ΕΙΝΑΙ ΤΕΧΝΗ ΜΙΑ ΜΠΑΝΑΝΑ ΚΟΛΛΗΜΕΝΗ ΜΕ ΧΑΡΤΟΤΑΙΝΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΙΧΟ, ΚΙ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΠΩΛΕΙΤΑΙ 6,2 ΕΚΑΤ. ΔΟΛΑΡΙΑ;
Δύο ιστορικοί και επιμελητές Τέχνης απαντούν στο φλέγον ερώτημα των ημερών για το αν “μπορεί μια μπανάνα, κολλημένη με χαρτοταινία να πωλείται 6,2 εκατομμύρια δολάρια”
Μια μπανάνα κολλημένη στον τοίχο με ασημένια ταινία. Αυτό είναι το διάσημο έργο “Comedian” του Ιταλού καλλιτέχνη Maurizio Cattelan, που από την πρώτη στιγμή της παρουσίασής του το 2019 στην Art Basel Miami Beach έγινε παγκόσμιο φαινόμενο. Με την απλότητα και την εννοιολογική του δύναμη, η “Comedian” δεν είναι απλώς ένα αντικείμενο· είναι ένας καμβάς προβληματισμού για τη φύση της σύγχρονης τέχνης, την εμπορευματοποίησή της και τα όρια της δημιουργικότητας.
Ένα έργο που «καταναλώνεται»
Η αξία του έργου δεν περιορίζεται στο ίδιο το φρούτο ή την ταινία που το στηρίζει, αλλά στο πιστοποιητικό αυθεντικότητας που το συνοδεύει. Οι οδηγίες του καλλιτέχνη για την αναπαραγωγή του προσδίδουν διάρκεια σε ένα έργο που, εκ πρώτης όψεως, είναι εφήμερο. Πρόσφατα, εν έτει 2024, ένα αντίγραφο του έργου πωλήθηκε σε δημοπρασία του οίκου Sotheby’s για το εντυπωσιακό ποσό των 6,2 εκατομμυρίων δολαρίων, αναδεικνύοντας την «υπερβατική» εμπορική αξία της τέχνης.
Ο αγοραστής δεν είναι κάποιος τυχαίος. Είναι ο Justin Sun, ιδρυτής της πλατφόρμας κρυπτονομισμάτων TRON. Μάλιστα δεν παρέλειψε να προσθέσει ένα σουρεαλιστικό στοιχείο στη συζήτηση, ανακοινώνοντας ότι σκοπεύει να φάει τη μπανάνα ως μέρος της καλλιτεχνικής εμπειρίας. Αυτό το γεγονός ανέδειξε τη θεματική του έργου: την παροδικότητα, την ιδέα της κατανάλωσης, και την ευθραυστότητα του νοήματος στην τέχνη.
Η Ιστορικός Τέχνης Άννα Μυκονιάτη απαντά στο ερώτημα αν είναι δυνατόν ένα τέτοιο έργο τέχνης να πωλείται για 6,2 εκατομμύρια ευρώ;
Το έργο “Comedian” έχει δεχθεί έντονη κριτική, αλλά και εξίσου μεγάλο θαυμασμό. Πολλοί την θεωρούν μια σύγχρονη εκδοχή της «Κρήνης» του Marcel Duchamp, όπου το αντικείμενο αποκτά αξία όχι λόγω της κατασκευής του, αλλά λόγω της ιδέας που αντιπροσωπεύει. Ο ίδιος ο Cattelan περιέγραψε το έργο ως ένα σχόλιο για την παγκοσμιοποιημένη οικονομία και τη σύγχρονη κουλτούρα της υπερβολής. Ωστόσο, υπήρξαν και αντιδράσεις. Κριτικοί υποστηρίζουν ότι το έργο αγγίζει τα όρια της φάρσας, προωθώντας μια τέχνη «κενή περιεχομένου», που βασίζεται αποκλειστικά στην πρόκληση.
Η Άννα Μυκονιάτη, Ιστορικός Τέχνης και επιμελήτρια στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, ρίχνει “φως” σε όλη αυτήν την υπόθεση και απαντά χαρακτηριστικά στο NEWS 24/7 πως “ως ιστορικός τέχνης μπορώ να σας αναλύσω τόσο φορμαλιστικά όσο και εννοιολογικά το Comedian, αλλά λέω να σας γλιτώσω από ένα μάθημα για τα σύμβολα της ανδρικής σεξουαλικότητας, την θεσμική κριτική, την γεωπολιτική της λατινικής Αμερικής και την προέλευση του όρου Μπανανία. Γιατί η ουσία είναι αλλού.
