ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΚΡΙΔΑΚΗΣ: ΕΝΑΣ “ΗΛΙΟΣ ΜΕ ΔΟΝΤΙΑ”, Ο ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΠΟΥ ΞΕΚΙΝΑ ΑΠΟ ΤΗ ΧΙΟ

Δύο καλοκαίρια έχω περάσει στη Χίο και τα δύο όλοι μου μιλούν για τις λογοτεχνικές περιηγήσεις του συγγραφέα Γιάννη Μακριδάκη. Μέχρι σήμερα, δεν έχω καταφέρει να παρακολουθήσω κάποια από αυτές, σίγουρα την επόμενη φορά θα το επιδιώξω. Και αυτό γιατί η παράσταση “Ήλιος με δόντια” στο θέατρο Μπέλλος -που σκηνοθετεί ο Θανάσης Ζερίτης και έχει υποστεί τη δραματουργική επεξεργασία της Νεφέλης Μαϊστράλη και σκηνοθεσία Θανάση Ζερίτη και βασίζεται σε λογοτεχνικό έργο του Γιάννη Μακριδάκη– με εντυπωσίασε με το πρωτότυπο του θέματος, τον κοφτερό της λόγο και το επίκαιρο του θέματός της.

Η προσέγγιση του μυθιστορήματος “Ήλιος με δόντια” από την ομάδα των 4frontal

Το έργο περιστρέφεται γύρω από έναν ομοφυλόφιλο απόκληρο της κοινωνίας, τον Κωνσταντή. Ο Κωνσταντής, γεννημένος στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, σε μια παράγκα μέσα στο Φρούριο της Χίου, παλεύει με τις μνήμες, τις πληγές και τα πάθη μιας ολόκληρης κοινωνίας που τον κατέκρινε για τη διαφορετικότητά του και τον περιθωριοποίησε.

Στην παράσταση, ο Κωνσταντής θα κατορθώσει να βάλει τη ζωή του σε σειρά, φτάνοντας σ’ αυτή τη μαύρη μέρα που αλλάξανε όλα κι έχασε τον μόνο άνθρωπο που τον αποδέχτηκε, όπως είναι. Μέσα απ’ τις μνήμες του Κωνσταντή θα αναβιώσουν μερικές από τις σημαντικότερες σελίδες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Σήμερα, θα ακουστεί για πρώτη φορά, η φωνή αυτού που αναγκάστηκε να σωπαίνει, για να μην προκαλεί τους «ευυπόληπτους και νοικοκυρεμένους».

Η ομάδα των 4frontal έχει επιτύχει μια εξαιρετική προσέγγιση στο κείμενο του Μακριδάκη, ενώ οι δύο ηθοποιοί που ενσαρκώνουν τον Κωνσταντή και τους υπόλοιπους χαρακτήρες, ο Παναγιώτης Εξαρχέας και ο Γιάννης Λεάκος, χαρίζουν συγκλονιστικές ερμηνείες. Ο Θανάσης Ζερίτης αξιοποιεί με μαεστρία τον έντονο ρυθμό των σκέψεων του Κωνσταντή και καταφέρνει, μέσω των δύο ερμηνευτών, να ζωντανέψει στη σκηνή με μοναδικό τρόπο τη λησμονημένη ζωή ενός ανθρώπου που έζησε στο περιθώριο της ιστορίας.

