Ελένη Στεργίου: “Τι σημαίνουν δύο πορτοκάλια για όσους έζησαν το καθεστώς του Τσαουσέσκου”

«Δυο πορτοκάλια για τα Χριστούγεννα…» λέγεται το νέο έργο του Κωνσταντίνου Μάρκελλου που παίζεται στο θέατρο «Εν Αθήναις», σε δική του σκηνοθεσία – με πρωταγωνιστές τον Ανδρέα Νάτσιο, τον Γιώργο Παπαπαύλου και την Ελένη Στεργίου, για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων.

Ο σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Μάρκελλος (συγγραφέας των έργων «Η Απαγωγή της Τασούλας», «Χορευτική Πανούκλα», «Η Ίτσα του Σάσμα») και η ηθοποιός Ελένη Στεργίου – ιδρυτικά μέλη των This Famous Tiny Circus theater group – ταξίδεψαν με τον συνεργάτη τους Πέτρο Μακρή στο Βουκουρέστι και κατέγραψαν, στην κάμερα και στο χαρτί, μαρτυρίες πολιτών που έζησαν τις στερήσεις, τον φόβο, την ανασφάλεια και την λογοκρισία του καθεστώτος Τσαουσέσκου. Οι συγκλονιστικές αφηγήσεις τους έγιναν το έδαφος για να γεννηθεί το τέταρτο θεατρικό έργο του Κωνσταντίνου Μάρκελλου, το οποίο, όπως και τα τρία προηγούμενα, ακροβατεί ανάμεσα στο ιστορικό ντοκουμέντο και την μυθοπλασία.

Τρεις πρωταγωνιστές, τρεις ζωές που δοκιμάζονται! Ο Βλαντ, που πυροβολήθηκε στα επεισόδια που ακολούθησαν την ανατροπή του δικτάτορα ζει, ακόμη, με δύο σφαίρες σφηνωμένες στο κορμί του κι έχει μια ιστορία να αφηγηθεί. Ο Λουτσιάν, με το αινιγματικό και ένοχο παρελθόν του, διευθύνει έναν εκδοτικό οίκο και αναζητά μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν στα περιθώρια της Ιστορίας και «φαντασιώθηκαν την επανάσταση». Η Αντρία, που μόλις έχασε την μητέρα της, ψάχνει -ως πολιτική επιστήμονας και ως κόρη- απαντήσεις. Αποτολμά να ανοίξει τον φάκελο των Μυστικών Υπηρεσιών που αφορά στους γονείς της κι έρχεται αντιμέτωπη με αλήθειες που θα κλονίσουν κάθε της βεβαιότητα.

Ελένη Στεργίου – “Συναντηθήκαμε στο εστιατόριο όπου συνεδρίαζαν και γευμάτιζαν οι Καθεστωτικοί πριν τον Τσαουσέσκου”

Η Ελένη Στεργίου ερμηνεύει τον ρόλο της Αντρία και όπως μας λέει είναι ένας από τους πιο ωραίους ρόλους που της έχουν τύχει. Μας μιλά για το ταξίδι στο Βουκουρέστι και τις πραγματικές ιστορίες των ανθρώπων, τα ντοκουμέντα που ενέπνευσαν την παράσταση «Δυο πορτοκάλια για τα Χριστούγεννα…».

“Η Αντρία είναι μία Ρουμάνα της γενιάς μου που έζησε, παιδί, τα γεγονότα του ’89, την πτώση του Καθεστώτος Τσαουσέσκου και μετράει τις πληγές της μέχρι σήμερα. Έχει γνωρίσει και ερωτευτεί τον Λουτσιάν, τον πιο αμφιλεγόμενο χαρακτήρα του έργου που κουβαλάει πολλά μυστικά για το δικό του παρελθόν.  Έχει επιλέξει να γίνει πολιτική επιστήμονας γιατί «ψάχνει να βρει απαντήσεις», όπως λέει, προσπαθώντας -ως κόρη και ως πολιτική επιστήμονας- να συγκροτήσει την ταυτότητα των γονιών της, και κατ’ επέκταση την δική της, ως πολιτικών όντων. Αποφασίζει να ανοίξει τον φάκελο των Μυστικών Υπηρεσιών που αφορά στους γονείς της. Ο φάκελος βρίσκεται -μέχρι και σήμερα- στο Τσε-νε-σας (CNSAS), το Κρατικό Ίδρυμα όπου φυλάσσονται, στην παραγματικότητα, οι φάκελοι της Σεκουριτάτε, στο οποίο έχουν πρόσβαση όλοι οι πολίτες (Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι οι περισσότεροι από αυτούς που μας μίλησαν στο Βουκουρέστι δεν ήθελαν να ανοίξουν τον δικό τους, φοβούνται ή έχουν άρνηση).

