Στη Γκάνα καίνε παλιές τηλεοράσεις για να επιβιώσουν

Πυκνά σύννεφα καπνού υψώνονται από τη χωματερή Agbogbloshie, στα δυτικά της πρωτεύουσας της Γκάνας, Άκρα. Ο αέρας στον τεράστιο αυτό χώρο είναι άκρως τοξικός και όσο πλησιάζει κανείς, η αναπνοή γίνεται πιο δύσκολη και η όραση θολώνει.

Γύρω από τις τοξικές αναθυμιάσεις βρίσκονται δεκάδες άντρες, οι οποίοι περιμένουν τα τρακτέρ να ξεφορτώσουν σωρούς καλωδίων, για να τα ρίξουν στη φωτιά. Άλλοι σκαρφαλώνουν σε λόφους αποβλήτων και κατεβάζουν μέρη από τηλεοράσεις, υπολογιστές και πλυντήρια, τα οποία επίσης καίνε.

Αυτό που κάνουν είναι να εξάγουν πολύτιμα μέταλλα, όπως χαλκό και χρυσό, από ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά απόβλητα, πολλά από τα οποία έχουν φτάσει στη Γκάνα από τις πλούσιες χώρες.

“Δεν αισθάνομαι καλά“, λέει ο νεαρός εργάτης Αμπντούλα Γιακούμπου, τα μάτια του οποίου είναι κόκκινα και δακρυσμένα από τους καπνούς καθώς καίει καλώδια και πλαστικά. “Ο αέρας, όπως βλέπετε, είναι πολύ μολυσμένος και δουλεύω εδώ κάθε μέρα, οπότε σίγουρα επηρεάζει την υγεία μας”.

Λίγο πιο πέρα, η Αμπίμπα Αλχασάν, μητέρα τεσσάρων παιδιών, δουλεύει διαχωρίζοντας χρησιμοποιημένα πλαστικά μπουκάλια κοντά στις φωτιές, χωρίς και η  ίδια να γλιτώνει από τον τοξικό καπνό. “Κάποιες φορές είναι τόσο δύσκολο να αναπνεύσεις, το στήθος μου γίνεται βαρύ και νιώθω πολύ άσχημα“, λέει.

Σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ, τα ηλεκτρονικά απόβλητα αποτελούν την ταχύτερα αυξανόμενη ροή αποβλήτων παγκοσμίως, με 62 εκατομμύρια τόνους να παράγονται το 2022, σημειώνοντας αύξηση 82% σε σχέση με το 2010.

Η ραγδαία “ηλεκτρονικοποίηση” της κοινωνίας μας βρίσκεται πίσω από αυτή την αύξηση, με προϊόντα όπως smartphones, υπολογιστές, έξυπνοι συναγερμοί και οχήματα με ενσωματωμένες ηλεκτρονικές συσκευές να παρουσιάζουν σταθερά αυξανόμενη ζήτηση. Για παράδειγμα, οι ετήσιες αποστολές smartphones έχουν υπερδιπλασιαστεί από το 2010, φτάνοντας τα 1,2 δισεκατομμύρια το 2023, σύμφωνα με τον ΟΗΕ.

Το πιο συχνά κατασχεθέν αντικείμενο

Ο ΟΗΕ αναφέρει ότι μόνο το 15% περίπου των ηλεκτρονικών αποβλήτων παγκοσμίως ανακυκλώνεται, με αποτέλεσμα ανεύθυνες εταιρείες να αναζητούν τρόπους διάθεσης σε άλλες χώρες, συχνά μέσω μεσαζόντων που διακινούν παράνομα τα απόβλητα.

Η ανακύκλωση αυτών των αποβλήτων είναι εξαιρετικά δύσκολη λόγω της σύνθετης σύστασής τους, που περιλαμβάνει τοξικά χημικά, μέταλλα, πλαστικά και άλλα στοιχεία που δεν διαχωρίζονται εύκολα, ενώ σύμφωνα με το BBC, ακόμη και οι αναπτυγμένες χώρες δεν διαθέτουν επαρκείς υποδομές για τη διαχείριση των ηλεκτρονικών αποβλήτων.