Γιάννης Μακριδάκης: Γράφοντας με τρόπο χειμαρρώδη

Εμείς μιλήσαμε με τον συγγραφέα Γιάννη Μακριδάκη, ενός ανθρώπου που επέστρεψε στη γενέτειρα του τη Χίο το 2010 και έκτοτε ζει κοντά στη φύση. Φύσει και θέσει ενεργός πολίτης, αυτοπροσδιορίζεται ως αγρότης και όχι ως συγγραφέας. Ζει σε ένα μικρό σπιτάκι στη Βολισσό και ασχολείται με τα μαστίχια, το περιβόλι και τα ζώα του. Κάθε φορά που η λογοτεχνία τού “χτυπά” την πόρτα, δανείζεται ένα λάπτοπ και αφήνεται στη χειμαρρώδη αφήγηση του μυαλού του. Μέχρι σήμερα έχει εκδώσει 15 μυθιστορήματα και νουβέλες που κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Εστία, ενώ τα τελευταία χρόνια τον απασχολεί μια συλλογικότητα παραγωγής σκέψεων και δράσεων, το Επιμελητείον Περιβάλλοντος και Πολιτισμού Χίου, ΕΠΠΟΧΙ.

Για τον “Ήλιο στα δόντια” αναφέρει πως «τότε, το 2010, με είχε κινητοποιήσει ένας βομβαρδισμός στο λιμάνι της Χίου στις 7 Φεβρουαρίου 1944, του σουηδικού πλοίου “Wiril” του Ερυθρού Σταυρού.

Το νησί βρισκόταν σε συνθήκες έντονης πείνας και το πλοίο μετέφερε απαραίτητα τρόφιμα και σιτηρά. Υπεύθυνος για αυτή την αποστολή ήταν ο Σουηδός Νιλς Νίλσον, επιτετραμμένος του Ερυθρού Σταυρού στην Ελλάδα, που είχε την αρμοδιότητα της Χίου. Μάλιστα, προγραμματιζόταν να τελεστεί ο γάμος του με τη Θάλεια Φραγκάκη, κόρη ενός από τους εμπόρους του νησιού, επάνω στο πλοίο, αμέσως μετά την εκφόρτωση των σιτηρών.

Και τότε, ξαφνικά, το πλοίο βομβαρδίστηκε από βρετανικά αεροσκάφη, με αποτέλεσμα να υπάρξουν πολλοί νεκροί και τραυματίες. Ο λόγος για τον οποίο οι σύμμαχοι επέλεξαν να χτυπήσουν ένα πλοίο του Ερυθρού Σταυρού σε συμμαχικό λιμάνι δεν εξηγήθηκε ποτέ και παραμένει μυστήριο. Αυτό το ιστορικό κενό ήταν η αφορμή που με ώθησε να δημιουργήσω έναν χαρακτήρα που θα αναλάμβανε την ευθύνη για ό,τι συνέβη.

Αυτή ήταν η αρχική μου σκέψη. Είχα τότε μελετήσει σε βάθος τον τοπικό Τύπο της περιόδου εκείνης. Από το 1912 έως το 1940, είχα αποδελτιώσει 12.500 φύλλα τοπικών εφημερίδων, αποκτώντας έτσι μια ολοκληρωμένη γνώση των γεγονότων και της καθημερινής ζωής στο νησί.

Δεν είχα σκεφτεί ότι ο χαρακτήρας θα εξελισσόταν με τον τρόπο που τελικά προέκυψε. Ο Κωνσταντής εμφανίστηκε ξαφνικά και με αιφνιδίασε. Θυμάμαι ότι είχα σκοπό να γράψω μια τριτοπρόσωπη αφήγηση, αλλά ένα πρωινό Κυριακής, τον Οκτώβριο του 2009, όταν κάθισα στο γραφείο μου, άρχισε να αναδύεται από μέσα μου μια χειμαρρώδης πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Δεν είχα ακόμη διαμορφώσει τον ήρωά μου, αλλά σύντομα άρχισε να παίρνει μορφή ο Κωνσταντής”.

Η αρχική σου έμπνευση σχετιζόταν με την ανάληψη ευθύνης;
Ναι, η αρχική ιδέα ήταν η ανάληψη της ευθύνης, αλλά το πώς εξελίχθηκε η ιστορία και η πορεία που πήρε ο χαρακτήρας του Κωνσταντή, ο οποίος μετατράπηκε σε σύμβολο κοινωνικής μειονότητας, ήρθε φυσικά από μόνο του. Ακόμη αναρωτιέμαι τι μπορεί να σημαίνει αυτό σε βάθος. Πάντα με συγκινούσαν οι περιθωριοποιημένοι, οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν αδικία και εισπράττουν την αδιαφορία ή τον χλευασμό της κοινωνίας.