Αφού, λοιπόν, ανοίγει τον φάκελο, η Αντρία έρχεται αντιμέτωπη με αλήθειες που κλονίζουν κάθε της βεβαιότητα και συνειδητοποιεί ότι, μπορεί να έχει ζήσει όλη της τη ζωή με ανθρώπους που την αγάπησαν πραγματικά όμως, ήταν μια ζωή ολόκληρη μέσα σε ένα ψέμα. Οι αποκαλύψεις δεν σταματούν εκεί. Μαθαίνει πράγματα για τον Λουτσιάν που αγνοούσε, και καταρρέει. Όλα αυτά την καθιστούν έναν πολυδιάστατο χαρακτήρα. Δεν θέλω να σας μαρτυρήσω τι είναι αυτό που θα της συμβεί για να μην σας στερήσω την αγωνία, το σασπένς και την έκπληξη όταν θα έρθετε να δείτε την παράσταση. Η δική μου Αντρία είναι ένας χαρακτήρας που ξεκινά πολύ σίγουρη, αλλά στη συνέχεια αποδεικνύεται απόλυτα εκτεθειμένη στη ζωή. Την έχω αγαπήσει πολύ.”

Το έργο αγγίζει ιστορικά γεγονότα με πραγματικές μαρτυρίες από τη Ρουμανία του Τσαουσέσκου. Ποια ήταν η πιο απαιτητική στιγμή κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας του ρόλου, για τις ανάγκες του οποίου ταξιδέψατε στο Βουκουρέστι; 

Όταν αποφασίσαμε να ταξιδέψουμε στο Βουκουρέστι ο ρόλος αυτός δεν υπήρχε ούτε στο μυαλό μας, πόσο μάλλον στο χαρτί. Εμείς πήγαμε στο Βουκουρέστι για να συναντήσουμε την Ιρίνα Νίστορ μία σπουδαία -ακόμα και σήμερα- προσωπικότητα που, την περίοδο Τσαουσέσκου, μεταγλώττισε παράνομα χιλιάδες b-movies. Εκεί η Ιρίνα μας έφερε σε επαφή με άλλους ανθρώπους, τους ζητήσαμε να μας μιλήσουν για τις εμπειρίες τους. Μας μίλησαν για την πρόσφατη ιστορία τους και για τα βιώματά τους.

Την -πραγματική- Αντρία την γνωρίσαμε στο Βουκουρέστι εντελώς τυχαία. Ζει και εργάζεται εκεί ως πολιτική επιστήμονας και ξεναγός. Είχαμε επιλέξει μία ξενάγηση με τον τίτλο “communism and history”. Το κορίτσι αυτό, όσο μας ξεναγούσε, είχε πολύ έντονη εμπλοκή, ήταν συναισθηματική, κοκκίνιζε, δάκρυζε, θύμωνε. Όσα έλεγε για την περίοδο Τσαουσέσκου, την οποία έζησε ως παιδί, την αφορούσαν σε ακραίο βαθμό. Καταλάβαμε μέσα από την συναντήσεις μας, με τους ανθρώπους εκεί, ότι τα απόνερα του καθεστώτος επηρεάζουν ακόμη τη ζωή τους μέχρι και σήμερα. Ο τρόπος με τον οποίο μας το μετέδωσε αυτό η Αντρία ήταν εντυπωσιακός για μένα που είμαι ηθοποιός, ήταν αποκαλυπτικό να την παρακολουθώ.