ΟΗΕ και τελωνειακές αρχές καταγράφουν δραματική αύξηση στη διακίνηση ηλεκτρονικών αποβλήτων από ανεπτυγμένες χώρες και ταχέως αναπτυσσόμενες οικονομίες. Τα ηλεκτρονικά απόβλητα αποτελούν πλέον το πιο συχνά κατασχεμένο αντικείμενο, αντιπροσωπεύοντας το ένα έκτο όλων των κατασχέσεων αποβλήτων παγκοσμίως, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τελωνείων.

Στο λιμάνι της Νάπολης στην Ιταλία, οι αρχές έδειξαν στο BBC πώς οι διακινητές δηλώνουν ψευδώς ή κρύβουν ηλεκτρονικά απόβλητα, τα οποία αποτελούν το 30% των κατασχέσεών τους. Σε ένα κοντέινερ με προορισμό την Αφρική, οι αξιωματούχοι βρήκαν κατεστραμμένα μέρη οχημάτων και ηλεκτρονικά απόβλητα, με λάδια να διαρρέουν από αυτά.

“Δεν συσκευάζεις έτσι προσωπικά σου εμπορεύματα και αντικείμενα. Τα περισσότερα προορίζονται για απόρριψη”, εξηγεί ο Λουίτζι Γκαρούτο, ερευνητής της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Απάτης (Olaf), ο οποίος συνεργάζεται με λιμενικούς σε όλη την Ευρώπη.

Παρόμοια είναι η κατάσταση και στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου σύμφωνα με αξιωματούχους παρατηρείται επίσης αύξηση των ηλεκτρονικών αποβλήτων που διακινούνται.

Στο λιμάνι Felixstowe, ο Μπεν Ράιντερ, εκπρόσωπος της βρετανικής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος, δήλωσε ότι τα απόβλητα συχνά δηλώνονται λανθασμένα ως επαναχρησιμοποιήσιμα, αλλά στην πραγματικότητα “διασπώνται για πολύτιμα μέταλλα και στη συνέχεια καίγονται παράνομα αφού φτάσουν στον προορισμό τους” σε χώρες όπως η Γκάνα.

Οι διακινητές προσπαθούν επίσης να αποκρύψουν τα ηλεκτρονικά απόβλητα αλέθοντάς τα και αναμειγνύοντάς τα με άλλες μορφές πλαστικού που μπορούν να εξαχθούν με τα κατάλληλα έγγραφα, όπως είπε. Μια προηγούμενη έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Τελωνείων έδειξε ότι υπήρξε αύξηση κατά σχεδόν 700% στη διακίνηση αυτοκινήτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους – μια τεράστια πηγή ηλεκτρονικών αποβλήτων.

Όμως οι ειδικοί λένε ότι αυτές οι κατασχέσεις και τα αναφερόμενα περιστατικά είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου.

Παρόλο που δεν έχει υπάρξει ολοκληρωμένη παγκόσμια μελέτη που να εντοπίζει όλα τα ηλεκτρονικά απόβλητα που διακινούνται εκτός του ανεπτυγμένου κόσμου, η έκθεση του ΟΗΕ για τα ηλεκτρονικά απόβλητα δείχνει ότι οι χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας εξακολουθούν να αποτελούν σημαντικό προορισμό, ωστόσο τα περισσότερα καταλήγουν σε χώρες της Αφρικής.

Μεγάλη ανησυχία για τις χημικές ουσίες

Όταν τα ηλεκτρονικά απόβλητα καίγονται ή απορρίπτονται, το πλαστικό και τα μέταλλα που περιέχουν μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία και να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, αναφέρει πρόσφατη έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

Ο ΠΟΥ αναφέρει ότι σε πολλές χώρες υποδοχής παρατηρείται επίσης άτυπη ανακύκλωση ηλεκτρονικών αποβλήτων – που σημαίνει ότι μη εκπαιδευμένοι άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων γυναικών και παιδιών, κάνουν τη δουλειά χωρίς προστατευτικό εξοπλισμό και τις κατάλληλες υποδομές και εκτίθενται σε τοξικές ουσίες όπως ο μόλυβδος.

Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας και ο ΠΟΥ εκτιμούν ότι εκατομμύρια γυναίκες και παιδιά που εργάζονται στον άτυπο τομέα της ανακύκλωσης μπορεί να επηρεαστούν.