Πολιτικές εξαγγελίες και ψευδοπροφητεία

Διαβάζοντας στις ειδήσεις για μια ακόμη ειδεχθή γυναικοκτονία, ήταν φυσικό να θυμηθώ εκείνη την προεκλογική εξαγγελία του 2019, ότι δήθεν με την κατάργηση του «Νόμου Παρασκευόπουλου», το πολύ και με την είσοδο της Αστυνομίας στα Εξάρχεια, «θα τέλειωνε η εγκληματικότητα». Ήταν μια αβάσιμη πολιτική εξαγγελία, προφητεία ασφάλειας, αφού καμιά εγκληματολογική έρευνα ή άλλη στατιστική δεν τεκμηρίωνε την προοπτική.

Στην πραγματικότητα ο «Νόμος Π.» ήταν ληγμένος ήδη από το 2017*, ενώ κατά την περίοδο της εφαρμογής του οι στατιστικές της Αστυνομίας κατέγραφαν το ιστορικά χαμηλότερο ποσοστό σοβαρής εγκληματικότητας. Από το 2019 άλλαξε γενικότερα η ποινική νομοθεσία, ο τιμωρητισμός και η αυστηρότητα έκτοτε διαρκώς θεριεύουν, και η εγκληματικότητα όλων των απεχθών μορφών συνεχίζεται απτόητη.

Δεν χρειάζεται να θυμίσω τα είδη της, ούτε τα θύματά της: Είναι πάντα οι πιο αδύνατες, οι πιο αδύνατοι.

Η ειδησεογραφία (έντυπη , τηλεοπτική, διαδικτυακή) φυσικά ενημερώνει για τα φαινόμενα. Ειδικά το μέρος της εκείνο που προφήτευε ότι θα αρκούσε η παραπάνω αλλαγή ώστε η ασφάλεια να επιστρέψει στον τόπο και να εξαφανιστεί το έγκλημα, τώρα αποφεύγει την αυτοδιάψευσή του δια της σιωπής.

Είναι αλήθεια, ότι οι μεγαλόστομες προφητείες και προβλέψεις για τις – μέχρι και χαοτικές – κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις στη νεωτερική εποχή συνήθως διαψεύδονται. Πρόχειρο παράδειγμα παγκόσμιας εμβέλειας η πρόβλεψη του Αμερικανού πολιτικού επιστήμονα Francis Fukuyama στο βιβλίο του The End of History and the Last Man **. Προέβλεπε την έλευση του τέλους της κοινωνικοπολιτικής εξέλιξης με τη διάδοση των φιλελεύθερων δημοκρατιών και της ελεύθερης αγοράς. Η κριτική ώθησε τον F. Fukuyama σε μεταγενέστερες λειάνσεις των θέσεών του.

Υπάρχει όμως και μια επίσης παγκοσμίως αξέχαστη εξαίρεση: Ένα λογοτεχνικό έργο με απίθανες προβλέψεις κοινωνικοπολιτικής μελλοντολογίας και επιβεβαιώσεις. Αναφέρομαι ιδίως στο δυστοπικό βιβλίο του George Orwell «1984»: Δημοσιεύθηκε το 1949, ενώ είχε γραφεί το 1948 (εξού ο τίτλος του 1984 που προέκυπτε με αναριθμητισμό) προβλέποντας καταστάσεις ολοκληρωτισμού και μαζικής παρακολούθησης (Μεγάλος Αδελφός). Το χρονόσημο 1984 ξεπεράστηκε και οι προβλέψεις του ακόμη επαληθεύονται.

Στην μετανεωτερική εποχή μας μας τα πράγματα με τις μελλοντολογίες έχουν αλλάξει άρδην. Στο πεδίο της επιστημονικής φαντασίας, από τον Ιούλιο Βερν και τον H. G. Wells, τη λογοτεχνία και τα κόμικς, τη σκυτάλη πήρε ιδίως ο κινηματογράφος (Blade Runner, Gattaca, A Space Odyssey, Artificial Intelligence – του Spielberg, και τόσα άλλα, έως και το σχετικά πιο πρόσφατο Don’t look up του Adam McKay), με μυθοπλασίες που επαληθεύονται ή «απειλούν» να επαληθευθούν.