Όταν τελείωσε η ξενάγηση, την πλησιάσαμε με τον Κωνσταντίνο και της ζητήσαμε να ξανασυναντηθούμε για έναν καφέ. Καταλάβαμε ότι είχε πολύ -προσωπικό- υλικό να μοιραστεί πέρα από το ιστορικό, λόγω της ιδιότητας της. Μας πρότεινε να πάμε σε ένα συμβολικό μέρος, στο εστιατόριο όπου συνεδρίαζαν και γευμάτιζαν οι Καθεστωτικοί πριν τον Τσαουσέσκου ακόμη, επί αρχηγίας του Γκεόργκε Γκεοργκίου Ντεζ. Κάναμε την «συνέντευξη» μαζί της στην αίθουσα συνεδριάσεών τους για την οποία είχε ζητήσει ειδική άδεια για να μας την ανοίξουν.

Μόλις επιστρέψαμε στην Ελλάδα αποφασίστηκε η δομή του έργου, το πόσοι και ποιοι θα είναι οι χαρακτήρες, όπως και οι ιστορίες που θα ειπωθούν. Οι πραγματικές ιστορίες των ανθρώπων, τα ντοκουμέντα,  λειτούργησαν ως βάση. Στο έργο μας δεν θα δείτε τη ζωή των αληθινών Βλαντ και Αντρία, αλλά ένα μείγμα από πληροφορίες της ζωή τους, από ιστορικά γεγονότα αλλά και από φανταστικά γεγονότα που εξυπηρετούν την δική μας πλοκή και τις ιδέες που διατρέχουν το έργο. Η πιο απαιτητική στιγμή ήταν όταν καταλάβαμε ότι έπρεπε να αφήσουμε την ασφάλεια του αρχικού σχεδίου, να γράψουμε ένα έργο για τη Νίστορ, και να μετατοπιστούμε. Να εστιάσουμε στην ΙΣΤΟΡΙΑ που μας εξέπληξε, να βουτήξουμε στις ιστορίες των απλών ανθρώπων που μας συγκλόνισαν. Τώρα μπορώ να πω ότι μας βγήκε σε καλό. Το “kill your darlings” είναι σωτήριο σ’ αυτές τις περιπτώσεις, γιατί η πραγματικότητα μερικές φορές ξεπερνάει κάθε αρχική πρόθεση, και δείχνει στην καρδιά ποιο δρόμο ν’ ακολουθήσει.

“Κάθε Χριστούγεννα δικαιούμασταν δύο πορτοκάλια κάθε οικογένεια”

Ποιες ήταν οι πιο δυνατές εμπειρίες σας από το ταξίδι, και πόσο επηρέασε την ατμόσφαιρα της παράστασης το γεγονός ότι πίσω της υπάρχουν πραγματικές ιστορίες ανθρώπων; 

Το ταξίδι ολόκληρο ήταν τρομερή εμπειρία. Γνωρίσαμε ανθρώπους και ακούσαμε λεπτομέρειες της ζωής τους που δεν είχαμε φανταστεί, μας άνοιξαν τα σπίτια και την  καρδιά τους. Ήταν σαν να περίμεναν χρόνια να σταθούν μπροστά σε μια κάμερα και να τα «πούνε». Όχι μεταξύ τους αλλά μπροστά στα μάτια ενός ξένου. Ήταν σοκαριστικές οι αφηγήσεις τους. Ευτυχώς είχαμε προβλέψει να πάρουμε μαζί μας τον συνεργάτη μας Πέτρο Μακρή, με την κάμερα του, κι έτσι τα έχουμε καταγράψει όλα. Το ότι υπήρξαμε παρόντες στην αφήγηση, επηρεάζει αυτόματα την παράσταση. Είναι μια εμπειρία γραμμένη στο σώμα μας κι αυτό, πέρα από τα τεχνικά μέσα, αναπόφευκτα, «γράφει» και φτιάχνει την ατμόσφαιρα για χάρη του θεατή.