Στη Χίο πώς αντιμετωπίζονται τα θέματα της διαφορετικότητας; Γιατί και εκεί είναι πια μια κλειστή κοινωνία.
Εδώ στη Χίο τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά από ό,τι ίσως φαντάζεται ένας άνθρωπος που έχει στο μυαλό του μια ελληνική επαρχία.
Η Χίος είναι αστική κοινωνία από το 1930. Υπάρχουν άνθρωποι που ζουν μαζί, που κάνουν σύμφωνο συμβίωσης και είναι ομοφυλόφιλοι άνδρες και γυναίκες. Μπορεί σε μικροκλίμακα γειτονιάς ή χωριού να συζητιούνται κάποια πράγματα, αλλά δεν υπάρχει χλευασμός. Σίγουρα αυτή τη στιγμή δεν υποφέρει ένας άνθρωπος διαφορετικός…

Γιατί, όμως, έδωσες σε έναν άνθρωπο όπως ο Κωνσταντής την πρωτοβουλία να αναλάβει την ευθύνη; Θα περιμέναμε κάτι τέτοιο από κάποιον ισχυρότερο, με μεγαλύτερο κύρος και τόλμη στον λόγο του. Δεν είναι αυτό μια μορφή τραγικής ειρωνείας;

Δεν είχα αρχικά ιδέα ποιος θα ήταν ο Κωνσταντής, και όπως αποδεικνύεται στο τέλος της ιστορίας, δεν ήταν τελικά εκείνος ο υπαίτιος. Αλλά, καθώς ένιωθα την ανάγκη να τον υπερασπιστώ, του έδωσα την ταυτότητα ενός ψυχικά ασθενή.

Ναι, είναι πράγματι μια τραγική ειρωνεία, και αυτό αντικατοπτρίζει και το πώς αισθάνομαι εγώ. Σχεδόν σε όλα τα έργα μου, δεν γνωρίζω το τέλος από την αρχή. Δημιουργώ τις αρχικές συνθήκες στο μυαλό μου — τον χρόνο, τον χώρο, τα βασικά χαρακτηριστικά ενός ήρωα — και στη συνέχεια ο ήρωας αποκτά τη δική του ζωή, αλλάζει τις καταστάσεις και με εκπλήσσει.

Η ανάληψη ευθύνης, ο καπιταλισμός και η απομάκρυνση από την πρωτογενή παραγωγή

Πώς αισθάνεσαι που σήμερα κανείς δεν αναλαμβάνει την ευθύνη για το τι συμβαίνει γύρω μας.

Την ευθύνη την αναλαμβάνουν αυτοί οι οποίοι υπηρετούν τον καπιταλισμό και τον νεοφιλελευθερισμό και ξεπουλάνε την Ελλάδα, τις αξίες, τους φυσικούς πόρους και την ανθρωπιά μόνο και μόνο για το πρόσκαιρο κέρδος.

Αυτή τη στιγμή η κυβέρνηση έχει όραμα να κάνει την Ελλάδα “μπαταρία της Ευρώπης” και βιομηχανική και τουριστική βιομηχανία. Θέλει να τα εκποιήσει όλα: βλέπουμε βουνά με ανεμογεννήτριες, κάμπους με φωτοβολταϊκά, παραλίες σε μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες. Θέλει να καταστρέψει τελείως την πρωτογενή παραγωγή και να γίνει η Ελλάδα μια χώρα εξαρτώμενη και εκποιημένη.

