Δήμος Αβδελιώδης: “Στο θέατρο νομίζουμε πως βλέπουμε, ενώ στην πραγματικότητα ακούμε”

O Δήμος Αβδελιώδης σκηνοθετεί στο Θέατρο Αθηνών τα διηγήματα «Όνειρο στο κύμα»- «Έρως Ήρως» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Σε αυτά ο σπουδαίος Έλληνας λογοτέχνης μεταγράφει με ποιητικό και δραματουργικό οίστρο τις δύο όψεις του ανολοκλήρωτου και ανομολόγητου έρωτα που έζησε για την ξαδέλφη του Μαχούλα,* βιώνοντας το δέος, τη μέθεξη, το πάθος, τη συντριβή, έως το μεγαλείο και τον ηρωισμό της ανθρώπινης ψυχής, αφήνοντάς μας δύο διαχρονικά αριστουργήματα που δοξάζουν τον Άνθρωπο.

Στο πρώτο, μας μεταφέρει σ’ ένα νυχτερινό, καλοκαιρινό τοπίο, όπου αντικρίζει με δέος την ομορφιά της νεαρής συνομήλικής του Μοσχούλας – Μαχούλας, καθώς εκείνη κολυμπώντας αναδύεται γυμνή μέσα απ’ τη θάλασσα στο φως της Σελήνης. Όταν κινδυνεύει να πνιγεί, βουτά και την σώζει. Η χαρά ότι της έσωσε τη ζωή αποκτά απείρως μεγαλύτερη αξία από την ερωτική επιθυμία.

Στο δεύτερο, που το θεωρούμε ως εξέλιξη της προηγούμενης ιστορίας, ο έρωτας του Παπαδιαμάντη για την Αρχόντω – Μαχούλα, μετατρέπεται σε οδυνηρότατο πάθος, με άφατο ψυχικό πόνο, όταν διαπιστώνει πως κινδυνεύει να την χάσει από έναν μεγαλύτερό του και ευκατάστατο Άνδρα.

Ο Παπαδιαμάντης δεν χρησιμοποιεί δραματουργικά μοντέλα και τεχνικές. Κάθε του φράση είναι πηγαία κατάθεση ψυχής, ασπαίρουσα, συναρπαστική, σαν θεία μουσική.

Αυτήν την αυθεντική, σπάνια ποιητική τέχνη του προσπαθεί να αποδώσει η παράσταση του Δήμου Αβδελιώδη, με τον Θεμιστοκλή Καρποδίνη, αναδεικνύοντας το πνεύμα του που μας διδάσκει αθόρυβα πως κανένας έρωτας δεν μπορεί να ευτυχήσει, εάν δεν υπάρχει σεβασμός προς τον εαυτό μας και προς τον άλλο, αφού η πραγματική απόλαυση ως αγαθό δεν εξαρτάται από την ικανοποίηση ενός πόθου, αλλά από την ψυχική και την ηθική μας πληρότητα.

Ο Δήμος Αβδελιώδης και ο Παπαδιαμάντης

Ο Δήμος Αβδελιώδης αποκαλύπτει τι είναι αυτό που τον γοητεύει στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη “η απροσποίητη μαγεία της σκέψης του, που ξεχωρίζει ανάμεσα στο πλήθος σημαντικών Ελλήνων διηγηματογράφων από τον Καρκαβίτσα μέχρι τον Ροΐδη, οι οποίοι έχουν αποτυπώσει τα ήθη της εποχή τους με το δικό τους συγγραφικό ταμπεραμέντο.

Αυτό όμως που κάνει ξεχωριστό τον Παπαδιαμάντη είναι πως μας μιλά άμεσα και απέριττα, χωρίς συγγραφική μάσκα, αγγίζοντάς μας με την πρώτη του φράση, όπως θα μας μαγνήτιζε κι ο προφορικός του λόγος αν τον ακούγαμε. Για αυτή τη φυσική του έλξη μίλησαν μεγάλοι ποιητές κι ανάμεσά τους ο Σεφέρης κι ο Ελύτης αναγνωρίζοντάς του την κορυφαία, διαχρονική, ψυχαγωγική και θεραπευτική του επίδραση.

