Οι "Κάλπηδες" του Μυριβήλη θα ήταν σήμερα Υπουργοί

Τι δουλειά έχει το αποτύπωμα του Νίκου Ρωμανού σε ένα διήγημα του Μυριβήλη; Πώς το “πάμε κι όπου βγει” επιβιώνει εδώ και δεκαετίες; Μια παράσταση που βρίσκει στόχο στα κακώς κείμενα.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΔΕΜΕΤΗΣ
26 Νοεμβρίου 2024 11:39

Ο Μυριβήλης είναι περισσότερο γνωστός για τα “σκοτεινά” αντιπολεμικά αριστουργήματα που άφησε παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές. Από το σκοτάδι όμως, πάντοτε βγαίνει φως ή έστω, αχτίδες αισιοδοξίας. Ο Μυριβήλης ήταν κοντά στην καθημερινότητα της εποχής του και είχε ιδιαίτερη αγάπη για τη Συκαμιά της Λέσβου όπου και γεννήθηκε. Μέσα από τις δυσκολίες της εποχής που περιέγραφε, δεν δίσταζε να στηλιτεύει και τα κακώς κείμενα του Έλληνα, την κουτοπονηριά, τη ξιπασιά, την προχειρότητα που κατά κάποιο τρόπο έχει αποτυπωθεί στο συλλογικό dna μας, είτε θέλουμε να το παραδεχόμαστε, είτε όχι.

Από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, συγγραφείς σαν τον Μυριβήλη, ανεξάρτητα από το πολιτικό τους “πρόσημο”, αντιλαμβάνονταν πως αυτή η κουτοπονηριά, ο “ωχαδερφισμός”, μπόλιασε τις ελληνικές κοινότητες από “πάνω προς τα κάτω”, χτίζοντας και συντηρώντας ένα διαχρονικά πελατειακό Κράτος. Αυτά πραγματεύεται και το διήγημά του “Οι Κάλπηδες”, ένα από τα λίγα χιουμοριστικά κείμενα του συγγραφέα, που ανεβαίνει ως παράσταση με μεγάλη επιτυχία για δεύτερη χρονιά στο Θέατρο OLVIO από τη θεατρική ομάδα “Πτωχαλαζόνες”, σε σκηνοθεσία Κώστα Παπακωνσταντίνου. Για την ιστορία “Οι Κάλπηδες” δημοσιεύθηκαν για πρώτη φορά το 1928 σε τυπογραφείο της Μυτιλήνης και εν συνεχεία συμπεριελήφθησαν στο Γαλάζιο βιβλίο και τέλος, στο Κόκκινο βιβλίο.

Οι “Πτωχαλαζόνες” ντύνουν το διήγημα με τη δική τους μοντέρνα, σύγχρονη ματιά, φέρνοντάς το στο “τώρα”. Πρόκειται άλλωστε για ένα κείμενο διαχρονικό που ο θεατής το αντιλαμβάνεται ως τέτοιο από τα πρώτα λεπτά της θεατρικής απόδοσής του. Εν πολλοίς, λειτουργεί και ως καθρέφτης, με τον Παπακωνσταντίνου να το μεταφέρει στον κόσμο του “πάμε κι όπου βγει”, των Τεμπών, των κυβερνητικών ευθυνών και της ατιμωρησίας των υπευθύνων. Κάπως έτσι “οι Κάπληδες” γίνονται μια πολιτική δήλωση μέσα από το γέλιο και τη σάτιρα, την ώρα που στο τέλος τους μεταφέρουν στον θεατή το ένα και μοναδικό μήνυμα που έχει σημασία: Ότι πρακτικά, έχουμε μόνο ο ένας τον άλλο για να βγούμε από τα δύσκολα.

“Η ουσία του έργου είναι η διαχρονικότητα των ελληνικών παθογενειών”, μας λέει ο Κώστας Παπακωνσταντίνου λίγα λεπτά μετά την αυλαία της παράστασης που είχαμε τη χαρά να δούμε. Είτε πρόκειται για έναν αγώνα της εθνικής Ελλάδος στο ΟΑΚΑ που όλα στήνονται την τελευταία στιγμή με κόσμο να κινδυνεύει, είτε μιλάμε για τα Τέμπη, είτε μιλάμε για ένα τυχαίο δακτυλικό αποτύπωμα σε μια σακούλα – όσα γίνονται σήμερα έχουν τις ρίζες τους στο παρελθόν”, παρατηρεί εύστοχα.

Ο σκηνοθέτης στέκεται επίσης στη σημασία της “διαλεκτικής” των κειμένων. “Είτε μιλάμε για ένα άρθρο σε ένα site όπως το NEWS 24/7, είτε μιλάμε για μια άλλη θεατρική παράσταση, για ένα βιβλίο που σχολιάζει το γίγνεσθαι του πώς ζούμε, είτε για αυτή την παράσταση, το νόημα είναι να δούμε πως υπάρχουν κοινές γραμμές και μοτίβα που λειτουργούν ως προβληματικές στις ζωές μας”. Και έτσι είναι.