Το ότι μια μεγάλη πλειονότητα της κοινωνίας μπορεί να τους επικροτεί, δε μου κάνει εντύπωση. Η ελληνική κοινωνία είναι σε μεγάλο βαθμό εκμαυλισμένη. Οι άνθρωποι που ζουν στις πόλεις έχουν χάσει κάθε επαφή με τον πρωτογενή πλούτο, δε γνωρίζουν τι σημαίνει φυσικός πόρος. Νομίζουν ότι όλα θα τα αγοράζουν πάντα από το σούπερ μάρκετ, ότι όλα θα υπάρχουν. Διαβαίνουμε σε ένα δρόμο χωρίς επιστροφή. Η χώρα φτωχοποιείται.

Νιώθεις πιο πολύ αγρότης;

Δεν νιώθω, είμαι αγρότης. Κάθε μέρα η ζωή μου είναι στη γη. Δεν έχω ούτε γραφείο, ούτε υπολογιστή, έχω ένα μικρό σπίτι 18 τετραγωνικά μέσα σε ένα περιβόλι και ζω εκεί με τα ζώα και τα φυτά μου. Δεν ασχολούμαι ούτε με τη συγγραφή, ούτε με τους συγγραφείς, ούτε με τα σινάφια, ούτε με τα βραβεία.
Όταν κάποια στιγμή διαμορφωθεί μια ιστορία στο κεφάλι μου, επειδή κάνω κάποιες έρευνες στην κοινωνία και στη βιβλιοθήκη του Κοραή και ασχολούμαι με τον κόσμο γενικά, τότε πηγαίνω και βρίσκω ένα λάπτοπ από κάποιο φίλο και κάθομαι κάνα δύο μήνες και γράφω.

Ζούσες ανέκαθεν στη Χίο;

Γεννήθηκα, μεγάλωσα στη Χίο και έφυγα μετά. Πήγα Πάτρα, Αθήνα για σπουδές, ξαναγύρισα στη Χίο, έκανα το Κέντρο Χιακών Μελετών «Πελινναίο» που λειτούργησε καμιά 15αριά χρόνια. Μετά ξαναπήγα λίγο στην Αθήνα και έφυγα το 2010 και ήρθα σε ένα χωριό εδώ στη βορειοδυτική Χίο, στη Βολισσό όπου άρχισα να καλλιεργώ τη γη.

Τώρα τελευταία έχει ξεκινήσει το Υπουργείο Ενέργειας μια ιστορία με εξορύξεις αντιμονίου. Εγώ είμαι από τους πρωτοπόρους εδώ που αντέδρασα. Σταδιακά αντιδρά όλη η κοινωνία, ευτυχώς οι άνθρωποι κατάλαβαν τι σημαίνει αυτό που μας πλασάρουν ως πράσινη μετάβαση της Ευρώπης.

Ο παραλογισμός της πράσινης μετάβασης

Τι είναι το αντιμόνιο;

Το αντιμόνιο συγκαταλέγεται στα λεγόμενα κρίσιμα μέταλλα που οδηγούν στη λεγόμενη ενεργειακή μετάβαση της Ευρώπης.
Και αυτό όλο είναι τόσο αντιφατικό. Γιατί λένε ότι το μέλλον μας είναι η πράσινη μετάβαση και ότι όλο αυτό στηρίζεται πάνω σε κάποια σε κάποια υλικά που λέγονται “σπάνιες γαίες”. Αυτές βέβαια είναι τόσο σπάνιες που θα τις κάνουμε ακόμα σπανιότερες τα επόμενα χρόνια από τις εξορύξεις.

Και το λέω αυτό γιατί με τον ρυθμό που εξορύσσουν το αντιμόνιο θα επαρκέσει μόνο για τα υπόλοιπα 15 με 20 χρόνια.
Είναι αδιέξοδο…

Τουλάχιστον είσαι κοντά στη φύση. Οπότε είναι μια απάντηση σε αυτόν τον παραλογισμό.