Στο κατεξοχήν δηλαδή χρηστικό αποτέλεσμα της δραματουργικής τέχνης, που προσιδιάζει στο Αρχαίο Δράμα και τους Ποιητές του, των οποίων ο σκοπός ήταν να ψυχαγωγούν και να θεραπεύουν το κοινό τους με τον Λόγο, χωρίς να επιδιώκουν να διακριθούν για την πρωτοτυπία τους, αλλά για τη συγκίνηση που θα προκαλούσε το έργο τους, καλλιεργώντας συνειδητά τις πανανθρώπινες αξίες που δημιουργούν ομοψυχία και σεβασμό στη ζωή και την ανθρώπινη ύπαρξη.

Αυτές οι αξίες διατρέχουν όλο το έργο του μαζί με την πίστη του στον Θεό και την διακριτική του αντίληψη για τα αισθήματα των ανθρώπων που τα νιώθει, τα βιώνει και τα χρεώνεται ως δικά του αισθήματα. Και ίσως η αλήθεια αυτών των αισθημάτων είναι που κάνει το έργο του αθάνατο. Επειδή είναι τα ίδια αισθήματα που έζησαν και ζούνε οι άνθρωποι όλων των εποχών και όλων των πολιτισμών”.

Πώς βλέπετε τον ρόλο σας ως σκηνοθέτη σε μια τέτοια θεατρική μεταφορά: είστε απλά μεταφραστής του κειμένου ή δημιουργείτε ένα νέο έργο τέχνης;

“Θα ήθελα να πω ότι το πρώτο που με ενδιαφέρει είναι να επιλέξω έργα που είναι χρήσιμα για το κοινό. Χρήσιμο πιστεύω πως είναι οποιοδήποτε έργο μάς δημιουργεί αβίαστη συγκίνηση. Δεν θα μπορούσα να επιλέξω έργα που θα υποβάλουν το κοινό σε δοκιμασίες διαφόρων ειδών.

Εφόσον η θεατρική, όπως και η κινηματογραφική τέχνη από τη φύση τους παρέχουν αθόρυβα, αλλά υποβλητικά πρότυπα σκέψης και δράσης στον νου των ανθρώπων. Διαμορφώνουν δηλαδή το είδος και το επίπεδο του καθημερινού πολιτισμού που ζουν οι άνθρωποι στο σχολείο, στον δρόμο, στο γραφείο, σε μια πόλη και σε μια χώρα.

Έχοντας επιλέξει το έργο, γίνομαι δραματουργός για να «διαβάσω» αναλυτικά το κείμενο του έργου και να κατανοήσω την συμβολική σημασία των λέξεων και των φράσεων. Κατόπιν πρέπει να καθοδηγήσω τη μουσική εκτέλεση της παρτιτούρας του κειμένου βάσει των μουσικών παραμέτρων της ανθρώπινης φωνής. Κατ’ αυτή την πρακτική διαδικασία παρεμβαίνουμε με τους συνεργάτες μου σε κάποιες αλλαγές λέξεων και φράσεων με σκοπό την απρόσκοπτη ροή του νοήματος για τους θεατές.

Σεβόμαστε τα κείμενα συγγραφέων που δεν είναι εν ζωή, κι όποια διόρθωση ή αφαίρεση κάνουμε γίνεται στο πνεύμα του Συγγραφέα, με την συναίσθηση πως θα το άλλαζε κι ό ίδιος αν ζούσε. Με την λογική πως είναι άλλος ο χαλαρός χρόνος μιας ανάγνωσης ενός βιβλίου και άλλος μιας θεατρικής του αναπαράστασης. Όταν αποδώσουμε μ’ αυτόν τον τρόπο ένα γραπτό έργο τέχνης, όπως αυτά τα δύο διηγήματα που ενοποιήσαμε με δραματουργικά κριτήρια, έχουμε μια αναδημιουργία του”.

Ποια είναι η φιλοσοφία σας όταν μεταφέρετε ένα λογοτεχνικό έργο στη σκηνή; Πώς διατηρείτε την ουσία του πρωτότυπου κειμένου;

“Η ουσία κάθε λογοτεχνικού ή θεατρικού κειμένου βρίσκεται μέσα στο ίδιο το κείμενο του συγγραφέα, που αποτελείται από ένα πλήθος ξεχωριστών ως προς τη σημασία τους φράσεων. Αυτές οι φράσεις εμπεριέχουν σε λανθάνουσα μορφή τις πραγματικές πληροφορίες που πρέπει να αποκαλυφθούν με τη φωνητική τους ερμηνεία.