Είναι λοιπόν δυνατόν ένα τέτοιο έργο τέχνης να πωλείται για 6,2 εκατομμύρια ευρώ; Η απάντηση είναι ναι, αν κατανοήσουμε τη σημασία της ιδέας στην τέχνη και τις μηχανιστικές παραμέτρους της αγοράς της.
Η εμπορική αξία της τέχνης, όπως και οι τιμές στις χρηματοπιστωτικές αγορές, βασίζεται στον νόμο της προσφοράς και της ζήτησης. Δεν υπάρχει εγγενής, αντικειμενική αξία. Οι αντικειμενικοί και ποσοτικοποιήσιμοι παράγοντες που επηρεάζουν την αξία ενός έργου τέχνης (μέσο, διαστάσεις, προέλευση και κατάσταση συντήρησης, μοναδικότητα, αναγνωρισιμότητα καλλιτέχνη κ.α) υποσκελίζονται συχνά από την υποκειμενική αξία που έχει η τέχνη σε εκείνους που την διακινούν, την κατέχουν και τη θαυμάζουν. Γι’ αυτό είναι συχνό φαινόμενο πολλοί άνθρωποι να εκπλήσσονται ή ακόμα και να εξοργίζονται όταν ακούν ότι ένα συγκεκριμένο έργο τέχνης έχει πωληθεί για ένα μεγάλο χρηματικό ποσό. Πόσο μάλλον όταν αυτό είναι μία μπανάνα κολλημένη στον τοίχο με ταινία. Ωστόσο, πίσω από αυτόν τον φαινομενικό παραλογισμό, υπάρχουν και οικονομικές στρατηγικές”.
Και συνεχίζει μιλώντας για το επίμαχο έργο “το έργο Comedian, του Ιταλού καλλιτέχνη Maurizio Cattelan, που παρουσιάστηκε το 2019 στην Art Basel Miami, έγινε αντικείμενο συζήτησης όταν τότε πωλήθηκε για 120.000 δολάρια. Αυτή η «φάρσα» του Cattelan ξαναεμφανίστηκε φέτος στους Sotheby’s όπου αγοράστηκε για 6,2 εκατομμυρια ευρώ από τον Justin Sun, ιδρυτή της πλατφόρμας κρυπτονομισμάτων TRON.
Γιατι; Επειδή η αξία του δεν βρίσκεται στον υλικό φορέα του έργου, αλλά στην ιδέα και την πιστοποίηση αυτής από τον καλλιτέχνη. Η αγορά αυτή δεν είναι μια φανταχτερή επίδειξη πλούτου, αλλά μια υπολογισμένη οικονομική επένδυση. Αγοράζοντας το Comedian, ο Sun, ο οποίος ως crypto-mogul μπορεί να εκτιμήσει την αξία αφηρημένων εννοιών, δεν αποκτά το φυσικό αντικείμενο, αλλά ένα κομμάτι της σύγχρονης πολιτιστικής ιστορίας, μαζί με τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει το έργο ως εργαλείο status και αναγνωρισιμότητας. Γίνεται μέρος της συζήτησης.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Sun ζήτησε (και οι Sotheby’s δέχτηκαν) να πληρώσει σε κρυπτονόμισμα, συνδέοντας το προϊόν του και το εμπορικό του σήμα με την τέχνη, κάτι που προσφέρει στον ίδιο και την εταιρεία του μεγάλη προβολή και ταυτόχρονα ενισχύει τη θέση του στην διεθνή πολιτιστική σκηνή.
Ο Sun λοιπόν δεν αγοράζει ένα έργο τέχνης, αγοράζει την viral ιστορία του, την πρόσβαση σε έναν χώρο ελίτ και τη δική του εκδοχή για το πώς θέλει να γίνει γνωστός ως συλλέκτης και ως επιχειρηματίας σε ένα ευρύτερο κοινό. Και αυτά είναι ανεκτίμητα.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι από αυτή την αγοραπωλησία ο καλλιτεχνης, Maurizio Cattelan, δεν θα πάρει τίποτα αφού πρόκειται για μεταπώληση και στην Αμερική, όπου έγινε η δημοπρασία, δεν υπάρχει πρόβλεψη για ποσοστά επί της μεταπώλησης στον καλλιτέχνη. Όλα τα χρήματα θα πάνε στους πρώτους αγοραστές και τώρα πωλητές”.
Ακούστε τι είπε ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης στον Σταύρο Διοσκουρίδη για την περίφημη μπανάνα
O Γιώργος Τζιρτζιλάκης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και καλλιτεχνικός σύμβουλος του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ. Επιμελήθηκε εκθέσεις σύγχρονης τέχνης και αρχιτεκτονικής, εκδόσεις, μονογραφίες, ειδικά αφιερώματα και δημοσίευσε άρθρα σε περιοδικά, συλλογικούς τόμους και καταλόγους εκθέσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