Χαρακτηριστικό είναι ότι τώρα, πρώτα με την κβαντομηχανική και ύστερα με την Τεχνητή Νοημοσύνη, οι προβλέψεις περνούν από το πεδίο της προφητείας στην επικράτεια της επιστήμης, αποτελώντας ένα σημαντικό μέρος των προϊόντων της. Οι αλγόριθμοι αφορούν τη φύση, τον καιρό, τις ατομικές και τις συλλογικές συμπεριφορές στο πεδίο της οικονομίας, της πολιτικής και της κοινωνίας, τροφοδοτούν διαρκώς τα κοινωνικά δίκτυα και την επιστημονική έρευνα. Δεν είναι αλάθητες οι αλγοριθμικές προβλέψεις, ούτε απαλλαγμένες από προκαταλήψεις, πλείστες όμως είναι αξιόπιστες και εξαιρετικά χρήσιμες.

Οι προβλέψεις – προφητείες είναι έργα που στο πέρασμα των αιώνων αλλάζουν θέση στο ανθρώπινο σύμπαν. Κάποτε ανήκαν στη σφαίρα των μύθων (Σίβυλλα, Πυθία, Κάλχας, Τειρεσίας, Κασσάνδρα) και της θρησκείας, πέρασαν στην τέχνη και στις επιστήμες, πότε – πότε παλινδρομούν. Για παράδειγμα, προβλέψεις για το τέλος του γήινου περιβάλλοντος κάποτε αποτελούσαν μετέωρη καταστροφολογία, ενώ ενδημούν και σήμερα σε κύκλους φανατικών «ψεκασμένων». Κάποιες νέες όμως απασχολούν τα πιο έγκυρα επιστημονικά εργαστήρια καθώς και διεθνή πολιτικά κέντρα που παρακολουθούν την υπερθέρμανση του πλανήτη.

Πέρασε καιρός. Το πανοπτικό σύστημα φύλαξης του J. Bentham και η πανοπτική δυστοπία του G. Orwell συμπληρώνονται πλέον με πανακουστικά συστήματα που κρυφακούν από στρατιωτικούς και Υπουργούς έως δικαστικούς και αρχηγούς κομμάτων. Η Δικαιοσύνη δεν ακούει, αλλά ακούγεται. Εντωμεταξύ, με την υπερθέρμανση του κλίματος για το μέλλον προβλέπεται αρκετή ξηρασία. Ευτυχώς θα υπάρχουν και κάποια διαλείμματα ..ευθυμίας, καθώς οι αλγόριθμοι θα διαψεύδουν τους ψευδοπροφήτες, και οι τελευταίοι θα πασχίζουν να διασώζονται σβήνοντας την ιστορία. Με τη μέθοδο δηλαδή που είχε προβλέψει ο G. Orwell.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

*Ν. 4411/2016. Βλ. Μ. Πούλου, Πολιτικός φόβος και έγκλημα. Η περίπτωση του «νόμου Παρασκευόπουλου». Εκδ. Εύμαρος (2022) σελ. 82κε. , Ε. Φυτράκη, Ποινικός λαϊκισμός και (νέα) σωφρονιστική πολιτική, Εγκληματολόγοι τ.9/2021 σελ. 1κε., Ν. Κουλούρη, Πολιτική εγκληματοφοβία και «σωφρονιστική» αχρήστευση. Από το κράτος -δήμιο στο κράτος -τιμωρό; στον Τόμο στη μνήμη του καθηγητή ποινικού δικαίου Στέφανου Παύλου, έκδ. Σάκκουλα Αθήνα – Θεσσαλονίκη (2024) σελ.527κε., Μ. Γασπαρινάτου, Τιμωρητικότητα και ποινικός λαϊκισμός, προς μια αλλαγή παραδείγματος.., στον αμέσως προαναφερόμενο Τόμο, σελ. 494 – 495.

** Έκδ. 1992, έχει μεταφραστεί στα ελληνικά από τον Αχ. Φακατσέλη με τίτλο «Το τέλος της Ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος», έκδ. Λιβάνη.