Γιάννης Κωνσταντινίδης: Ποιος ήταν ο “διπλός”, αλλά όχι διχασμένος σπουδαίος συνθέτης

Τέσσερα μοναδικά συναυλιακά προγράμματα συνθέτουν ένα πολύπτυχο αφιέρωμα στο έργο του σπουδαίου συνθέτη Γιάννη Κωνσταντινίδη – Κώστα Γιαννίδη που κινήθηκε μεταξύ δύο μουσικών κόσμων και μεταξύ δύο ταυτοτήτων, τα οποία θα παρουσιαστούν στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ στις 10, 15, 16, 22 και 23 Νοεμβρίου 2024.

Την επιμέλεια και παρουσίαση των συναυλιών του αφιερώματος έχει ο καθηγητής Εθνομουσικολογίας Λάμπρος Λιάβας, στον οποίο κληροδότησε ο ίδιος ο συνθέτης το αρχείο του που διατηρείται στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ.

Ο Γιάννης Κωνσταντινίδης (Σμύρνη 1903 – Αθήνα 1984) υπήρξε μια ιδιαίτερη περίπτωση «διπλού» αλλά όχι διχασμένου συνθέτη, καθώς υπηρέτησε με την ίδια συνέπεια τόσο την «έντεχνη – λόγια – κλασική» μουσική όσο και το δημοφιλές «ελαφρό» τραγούδι (με το ψευδώνυμο Κώστας Γιαννίδης), για να αναδειχθεί σε κορυφαίο δημιουργό και στα δύο είδη. Και σίγουρα δεν είναι τυχαίο ότι ένα μεγάλο μέρος αυτής της «ευελιξίας» του, να κινείται σε διαφορετικά μουσικά είδη και ύφη, αποτελεί κληρονομιά της μουσικής ζωής στο πολυπολιτισμικό αστικό περιβάλλον της Σμύρνης.

Το «Αφιέρωμα στον Γιάννη Κωνσταντινίδη – Κώστα Γιαννίδη» παρουσιάζει, με τη συμμετοχή εκλεκτών συντελεστών, ορισμένες από τις πιο αντιπροσωπευτικές πλευρές του σπουδαίου έργου του μέσα από τέσσερις συναυλίες: «Τα έργα για φωνή και πιάνο» με τους Τάση Χριστογιαννόπουλο και Θανάση Αποστολόπουλο (10/11), «Λίγα λουλούδια αν θέλεις στείλε μου» με τραγούδια του Κώστα Γιαννίδη σε μεταγραφή για ορχήστρα εποχής και ερμηνευτές τους Ελένη Βουδουράκη, Άγγελο Παπαδημητρίου και Φένια Παπαδόδημα (15, 22/11), «Τα έργα για τετράφωνη μικτή χορωδία a cappella» με τη Μικτή Χορωδία Τμήματος Μουσικών Σπουδών Φιλοσοφικής Σχολής ΕΚΠΑ και το POLIS Ensemble (16/11) και Από τα έργα για πιάνο με τους Ευτυχία Βενιωτά, Θοδωρή Τζοβανάκη και τιμητική συμμετοχή της Νέλλης Σεμιτέκολο (23/11).

«Διπλός» αλλά όχι διχασμένος!

Ο Λάμπρος Λιάβας αναφέρει για τον Γιάννη Κωνσταντινίδη στο NEWS 24/7: Ο Κωνσταντινίδης υπήρξε «διπλός» αλλά όχι διχασμένος! Υπηρέτησε με την ίδια συνέπεια τόσο τη «λόγια» μουσική όσο και το δημοφιλές «ελαφρό» τραγούδι («οι ελαφροί ας το λέγουν ελαφρό») για ν’ αναδειχθεί σε κορυφαίο δημιουργό και στα δύο είδη. Σίγουρα δεν είναι τυχαίο ότι ένα μεγάλο μέρος αυτής της «ευελιξίας» του, να κινείται σε διαφορετικά μουσικά είδη και ύφη συνδέεται με το πολυ-πολιτισμικό περιβάλλον της Σμύρνης, όπου έσμιγαν «τ’ αηδόνια της Ανατολής με τα πουλιά της Δύσης» και τα μικρασιάτικα δημοτικά τραγούδια με τις ναπολιτάνικες καντσονέτες!

