη συμμετοχή και τη χρονική εναλλαγή στον κύκλο της εξουσίας. Ιστορικά η διαδοχή αυτή εξασφαλιζόταν κυρίως μέσω της κοινής καταγωγής και επενδυόταν με δοξασίες («η μοίρα μας καθορίζει, οι κακότυχοι είναι αμαρτωλοί κλπ κλπ»). Στα νεωτερικά χρόνια ωστόσο οι δομές πλέον είναι λιγότερο μονογραμμικές και τα παραμύθια δύσπεπτα. Οι κατέχοντες διαμορφώνουν διάφορα φίλτρα για να στενεύουν τη δίοδο προς την κοινωνική άνοδο και να την ελέγχουν: Κλειστές λέσχες επιφανών, στρατιωτικές σχολές για επικεφαλής, σπουδαία πανεπιστήμια αντάξια για σπουδαίους πολιτικούς. Εδώ, λοιπόν, εντοπίζεται το θέμα μας.

Τα πτυχία των μεγάλων πανεπιστημίων των ΗΠΑ πραγματικά αποτελούν εφαλτήριο κοινωνικοπολιτικής ανόδου. Πρόκειται μεταξύ άλλων για ένα μηχανισμό επιλογής, που υπόσχεται επιτυχία (φυσικά, τα περί ανώτερου  DNA  ή  IQ όσων τα καταφέρνουν πια δεν πείθουν) με βάση την αξία και την προσπάθεια. Η σύνθεση του εισαγόμενου φοιτητικού πληθυσμού πάντως προβληματίζει τους πολιτικούς επιστήμονες: Από τη μια, πληθώρα φοιτητών- τέκνων  εύπορων γονιών που έχουν δυνατότητα  να καταβάλουν ψηλά δίδακτρα, ή που προσελκύουν δωρητές – χρηματοδότες εδρών. Από την άλλη,  χαμηλά ποσοστά φτωχών φοιτητών. Η εικόνα αυτή διαψεύδει το αξιοκρατικό κριτήριο.**

Η ρητορεία όμως για την αξιοκρατική εισαγωγή στο πανεπιστήμιο έχει πρόσθετα κοινωνικοψυχολογικά απόνερα. Αφού – υποτίθεται – εισάγονται μόνο οι άξιοι, αφού μάλιστα παρέχονται ανταγωνιστικά υποτροφίες (δανεικές όμως και με δυσβάστακτη αποπληρωμή, ακατάλληλες για τους «φτωχούς συγγενείς»), όσοι παρέμειναν εκτός  χώρου προφανώς δεν ήταν άξιοι. Ταπεινώνονται, θεωρούνται  μη ικανοί. Ο αδικημένος αισθάνεται στιγματισμένος. Δεν είναι τυχαία η χρήση του όρου «σκουπίδια»*** σε ανάλογες περιπτώσεις.

Από αυτόν το θυμωμένο πληθυσμό των απόβλητων του πανεπιστημιακού χώρου αλιεύει ψήφους σε μεγάλο ποσοστό ο Ντ. Τραμπ. Από καταγραφή της εταιρίας Edison Research που δημοσιεύεται εδώ, προκύπτει ότι ανάμεσα σε όσους δεν έχουν πανεπιστημιακό πτυχίο το 54% ψήφισε Τραμπ και μόνο το 44% Χάρις. Αν συλλογιστούμε ότι ο πληθυσμός των μη πτυχιούχων είναι πολύ μεγάλος σε απόλυτο αριθμό και με συγκριτικά ασθενέστερη τη συμμετοχή λευκών, η δυναμική αυτής της ψήφου φαίνεται ιδιαίτερα επιδραστική στο τελικό αποτέλεσμα.

Γι’ αυτό αναφέρθηκα στην αρχή σε καθόλου αμελητέα παράμετρο, αφού φαίνεται αριθμητικά να συμψηφίζει αρνητικές επιδράσεις από ακραίες – ακροδεξιές στάσεις και λόγια του Τραμπ, που προοιωνίζουν δύσκολες μέρες σε όλο τον κόσμο.

Εντέλει ξεπηδά εδώ και μια εγχώρια ερώτηση: Καλά, η κυβέρνησή μας που στο όνομα μιας δήθεν αριστείας, μειώνει τον αριθμό των εισαγομένων στο πανεπιστήμιο, περικόπτει τα αναγκαία κονδύλια, συρρικνώνει το διδακτικό προσωπικό και συγχωνεύει τμήματα, δεν ανησυχεί για το εκλογικό κόστος αυτής της επίθεσης στο δημόσιο πανεπιστήμιο; Δεν ξέρω, ίσως υπερεμπιστεύεται τους παντοδύναμους  και καλοπληρωμένους επικοινωνιακούς μηχανισμούς της. Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι παράγει έτσι ένα έλλειμμα παιδείας για ολοένα περισσότερους νέους.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

*Μ. J. Sandel, Η τυραννία της αξίας. Τί έχει απογίνει το κοινό καλό; μτφρ. Μ. Μητσού, έκδ. Πόλις (2022).
** Όπ. σελ 279 – 280.
*** Όπ. 268 -269.