Μια πολύ δυνατή εμπειρία κοινή για μένα, τον Κωνσταντίνο και τον Πέτρο ήταν και ο λόγος που προέκυψε ο τίτλος της παράστασης ” Δύο πορτοκάλια για τα Χριστούγεννα”. Κρύβει μια πολύ συγκινητική ιστορία. Κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων-συζητήσεων με τους ανθρώπους που συναντήσαμε στο Βουκουρέστι, όλοι μίλησαν για τις στερήσεις που βίωσαν, σε όλα τα επίπεδα, αλλά κυρίως για την πείνα, τις ουρές, τα δελτία σίτισης, τις μικρές ποσότητες φαγητού που δικαιούταν η κάθε οικογένεια. Οι -διαφορετικού ύφους- αφηγήσεις καθενός και καθεμιάς από αυτούς, είχαν έναν κοινό παρονομαστή. Μια λεπτομέρεια που κανένας δεν ξεχνούσε να αναφέρει και που, για μένα αποτέλεσε και την πιο ιδιαίτερη στιγμή (που δεν ήταν μία, αλλά τέσσερις) σε όλο το ταξίδι μας. Όλοι, περίπου, κατέληγαν στη φράση “Κάθε Χριστούγεννα, όμως,  παρά την πολιτική λιτότητας, δικαιούμασταν δύο πορτοκάλια κάθε οικογένεια”. Μας περιέγραφαν τη λαχτάρα με την οποία τα περίμεναν και τα έτρωγαν (μέχρι τέλους, πολλές φορές και τη φλούδα) και λέγοντάς μας αυτό, συγκινούνταν βαθιά.

Ενεργοποιώντας, σχεδόν, τους σιελογόνους αδένες τους (και μ α ς , φυσικά) μας μετέδιδαν κάθε μνήμη, κάθε βίωμα, κάθε συναίσθημα. Το είπε ο πρώτος, σκεφτήκαμε πόσο δύσκολα θα πέρασαν με την πείνα. Το είπε ο δεύτερος, κοιταχτήκαμε μεταξύ μας. Το είπε ο τρίτος αρχίσαμε να μην αισθανόμαστε βολικά πάνω στις καρέκλες. Το είπε και ο τέταρτος κι ανατριχιάσαμε. Και κάπως έτσι, αυθόρμητα και από κοινού, μας ήρθε ο τίτλος. Το σκεφτήκαμε συγχρόνως. Ήταν μια κοινή βιωματική εμπειρία που δεν μας έδινε άλλη επιλογή. Όταν επιστρέψαμε συναντήσαμε μια συνάδελφο, ηθοποιό, που μας ρώτησε ποια θα είναι η επόμενη δουλειά μας. Όταν της αναφέραμε τον τίτλο, δάκρυσε γιατί θυμήθηκε τον πατέρα της και τις στερήσεις που εκείνος έζησε στην Ελλάδα, αλλά και  τη χαρά που αισθανόταν κάθε φορά που έβρισκε ένα πορτοκάλι για να φάει... Εκεί συνειδητοποίησα ότι το πορτοκάλι, για ολόκληρες γενιές (και για εμάς πλέον) δεν είναι ένα απλό φρούτο. Θα μπορούσε να αναχθεί σε κάτι σαν σύμβολο.

Πώς εξερευνήσατε με τον Κωνσταντίνο Μάρκελλο τη σύνδεση του χαρακτήρα σας με την πολιτική ιστορία που περιγράφει το έργο; 

Στα έργα που κάνουμε, και που γράφει ο Κωνσταντίνος, κάνουμε σχεδόν πάντα μαζί την έρευνα, τις συναντήσεις με τους ανθρώπους που εμπλέκονται με την εκάστοτε ιστορία, ακόμα και την δραματουργία. Είμαστε παρόντες και η δύο οπότε το πλαίσιο, η Ιστορία, το βίωμα,  μάς ακολουθεί από την αρχή ως το τέλος. Δεν χρειάστηκε να κάνουμε το κάτι παραπάνω εδώ. Υπήρχε ήδη μια κοινή βιωματική εμπειρία, κάτι που είχε ήδη κερδηθεί στην πράξη. Το ταξίδι στο Βουκουρέστι, η συνάντηση με την Αντρία. Η συνεργασία μας στην δημιουργία της παράστασης, αφού ξεκινήσουν οι πρόβες είναι άλλης μορφής. Εκεί έχει να κάνει με την σκηνοθετική γραμμή που θα επιλεγεί, αλλά και με το πώς θα φτιαχτεί ένας κοινός υποκριτικός κώδικας ανάμεσα στους ηθοποιούς, ώστε να είμαστε όλοι κομμάτια της ίδιας ιστορίας, της ίδιας αφήγησης. Ο Κωνσταντίνος έχει τα εργαλεία και τη συνέπεια και το καταφέρνει αυτό πολύ καλά. Με καθοδηγεί πολλές φορές σε μονοπάτια που δεν είχα φανταστεί γι’ αυτό και, ως ηθοποιός, τον εμπιστεύομαι πολύ.

