Ο Καμύ, η επανάσταση της καθημερινότητας και ο Ρωμανός

Ο Καμύ εξετάζει το “παράλογο” της ανθρώπινης ύπαρξης, το οποίο γεννιέται από την αντίφαση μεταξύ της ανθρώπινης επιθυμίας για νόημα και την άβυσσο του αδιάφορου (κοινωνικοπολιτικά), άπειρου (υπερφυσικά) κόσμου. Παρά την παραδοχή ότι η ζωή είναι “παράλογη”, ο Καμί δεν προτείνει απελπισία ή αυτοκαταστροφή, αλλά προτείνει ότι μπορούμε να αντισταθούμε σε αυτό το παράλογο με την αποδοχή του και την επανάσταση της προσωπικής ελευθερίας. Κοινώς, η ζωή είναι αξιόλογη ακριβώς γιατί είναι πεπερασμένη και χωρίς έτοιμο νόημα, και ο άνθρωπος, ακόμη και στο “παράλογο”, μπορεί να δημιουργήσει το δικό του σκοπό, “επαναστατώντας”.

Ο όρος “επαναστατημένος άνθρωπος” στον Καμύ αναφέρεται λοιπόν σε έναν άνθρωπο που αναγνωρίζει την αδικία και την παράνοια του κόσμου, αλλά, αντί να παραδοθεί στην απελπισία, ή να καταφύγει στην αποδοχή της καταπίεσης, αντιδρά και αγωνίζεται ενάντια σε αυτήν. Η επανάσταση για τον ίδιο, δεν είναι κάτι που βασίζεται σε ολοκληρωτικές θεωρίες ή σε ηρωισμούς, αλλά σε μία προσωπική στάση, την “επανάσταση της καθημερινότητας”, η οποία απορρίπτει την αδικία, χωρίς να προσβλέπει σε μία ιδανική ή τέλεια κοινωνία.

Για τον Καμύ, η ζωή μπορεί να έχει αξία και νόημα, όχι επειδή έχει κάποιο υπερβατικό σκοπό, αλλά επειδή ο άνθρωπος μπορεί να δημιουργήσει το δικό του νόημα μέσα από τις δικές του ενέργειες και επιλογές.

Επομένως, το νόημα της ζωής, κατά τον Καμύ, είναι να ζούμε αυθεντικά, να αναγνωρίζουμε το “παράλογο” της ύπαρξης και να επιλέγουμε να προχωράμε με όλο μας το είναι, παρά τη συνειδητοποίηση αυτής της κατάστασης.

Η διαχρονικότητα του έργου

Το παράλογο δεν είναι απλώς η αποδοχή ενός κόσμου χωρίς νόημα (με την υπερβατική – μεταφυσική έννοια) – είναι μια πράξη αντίστασης, η δημιουργία νοήματος μέσα σε μια πραγματικότητα που διαρκώς απομακρύνεται από τον Άνθρωπο, που επιστρέφει στο αδιανόητο και στο ανεξήγητο.

Ο Καμύ περιέγραφε εν πολλοίς την εποχή του, αλλά δεν απέχει και πολύ από τα τωρινά δεδομένα.

Παράλληλα, μέσα από το έργο του προσπαθεί να μας κάνει να καταλάβουμε ότι το ζήτημα του θανάτου είναι κάτι με το οποίο πρέπει να συμφιλιωθούμε αν θέλουμε να καταλάβουμε τι σημαίνει να είσαι αληθινά ζωντανός. Ορίζοντας τον “θάνατο” ως κάτι ρεαλιστικό, αλλά και συμβολικό, με την έννοια της φθοράς, αλλά και των συμβιβασμών.

“Είμαστε δημιουργήματα των επιλογών μας”, έγραφε άλλωστε.

Πιστεύει δε ότι η αντιμετώπιση του αναπόφευκτου του θανάτου μας, με τη φυσική εξέλιξη των πραγμάτων, μπορεί να μας βοηθήσει να εκτιμήσουμε την αξία της ζωής. Με άλλα λόγια, μπορούμε να μάθουμε να εκτιμούμε τη ζωή ακόμη περισσότερο, κατανοώντας ότι ο θάνατος είναι δεδομένος. Τη ζωή ως εφόρμηση για δημιουργία, για απελευθέρωση, για προσφορά.

Ο Καμύ λέει ακόμη ότι η συνεχής εξέγερση είναι ο μόνος τρόπος να είσαι εντελώς παρών στον κόσμο, να κινητοποιείσαι, να μη μένεις στάσιμος. Πρέπει κοινώς να αναζητήσουμε την ελευθερία εδώ και τώρα και όχι σε κάποια “αιωνιότητα”.

Το “πάθος” είναι η κύρια κινητήρια δύναμη. Πρέπει να αγαπάμε τα πάντα στη ζωή και να προσπαθούμε να τα κάνουμε όσο πιο ικανοποιητικά γίνεται. Να είμαστε ευτυχισμένοι με τους φίλους μας, σε αρμονία με τον κόσμο και να κερδίσουμε την ευτυχία μας ακολουθώντας ένα μονοπάτι, που ωστόσο ξέρουμε, πως οδηγεί στον θάνατο. Διότι για τον Καμύ, σημασία έχει το βίωμα και όχι η υστεροφημία. Σημασία έχει η πράξη που φέρνει δράση και αντίδραση αλλά χωρίς μνησικακία, το αποτύπωμα και όχι το επέκεινα.