Αλλά και η διαμονή του στο Βερολίνο της δεκαετίας του ‘20 τον προίκισε με πολύπλευρα μουσικά ακούσματα και πλούσιες εμπειρίες. Πέρα από τις «κλασικές» του σπουδές έπαιζε τακτικά ως πιανίστας, μαζί με τον φίλο και συγκάτοικό του Νίκο Σκαλκώτα, στον βωβό κινηματογράφο, στο ραδιόφωνο και στα μουσικά καφενεία και καμπαρέ. Ενώ η μαθητεία του κοντά στον Κουρτ Βάιλ τον έκανε να συνδέσει αβίαστα τη μουσική πρωτοπορία της εποχής με τους μοντέρνους χορευτικούς ρυθμούς.

Μουσική που καταυγάζεται από το φως του Αιγαίου

Ο Κωνσταντινίδης με τη γνήσια αστική αγωγή του Μείζονος Ελληνισμού, με βαθιά καλλιέργεια και συναρπαστικές εμπειρίες, γεφύρωσε αρμονικά την Ανατολή με τη Δύση, τη δημοτική με την αστική παράδοση, τη βιωματική λαϊκή έκφραση με τη λόγια δημιουργία. Γνήσιος εκπρόσωπος της «Γενιάς του ‘30», αναζήτησε την ελληνικότητα πέρα από τον λαϊκισμό του επιφανειακού φολκλόρ. Μας κληροδότησε μια μουσική που δεν σκιάζεται από πάθη και εντάσεις, δεν απογειώνεται σε κόσμους ξένους και σκοτεινούς, αλλά καταυγάζεται από το φως του Αιγαίου και καθιερώνεται χάρη στη σεμνότητα και την απλότητα που τον χαρακτήριζαν ως άνθρωπο και δημιουργό. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ίδιος δήλωνε «μουσικός» και όχι συνθέτης για τα κλασικά του έργα, ενώ –αντιθέτως- προτιμούσε τον τίτλο «συνθέτης» και όχι τραγουδοποιός για τα «ελαφρά» τραγούδια του!

Τα «ρεφρέν που επιμένουν»!

Τι να πρωτοδιαλέξεις από τα «ρεφρέν που επιμένουν»! Τραγούδια που αντιστέκονται στην ετικέτα του «ρετρό» κι επανέρχονται με τη διαχρονική τους δύναμη και αλήθεια για να τα ανακαλύψουν και οι νεότερες γενιές. Ο Γιαννίδης απέδειξε πόσο δύσκολο είναι να γράψει ένας μουσικός δημιουργός μια απλή, πηγαία μελωδία και, το κυριότερο, να την εναρμονίσει και να την ενορχηστρώσει με γνώση κι έμπνευση, κάτι που εξακολουθεί να σπανίζει σ’ έναν χώρο όπου υπάρχουν μπόλικοι «τραγουδοποιοί» αλλά λίγοι, ελάχιστοι πραγματικοί «συνθέτες».
Σε σχέση με το διαχρονικό τους μήνυμα θα ξεχώριζα ίσως τα δυο τραγούδια που κλείνουν το αφιέρωμα μας: «Μια φορά μονάχα ζούμε» και «Έτσι είν’ η ζωή». Τα έγγραψε και τα δυο στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής:

«Όλοι ερχόμαστε και γρήγορα περνούμε
Στον κόσμο αυτό και γι’ αυτό…
Η ζωή μας κάθε μέρα κάθε βράδυ
ας κυλάει μες στο γέλιο, μες στο χάδι.
γιατί όλοι, σοβαρά αν το σκεφτούμε,
μια φορά μονάχα ζούμε.
Έτσι είν’ η ζωή, μικρό μου, πάντα έτσι είν’ η ζωή
κι όποιος δεν τη ζει πικρά μετανοεί…»
Ακούστε-το, τραγουδήστε-το, πιστέψτε-το. Το λεν και τα τραγούδια!