Μια απάντηση είναι, αλλά είναι και πίκρα γιατί βλέπεις την καταστροφή από κοντά. Δηλαδή βλέπεις τη στάθμη στο πηγάδι σου να κατεβαίνει κάθε χρόνο. Σταματούν οι βροχές, σε περικυκλώνουν με εξορύξεις, οι ανεμογεννήτριες. Σε πνίγει αυτή η λεγόμενη ανάπτυξη, που δεν είναι τίποτα άλλο πέρα από το ότι ο καπιταλισμός απομυζεί τη φύση.

Όταν ζούσα στα Εξάρχεια στο σπιτάκι μου – στο οποίο δεν πάω καθόλου πια γιατί δε με ενδιαφέρει να κάθομαι εκεί να παριστάνω τον συγγραφέα, στην Καλλιδρομίου – δεν καταλάβαινα τίποτα. Ανάβεις στο φως και αυτό έρχεται χωρίς να ξέρεις πώς. Ακούς για μια πυρκαγιά, ότι ένας κάμπος καταστράφηκε από φωτοβολταϊκά και δε σε αγγίζει γιατί είσαι πολύ μακριά από την πρωτογενή καταστροφή.

Πάντως εσένα σε ακούω πάρα πολύ πολιτικά ενεργό…

Ασχολούμαι με τον τόπο, ασχολούμαι με το θέμα της βιώσιμης και ισορροπημένης ανάπτυξης. Έχω προτάσεις και κάνω λογοτεχνικό τουρισμό στο νησί.

Και το μέλλον…

Είσαι αισιόδοξος για το μέλλον; Πιστεύεις ότι μπορεί να γίνει κάτι, να ανατραπεί αυτός ο “κατήφορος”;

Έχω εμπιστοσύνη στο χάος. Το χάος με την έννοια τη μαθηματική, την έννοια των χαοτικών διαδικασιών και δυναμικών που συνθέτουν το οικοσύστημα και το κρατάνε σε ισορροπία. Και έχω εμπιστοσύνη στο οικοσύστημα.
Δηλαδή βαθιά μέσα μου είμαι πολύ αισιόδοξος, ενώ με κυβερνάει η απαισιοδοξία, γιατί είμαι τελείως απογοητευμένος από τη νεοελληνική κοινωνία που παράγει αυτούς τους πολιτικούς και αυτές τις πολιτικές.

Αλλά βαθιά μέσα μου ξέρω ότι αυτός ο πλανήτης και αυτό το οικοσύστημα θα βρει το δρόμο του. Το βλέπεις άλλωστε, γίνεται μια πλημμύρα, ένας σεισμός και βάζει στη θέση του εσένα τον ανθρωπάκο. Αρκεί εσύ, ο ανθρωπάκος να νιώσει κάποια στιγμή μέσω της τέχνης και της καλλιέργειας ότι είναι και ο ίδιος μέρος της φύσης, ότι πρέπει να συμβιώνει αρμονικά με αυτή και να διαχειρίζεται με φειδώ και με πρόνοια τους φυσικούς πόρους. Αλλιώς θα λιμοκτονήσει.

Γράφεις κάτι αυτήν την περίοδο;

Αυτή την περίοδο γράφω μόνο ανακοινώσεις για το αντιμόνιο. Μελετώ τη δημόσια διαβούλευση του Υπουργείου Ενέργειας και οργανώνω εδώ την αντίσταση με τους ανθρώπους της κοινωνίας.
Από τις τοπικές κοινωνίες θα έρθει η παγκόσμια αλλαγή πολιτικής.
Δε θα έρθει η παγκόσμια αλλαγή ούτε από τον ΣΥΡΙΖΑ ούτε από τη Νέα Δημοκρατία. Ούτε από τις πόλεις. Οι πόλεις είναι εγκλωβισμένες σε ένα τούνελ και δεν βλέπουν γύρω τους τίποτα. Ωστόσο, η Ελλάδα είναι γεμάτη κινήματα ενάντια στην ανάπτυξη που πρεσβεύει ο καπιταλισμός και καταστρέφει τη χώρα από πάνω μέχρι κάτω.