Οι “νέοι επιβάτες” του θρυλικού πλοίου Ματαρόα ετοιμάζονται για μια “ονειρική έξοδο”

Η αληθινή ιστορία του πλοίου «Ματαρόα», που μετέφερε Έλληνες διανοούμενους στη Γαλλία μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, εμπνέει μια νέα μουσικοθεατρική μυθοπλασία, εμπνευσμένη από τα ιστορικά γεγονότα και τη σχέση τους με το σήμερα. To έργο “Ματαρόα στον ορίζοντα” έρχεται σε πρώτη παρουσίαση στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ από τις 14 Δεκεμβρίου 2024 και για είκοσι μία παραστάσεις έως και τις 12 Ιανουαρίου 2025 σε σύλληψη και σκηνοθεσία Θοδωρή Αμπαζή και μουσική Νίκου Κυπουργού και Θοδωρή Αμπαζή.

Το έργο προβάλλει τις κατακερματισμένες μνήμες μιας χώρας με τραυματικό παρελθόν στην οθόνη ενός δυστοπικού παρόντος. Το πλοίο-θρύλος υπόσχεται μια ονειρική έξοδο. Μια έξοδο αναγκαία για κάποιους, άβολη και μάταιη για άλλους, αμφίβολη για όλους. Άνθρωποι σε αέναη μετακίνηση μέχρι τελικής πτώσεως, φυγάδες ενός σαπισμένου κόσμου, περιμένουν το πλοίο για έναν τόπο που υπόσχεται δικαιοσύνη και επιτρέπει τα όνειρα.

Κληρονόμοι της ήττας και της ακύρωσης των ονείρων, στοιχειωμένοι στο «μεταξύ» των κόσμων, κολλημένοι στο άχρονο, περιμένουν με τη σειρά τους την ελπίδα ενός ταξιδιού, το λυτρωτικό μέλλον, την άφιξη στη γη της ελευθερίας. Το πεδίο για την ουτοπία παραμένει ανοιχτό, μόνο που ο ορίζοντας είναι άδειος, χωρίς σημάδι. Πού βρίσκεται σήμερα η Γη της Επαγγελίας; Υπάρχει ακόμα; Και, αν ναι, ποιοι είναι αυτοί που θα επιβιβαστούν στην κιβωτό της ελευθερίας;

Το κείμενο της Έλσας Ανδριανού αποτελεί τη γόνιμη πρώτη ύλη για τη δημιουργία πολυεπίπεδων σκηνικών συνθέσεων, όπου λόγος, μουσική, σκηνική δράση συνυπάρχουν ισάξια συνεισφέροντας από κοινού στην αφήγηση. Στην παράσταση συμμετέχει ένα εκλεκτό καστ πολυδύναμων ηθοποιών, χορευτών και μουσικών.

Ήταν ένα μικρό καράβι…

Το πλοίο λεγόταν «Ματαρόα» και απέπλευσε από την Ελλάδα τα ξημερώματα της 22ας Δεκεμβρίου του 1945. Στην πιο δύσκολη περίοδο της νεοελληνικής ιστορίας, τις παραμονές του Εμφυλίου, μέσα σε ένα ζοφερό σκηνικό διώξεων και φόβου, ο φιλέλληνας Οκτάβιος Μερλιέ, διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου, σε συνεργασία με τον υποδιευθυντή Ροζέ Μιλλιέξ, διαβλέποντας τις δυσοίωνες πολιτικές εξελίξεις φυγάδευσε τη νεότερη πνευματική ελίτ της Ελλάδας στο Παρίσι μέσω του θεσμού των υποτροφιών του γαλλικού κράτους.

Το βρετανικό καράβι «Ματαρόα», που κατά μία εκδοχή σημαίνει, στα πολυνησιακά, «γυναίκα με μεγάλα μάτια», ενώ κατά άλλες υποδηλώνει τη διορατικότητα, την ανησυχία, την ελπίδα, το να είσαι ζωντανός, πήρε μαζί του 125 νέους Έλληνες επιστήμονες και καλλιτέχνες για να τους γλιτώσει από τη «λευκή τρομοκρατία» που ξεκίνησε μετά τα Δεκεμβριανά.