Ο τρόπος που σκηνοθετώ με τη ΛΟΓΙΚΗ – ΜΟΥΣΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟ όλα αυτά τα χρόνια αποδίδει ολογραφικά όλες τις ουσιώδεις πληροφορίες κάθε κειμένου που δεν είναι άλλο από ιδέες, εικόνες και τα αισθήματα του ίδιου του συγγραφέα γι’ αυτές τις ιδέες και τις εικόνες και όχι τα συναισθήματα του ηθοποιού για όλα αυτά.

Έτσι κάθε έργο έχει τη δική του μουσική ταυτότητα και ατμόσφαιρα όπως συμβαίνει και με έργα της μουσικής που είναι απόλυτα διακριτά μεταξύ τους. Με αυτόν τον τρόπο το έργο μεταβιβάζεται δια της φωνής του ηθοποιού και γίνεται απόλυτα κατανοητό από τους θεατές κάθε ηλικίας και παιδείας μέσω του λόγου”.

Ο Δήμος Αβδελιώδης ο Παπαδιαμάντης και το σήμερα

Πώς συνδέετε τα ηθογραφικά στοιχεία του Παπαδιαμάντη με τις σύγχρονες ανησυχίες του ελληνικού θεάτρου;

“Πιστεύω πως σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά έχουμε ανάγκη από αποδεδειγμένα κορυφαία έργα της ελληνικής και παγκόσμιας Γραμματείας, που προσφέροντάς μας ενθουσιασμό και συγκίνηση μέσα από τις κοινές αξίες και αλήθειες να νιώθουν οίστρο για τη ζωή επαναφορτίζοντάς τους τις μπαταρίες.

Όπως τα μεγάλα κλασικά μουσικά έργα που πάντα μας προσφέρουν ευχαρίστηση και χαρά στο άκουσμά τους.

Νομίζω πως το θέατρο μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην δημιουργική αναγέννηση της χώρας μας, προσφέροντας πνευματική καλλιέργεια, αισιοδοξία, και δημιουργική πνοή σε όλες τις δραστηριότητες και τα επαγγέλματα. Το έχουμε μεγάλη ανάγκη στη σημερινή συγκυρία”.

Τι θα λέγατε πως είναι αυτό που αναζητάτε στο θέατρο τόσα χρόνια μετά;

“Εξακολουθώ να συνειδητοποιώ μέσα σ’ όλο αυτό το διάστημα όλο και περισσότερο πως στο θέατρο εν αρχή ην ο Λόγος. Παράσταση με περιορισμένα όλα τ’ άλλα αισθητικά στοιχεία μπορεί να υπάρξει. Παράσταση χωρίς την καθαρότητα της ροής του νοήματος, δεν μπορεί να πραγματοποιήσει τον σκοπό της, που είναι η βαθιά ψυχική απόλαυση και όχι απλώς η ικανοποίηση των αισθήσεων που είναι ρηχή και φευγαλέα. Συνήθως λέω πως στο θέατρο νομίζουμε πως βλέπουμε, ενώ στην πραγματικότητα ακούμε. Και αν δεν ακούσουμε «καλά», τότε δεν «βλέπουμε»”.

*Η Μαχούλα περιγράφεται από τον Παπαδιαμάντη στο δραματικά σημαίνον για εκείνον διήγημά του «Φαρμακολύτρα», όταν συναντά το ίνδαλμά του ύστερα από 20 χρόνια χωρίς ακόμη να έχει ο ίδιος λυτρωθεί, ενώ εκείνη εντελώς ανυποψίαστη κάνει τάμα στον ίδιο ναό, για να λυτρωθεί ο γιός της από τα μάγια του έρωτα.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Δραματουργία / Διδασκαλία Ερμηνείας / Σκηνική Όψη / Σκηνοθεσία: Δήμος Αβδελιώδης
Ερμηνεύει ο Θεμιστοκλής Καρποδίνης
Μουσική: Claude Debussy, “Lamer” Βοηθός Σκηνοθέτη: Στεφανία Βλάχου Graphic Design: Γιάννης Σταματόπουλος