Στεργίου: “Ζούμε σε μία πολύ επικίνδυνη ιστορική περίοδο που, ό,τι κι αν συμβαίνει δεν αντιδρούμε”

Υπάρχει κάποια σκηνή της παράστασης που σας συγκινεί ή σας προκαλεί περισσότερο ως ηθοποιό; Ποια είναι αυτή και γιατί;

Φυσικά η σκηνή μέσα στην οποία η Αντρία ανακαλύπτει την αλήθεια για το παρελθόν της, και για όσα της κρύβει ο Λουτσιάν. Πολλά νέα δεδομένα έρχονται -από το πουθενά- στην επιφάνεια και κλονίζουν κάθε βεβαιότητα που είχε στην ζωή της. Μένει σε εκκρεμότητα, ολότελα μόνη της, εύθραυστη και δυνατή ταυτόχρονα. Είναι,  από γραφής του, ένας καταπληκτικός ρόλος. Με προκαλεί σε κάθε στιγμή του γιατί, έτσι όπως αλλάζει πορείες μέσα στην πλοκή, με σπρώχνει κι εμένα να παραμένω ευέλικτη. Με εξασκεί στο να παίρνω γρήγορες ψυχικές αποφάσεις και να βάζω το μυαλό στην άκρη.

Ποιο είναι το κεντρικό μήνυμα που θέλει να μεταφέρει το έργο στους θεατές και πόσο επίκαιρο φαντάζει σε μια Ευρώπη που εκφασιστοποιείται;

Οι άνθρωποι εκεί έζησαν σχεδόν όλη τους τη ζωή μέσα στην καταπίεση. Κατάφεραν να σηκώσουν ανάστημα και να κάνουν -κάτι σαν- επανάσταση τα Χριστούγεννα του ’89 και να ρίξουν το καθεστώς. Μέχρι τότε έβλεπαν δύο ώρες τηλεόραση την ημέρα με φιλτραρισμένη πληροφορία για να μην γνωρίζουν τι συμβαίνει στον έξω κόσμο, να μην έρχονται σε επαφή με τις ανέσεις της Δύσης. Εμείς τώρα έχουμε όλη την πληροφόρηση που θα θέλαμε, αλλά βρισκόμαστε σε σύγχυση από τη υπερβολή και την διαστρέβλωση. Τώρα υπάρχουν βίντεο που μπορεί να δείχνουν έναν άνθρωπο να σκοτώνεται, κι αυτό να μην θεωρείται απόδειξη. Αποκρύπτονται πληροφορίες, γίνονται εγκλήματα, καταστροφές και δεν καλύπτονται από τα βασικά μέσα ενημέρωσης.

Όπως ο ρουμανικός λαός, έτσι κι εμείς ζούμε σε μία πολύ επικίνδυνη ιστορική περίοδο που, ό,τι κι αν συμβαίνει δεν αντιδρούμε. Είτε από φόβο είτε επειδή το συνηθίσαμε. Μετά από αλλεπάλληλες ματαιώσεις, ακόμα νομίζουμε -και περιμένουμε- ότι θα έρθει κάποιος να μας σώσει. Έχουμε απενεργοποιηθεί ως πολίτες και ως άνθρωποι και ζούμε με θυμό και ανάθεμα πίσω από ένα πληκτρολόγιο. Βασικά ζητήματα δημοκρατίας παραμένουν άλυτα δεκαετίες τώρα, η πολιτεία δεν μεριμνά όσο χρειάζεται για τους ανθρώπους, για την υγεία και την παιδεία τους, οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί στοιβάζονται σε διαδρόμους νοσοκομείων. Ο φασισμός, ο φανερός και ο καλά κρυμμένος, έχει απλωθεί σε όλη  την υφήλιο. Στις Η.Π.Α. επανεξελέγη ο Τραμπ. Η ανθρωπότητα επαναλαμβάνει τα ίδια λάθη.