Μεταξύ τους, οι Κορνήλιος Καστοριάδης, Κώστας Παπαϊωάννου, Μιμίκα Κρανάκη, Κώστας Αξελός, ο ιστορικός Νίκος Σβορώνος, οι φοιτητές αρχιτεκτονικής Εμμανουήλ Κινδύνης, Αριστομένης Προβελέγγιος, Αθανάσιος Γάττος, Κωνσταντίνος Μανουηλίδης, Νικόλας Χατζημιχάλης, Γιώργος Κανδύλης, Πάνος Τσολάκης, Τάκης Ζενέτος, ο κινηματογραφιστής Μάνος Ζαχαρίας, ο γλύπτης Μέμος Μακρής, η γλύπτρια και συγγραφέας Νέλλη Ανδρικοπούλου, ο ζωγράφος Ντίκος Βυζάντιος, ο μουσικός Δημήτρης Χωραφάς, ο τεχνοκριτικός Άγγελος Προκοπίου, οι γιατροί Ανδρέας Γληνός και Ευάγγελος Μπρίκας, η συγγραφέας Έλλη Αλεξίου, η ποιήτρια Μάτση Χατζηλαζάρου, ο ποιητής Ανδρέας Καμπάς, οι φιλόλογοι Εμμανουήλ Κριαράς και Σταμάτιος Καρατζάς, και πολλοί άλλοι.

Το ανήσυχο αυτό «πολύτιμο φορτίο» θα αναζητούσε διέξοδο σωτηρίας στα γαλλικά πανεπιστήμια και, αργότερα, θα άλλαζε με τα έργα του την πορεία της σκέψης, της επιστήμης, των γραμμάτων και των τεχνών σε ολόκληρη την Ευρώπη. Από τότε, όμως, άλλαξαν πολλά. Τώρα, ογδόντα χρόνια μετά, τι; Για πού; Και γιατί;

Εννέα νέοι επιβάτες…

Εννέα συντελεστές της νέας παράστασης μουσικού θεάτρου «Ματαρόα στον ορίζοντα» – συμπαραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και του Εθνικού Θεάτρου – μοιράζονται τις σκέψεις τους για το πλοίο-θρύλο «Ματαρόα» που εμπνέει μια νέα μουσικοθεατρική μυθοπλασία, εμπνευσμένη από τα ιστορικά γεγονότα και τη σχέση τους με το σήμερα.

Ως “νέος επιβάτης”, τι συμβολίζει σήμερα για εσάς το “Ματαρόα”…

Γιάννης Εγγλέζος, Ηθοποιός

Ζούμε σε μια εποχή κρίσεων και πολώσεων. Κλιματική καταστροφή, πόλεμοι, ανισότητα, μετακινήσεις πληθυσμών και η άνοδος της ακροδεξιάς έχουν οδηγήσει την κοινωνία μας σε μια κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Ταυτόχρονα, αλλά και ως άμεσο αποτέλεσμα αυτού, επικρατεί ο ατομικισμός και η λύση των προβλημάτων από την σκοπιά του καθενός προσωπικά, και όχι ως μέρος μιας συνολικής κοινωνικής αλλαγής.

Το «Ματαρόα» για εμένα συμβολίζει αυτό ακριβώς. Την επαναφορά του «μαζί» ως τρόπος σκέψης και λειτουργίας μέσα στην κοινωνία. Την ανάγκη να συμβαδίσουμε και να χτίσουμε ένα μέλλον που μας χωρά όλους εξίσου. Τη νίκη της συντροφικότητας απέναντι στον ατομικισμό, της δημιουργίας απέναντι στην καταστροφή. Το «Ματαρόα» είμαστε εμείς, που ενωμένοι προχωρούμε στο αύριο.

Ηλέκτρα Καρτάνου, Ηθοποιός

Το «Ματαρόα» συμβολίζει για μένα το «όχημα» για τη χώρα των ονείρων σ’ ένα σύμπαν που τα όνειρα έχουν εκλείψει, σχεδόν έχουμε ξεχάσει να ονειρευόμαστε, δεν μας βοηθάει τίποτα να κοιτάξουμε προς τα ΄κει. Μοιάζει αυθάδες. Πώς να τολμήσω να ονειρευτώ; Ως «νέα επιβάτης» του «Ματαρόα» τόλμησα και ονειρεύτηκα αλλά δεν έχω προβεί ακόμη σε καμία πράξη.