Και εντέλει, το ζήτημα, είναι να φύγεις “γεμάτος”, με αγάπη γύρω σου, και πληρότητα για τις πράξεις σου.

Τα παραπάνω ακούγονται σχεδόν παράταιρα ή “αοριστολογίες” σε έναν κόσμο που περιχαρακώνεται όλο και περισσότερο σε ατομικισμούς, σε δόγματα και υποσχέσεις.

Ο Καμύ έζησε προφανώς δύο παγκοσμίους πολέμους. Εμείς σήμερα ζούμε στον κόσμο της υπερπληροφόρησης (και κατ’ επέκταση παραπληροφόρησης), του “there is no other alternative”, του κατακερματισμού, της σταδιακής επιστροφής στα τείχη και στις διακρίσεις, στη δαιμονοποίηση της “woke κουλτούρας”, στη μάχη να επαναπροσδιοριστούν όσα θα έπρεπε να φαντάζουν “αυτονόητα”. Στην κυριαρχία των ολιγαρχών. Ο ίδιος έλεγε πως η εξέγερση αποτελεί κεκτημένο του ενημερωμένου ανθρώπου που έχει συνείδηση των δικαιωμάτων του. Και αυτό μπορεί να γίνει μόνο μέσα από την αλληλεγγύη.

Μέσα σε αυτό το πλέγμα εξελίξεων, το “Επαναστατώ άρα υπάρχω” του Καμύ, φαντάζει πιο επίκαιρο από ποτέ. Είναι η επανάσταση απέναντι στην ηχηρή μειοψηφία που διαρκώς σκούζει με μίσος απέναντι σε εκείνους που είτε δεν θα πάρουν θέση, είτε βλέπουν τα δικαιώματά τους να διακυβεύονται διαχρονικά. Το δείχνει και η έρευνα της aboutpeople αυτό για τη “woke” ατζέντα και την Ελλάδα. Στο ερώτημα “αν σαν είπαν ότι ένα αστείο ή μια φράση που είπατε ήταν ρατσιστική”, το 91,5% απαντά “όχι”. Ενώ όλοι ξέρουμε πως λίγο – πολύ τα ρατσιστικά σχόλια μεταξύ μας, δεν έχουν εξαληφθεί.

Ενώ όλοι ξέρουμε πως οι περισσότεροι ακούμε, αλλά λίγοι μιλάνε.

Στη σημερινή εποχή, ίσως η μεγαλύτερη επανάσταση τελικά, είναι να πάρεις θέση με έργα και (ακόμη και μικρές) πράξεις. Αν δεν θες να ζεις μια ζωή “φλατ”, αποκομμένος από το “εδώ και τώρα” – κάτι που μπορεί να οδηγήσει είτε στο τυφλό μίσος, είτε στην απαισιοδοξία και εντέλει, την πλήρη αδιαφορία.

Όπως οι ηθοποιοί στις παραστάσεις που σήκωσαν πανό για τον Νίκο Ρωμανό, εν μέσω συστημικής βεβαιότητας για μια ενοχή που ακόμη δεν έχει αποδειχθεί, όπως εκείνοι που εξ αρχής σήκωσαν πανό και σημαίες για την Παλαιστίνη διαχωρίζοντας τον “αντισημιτισμό” από τη γενοκτονία. Όπως εκείνες και εκείνοι που δεν σταματούν να μιλάνε για τις γυναικοκτονίες κάθε μέρα, όχι μόνο στις “παγκόσμιες ημέρες”.

– Πλάνο από την παράσταση “Ανεξάρτητα Κράτη” για την οποία μας μίλησε αναλυτικά ο Στάθης Σταμουλακάτος:

Δεν χρειάζονται μεγάλες δηλώσεις. Χρειάζονται αποφάσεις, έκφραση με δημόσιο λόγο που τόσο απλόχερα μας προσφέρεται στα social media, συστράτευση με εκείνους που ορθώνουν τείχη απέναντι στα παράλογα, όπως μας έλεγε και η Αναστασία Γιάμαλη σε πρόσφατη συνέντευξή μας, αυτοκριτική – όσο κι αν πονάει – φιλτράρισμα και συνειδητοποίηση.

Σε μια χρονική συγκυρία κατά την οποία οι ιδεολογίες μένουν πίσω, η μόνη επανάσταση που μετράει είναι η σύμπλευση, κόντρα στο μίσος, τις ψευδαισθήσεις και τις αυταπάτες. “Μη βαδίζεις μπροστά μου γιατί μπορεί να μην σε ακολουθήσω. Μη βαδίζεις πίσω μου γιατί μπορεί να μη σε οδηγήσω. Βάδιζε πλάι μου και γίνε ο σύντροφός μου”, όπως έγραφε ο Γάλλος φιλόσοφος, περιγράφοντας τη Ζωή. Με Ζ κεφαλαίο.

“Πάνω στην πονεμένη γη υπάρχει ένα ακούραστο ζιζάνιο, η πικρή τροφή, ο σκληρός άνεμος που έρχεται από τη θάλασσα, η παλιά και η νέα αυτή. Μ’ αυτή θα ξαναφτιάξουμε μέσα από μάχες, την ψυχή αυτής της εποχής και μια Ευρώπη που δεν θα αποκλείει τίποτα”, σημείωνε ο Καμύ στον “Επαναστατημένο Άνθρωπο”.

Σαν να έβλεπε την εποχή του “τραμπισμού” του Όρμπαν και του “λεπενισμού”, να ξεπροβάλλει (ξανά).