Ακριβώς για αυτό τον λόγο, οι “Κάλπηδες” καταφέρνουν να πάρουν καθαρή θέση μέσα από ένα διήγημα που χρονολογείται πολλές δεκαετίες πίσω, χωρίς όμως να γίνονται “διδακτικοί”. Θετική αίσθηση μας προκάλεσε το γεγονός ότι στην πρόζα που κλείνει την παράσταση, η ομάδα αποφασίζει να τοποθετηθεί και για την περίπτωση του Νίκου Ρωμανού που προφυλακίστηκε ξανά εν μέσω γενικής αποδοκιμασίας. Αυτός που στοχοποιείται είναι ο “εύκολος στόχος”, τα εξιλαστήρια θύματα της κρίσης, οι περιθωριοποιημένοι και οι αόρατοι της κοινωνίας, την ώρα που οι Ψευτοθόδωροι και οι Καλπομανώληδες (από τα ονόματα των ηρώων του έργου), επιβιώνουν μια χαρά. Καταφέρνοντας μάλιστα στο τέλος, να συνεργαστούν μεταξύ τους.

Οι “Κάπληδες” λειτουργούν λοιπόν και ως μια αλληγορία για το σήμερα, χωρίς καμία υπερβολή. Τότε στη Λέσβο και στη Μικρά Ασία ήταν φτωχοδιάβολοι που προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν τους συγχωριανούς τους, τώρα είναι υπουργοί, κοινοτάρχες, θεσμικοί που ζουν και προχωράνε έχοντας στήσει τα δικά τους πελατειακά δίκτυα, με γερά θεμέλια στα όσα έχουμε “συνηθίσει”.

Την εποχή εκείνη της τουρκοκρατίας, η ψευτιά και η κατεργαριά είχαν περισσέψει ανάμεσα στους ανθρώπους και ο ένας πολεμούσε να γελάσει τον άλλον. Την εποχή των μνημονίων και των μετα-μνημονίων, του ελεύθερου καπιταλισμού και της ασυδοσίας, η κατεργαριά περισσεύει ανάμεσα στους ήδη προύχοντες που προσπαθούν να πολλαπλασιάσουν τα κέρδη τους μοιράζοντας “ψίχουλα” στους πολλούς, και προνόμια στους λίγους.

“Το νόημα είναι να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε ο ένας για τον άλλο. Εμείς ως ομάδα προσπαθούμε πάντοτε να τοποθετούμαστε πολιτικά, κριτικά, να προσαρμοζόμαστε, και να είμαστε επίκαιροι. Είμαστε τυχεροί που από το 2012 ως σήμερα δουλεύουμε μαζί, ορίζουμε μόνοι μας το περιεχόμενο των όσων κάνουμε και βιοποριζόμαστε από αυτό ως ομάδα”, μας λέει ο Κώστας Παπακωνσταντίνου.

Ακόμη, προσθέτει στο NEWS 24/7 πως θα ήθελε η παράστασή του να παιχτεί στη Λέσβο το καλοκαίρι, στις πλατείες των χωριών, να έρθει το έργο στον τόπο του, στους απογόνους του Μυριβήλη, να περιοδεύσει στην επαρχία και να περάσει και εκεί τα μηνύματά του. “Ξέρεις πόσο σημαντικό είναι αυτό για τον κόσμο της περιφέρειας;”, μας λέει ο σκηνοθέτης. “Στα μέρη που ο κόσμος δεν έχει την ευκαιρία να δει θέατρο, εκεί θέλουμε να πάμε και να απευθυνθούμε, να κάνουμε τους ανθρώπους να γελάσουν αλλά και να προβληματιστούν. Να βγάλουμε το έργο στις πλατείες”.

“Κρίμα που αυτοί οι δύο Κάλπηδες δεν έζησαν στα χρόνια μας. Θα μπορούσαν να είναι και υπουργοί”, λέει η παράσταση, διατυπώνοντας κυνικά μια ατόφια αλήθεια. Ο Μυριβήλης άφηνε τις αιχμές του για τους διαβρωμένους κάλπηδες, χωρίς να γενικεύει και χωρίς να κουνάει το δάχτυλο σε κανέναν, σκιαγραφώντας χαρακτήρες και συμπεριφορές. Πράγμα που σέβεται και η θεατρική μεταφορά των “Πτωχαλαζόνων”.

Ο σκηνοθέτης μας αναφέρει ακόμη πως τα σκηνικά δεν επιλέχθηκαν τυχαία. Μια λαμαρίνα με ένα γκραφίτι που λέει “no borders”. Μια εικόνα του καραγκιόζη στο background. Ενοικιαστήρια και πωλητήρια κατοικιών.

Ο Κώστας Παπακωνσταντίνου μας τονίζει τέλος πως η ομάδα επέστρεψε στην τριτοπρόσωπη αφήγηση για τη μεταφορά κειμένων όπως οι Χαλασοχώρηδες του Αλ. Παπαδιαμάντη. Η μέθοδος αυτή αντιμετωπίζει όλο το κείμενο ως διάλογο και επιτρέπει στο διήγημα να αποκτήσει θεατρική μορφή, διατηρώντας το όμως αυτούσιο, χωρίς διασκευή. Ένας διάλογος άλλωστε που διέπει και την εξέλιξη της παράστασης, με τους ηθοποιούς να ανεβοκατεβαίνουν στη σκηνή, βάζοντας και το κοινό στο “παιχνίδι” με τρόπο ενεργό. Όταν το δείτε, θα καταλάβετε.