Αυτό το βήμα μοιάζει ακατόρθωτο, γιατί το βαραίνουν πολλές ερωτήσεις: Έχω το δικαίωμα να ελπίζω σ’ ένα «Ματαρόα»; Υπάρχει; Αν υπάρχει θα ’ρθει και για μένα; Πώς θα καταλάβω πως είναι αυτό; Κ αν μπω σε λάθος πλοίο και βρεθώ σε λάθος όνειρα; Κ αν έχω κάνει λάθος όνειρα; Κ αν έχω κάνει τα σωστά και φτάσω «εκεί» ποια θα είμαι; Τι θα είμαι; Μπορεί να περάσει ολόκληρη η ζωή μου και να μην το κάνω…Αυτό αρκεί; Ίσως το «Ματαρόα» κουβαλάει όλα εκείνα τα θέλω των ανθρώπων που δε φτάσανε, δεν μπόρεσαν τελικά να συμβούν.

Ελίτα Κουνάδη, Ηθοποιός – Έρευνα, Δραματουργική συνεργασία

Το «Ματαρόα» νομίζω ότι έχει καθιερωθεί στην συνείδησή μας ως το πλοίο της σωτηρίας, το πλοίο της μεγάλης φυγής ή της «ονειρικής εξόδου», κατά τον Αξελό. Για μένα θα είναι πάντα το φως και η ελπίδα σε καιρούς σκοτεινούς. Προσωπικά η συνάντησή μου με το «Ματαρόα» και τους πραγματικούς του επιβάτες, μου άλλαξε ριζικά τη ζωή.

Παρ’ όλο που σήμερα στενεύουν τα περάσματα, αφού έτσι κι αλλιώς ο κόσμος πια παντού είναι … ανίατα μεσοπόλεμος, θα συνεχίσω να πιστεύω μέχρι πτώσεως τελικής ότι πάντα κάπου θα υπάρχει ένα λιμάνι για να πιάνει το κάθε «Ματαρόα». Κι αν προς στιγμήν δεν είναι ορατό, ίσως θα πρέπει εμείς να το δημιουργήσουμε και το λιμάνι και το καράβι και τη διέξοδο προς το φως, προς έναν τόπο ελευθερίας, δικαιοσύνης και αλληλεγγύης, γιατί σ’ αυτές τις αξίες οδηγούσε τότε εκείνο το καράβι και δεν έχουμε πάψει να διψάμε γι’ αυτές.

Μάριος Κρητικόπουλος, Ηθοποιός

Το «Ματαρόα» είναι η ώθηση για το επόμενο βήμα, είναι ένας καινούργιος κόσμος με το πιο γλυκό κλίμα. Είναι το σπρώξιμο για το παρακάτω, αυτό που θα σε σηκώσει απ΄ τον πάτο. Είναι τα όνειρα που σε ξυπνάνε, η δύναμη που σου ψιθυρίζει στο αυτί προχώρα, πάμε. «Ματαρόα» είναι η ζωή που τρέχει και σε προσπερνάει, είναι οι φίλοι που σου λένε «μαζί» κι όπου μας πάει.

Είναι οι στόχοι οι μικροί και οι μεγάλοι, που μέρα με τη μέρα σου γεννιούνται κι άλλοι. Είναι ο ορίζοντας που σε ξεγελάει, είναι το άπιαστο που σε γαργαλάει. Είναι το μετά που σε τρομάζει, είναι το άγνωστο που σ’ αγκαλιάζει. «Ματαρόα» είναι το ξεκίνα φύγε, είναι και το πίσω που σου φωνάζει μείνε. Είναι ο νους που σάλεψε, είναι κι ο νους που σου λέει στάσου και πάλεψε.

Λένα Μποζάκη, Ηθοποιός

Δεν είναι απλά η ελπίδα, η προσμονή, η αισιοδοξία, η λαχτάρα για την αλλαγή, την βελτίωση. Είναι η φωνή μέσα μας που μας ψιθυρίζει σε στιγμές δύσκολες να πάμε μπροστά. Να προχωρήσουμε στο άγνωστο ενώ τα πόδια μας τρέμουν.

Σε ένα άγνωστο, καθόλου οικείο μέρος, εκεί ακριβώς που η προσδοκίες πεθαίνουν γιατί όταν τα όνειρα προσγειώνονται στην πραγματικότητα δεν είναι ποτέ όπως τα είχαμε ονειρευτεί. Λερώνονται με χώμα, αίμα, αποκτούνε παρελθόν και δεν τα αναγνωρίζουμε καλά-καλά. Είναι η πίστη ότι παρά τις δυσκολίες και τις αντιξοότητες, υπάρχει πάντα η δυνατότητα για κάτι καλύτερο κάπου στον ορίζοντα… στο μέλλον.

Βασίλης Παπαδόπουλος, Ηθοποιός

Για μένα είναι διπλός ο συμβολισμός του. Από τη μία έχει τη λαχτάρα για κάτι καινούργιο. Από την άλλη το φόβο για το άγνωστο. Κάθε καινούργια αλλαγή κρύβει δαίμονες. Τους οποίους όμως, δημιουργούμε εμείς οι ίδιοι. Καρφώνουμε τα πόδια μας, σκεφτόμαστε παραπάνω απ’ ότι χρειάζεται, και καταλήγουμε, στο να μην κάνουμε τίποτα.

Να μην μετακινούμαστε ούτε χιλιοστό. «Ματαρόα» για μένα, είναι το τέλος της αντίστασης. Μιας αντίστασης που μας ακινητοποιεί. Να αφήνεις δηλαδή πίσω σου μία ζωή, έναν άνθρωπο, έναν τόπο, και να φεύγεις παρέα με τον εαυτό σου, για αλλού. Να παλεύεις με τα εμπόδια και να βγαίνεις αλώβητος. Το «Ματαρόα» δεν ήταν απλά ένα πλοίο. Ήταν, είναι, και θα είναι η ανάγκη του ανθρώπου για ένα καλύτερο μέλλον. Για μία καλύτερη ζωή.

Περικλής Σιούντας, Ηθοποιός

Διαφυγή. Δεν έχω τίποτα να με κρατάει εδώ. Η Αθήνα, η Ελλάδα, δεν υπήρξαν ποτέ έδαφος εύφορο για τα όνειρά μου… Βασικά, έπαψα εδώ και χρόνια να ονειρεύομαι.

Μεγάλωσα ακούγοντας πως σε αυτή τη χώρα τα πράγματα είναι πάντα λίγο χειρότερα από «έξω». «Έξω» δυτικά φυσικά.
Και κάθε μέρα αναρωτιέμαι αν είμαι στο σωστό σημείο ή αν οι επιλογές μου είναι τελικά απόρροια μιας δειλής αδράνειας, αναμένοντας έναν σωτήρα, έναν Γκοντό, ένα «Ματαρόα», να με ταξιδέψει πέρα από τον ασφυκτικό αυτό, ορίζοντα.

Στέφανος Πίττας, Ηθοποιός

Το «Ματαρόα» για μένα συμβολίζει τη δεύτερη ευκαιρία. Είναι η σανίδα σωτηρίας ή ο τρόπος διαφυγής από έναν τόπο που έχει πλέον μόνο κρύο. Κοινωνικοπολιτικό κρύο. Βαρύ. Μια ευκαιρία να μην κοιτάζεις πια θάλασσες που ξεβράζουν σώματα. Ούτε δέντρα που καίγονται αβοήθητα.

Ούτε ποτάμια που, κρυμμένα για χρόνια κάτω από τσιμέντο, φωνάζουν «φτάνει πια, ως εδώ». Μπορείς να φύγεις με το «Ματαρόα», ναι, αλλά πάνω στο πλοίο θα κληθείς να απαντήσεις στο ερώτημα «πού βρίσκει άραγε κανείς προορισμό».

Αντιγόνη Φρυδά, Ηθοποιός

Η λαχτάρα για την Ευρώπη του 2025, δεν θυμίζει σε τίποτα την αντίστοιχη της δεκαετίας του 2000 όταν εγώ ήμουν έφηβη ή το 1946 όπου το ιστορικό πλοίο Ματαροα πραγματοποίησε το ταξίδι του. Η ελπίδα που είχε εναποθέσει η δίκη μου γενιά στην ανοιχτωσιά, στον ανθρωπισμό και τις απεριόριστες δυνατότητες που ευαγγελιζόταν η γηραιά ήπειρος, υποχώρησαν μπροστά στην απογοητευτική διαχείριση των συνεχώς αυξανόμενων κοινωνικών προκλησεων.

Ο προορισμός του Ματαροα δεν είναι τόπος, είναι τρόπος. Ένας δρόμος μαθητείας με σκοπό την κατάρριψη των ψευδαισθήσεων και την ανάληψη της προσωπικής και συλλογικής ευθύνης του «υπαρχειν». Ενα άρμα εσωτερικής διαφυγής προς την ουσιαστική επαφή με τον εαυτό σε κοινωνία με τους άλλους, μια πρόσκληση στο δύσκολο ταξίδι της αυτοπραγμάτωσης, όπως ο καθένας την προσδοκά και την καταλαβαίνει.