Συρία: Ποιοι είναι οι αντάρτες που κατέλαβαν τη Δαμασκό – Όλα όσα πρέπει να ξέρετε

“Απελευθερώθηκε η Δαμασκός, ο τύραννος Μπασάρ αλ-Άσαντ ανατράπηκε” διατρανώνουν οι αντάρτες σε τηλεοπτική δήλωσή τους, κορυφώνοντας την επέλασή τους στη Συρία με την είσοδό τους στην Δαμασκό.

“Ζήτω μια ελεύθερη και ανεξάρτητη Συρία για όλους τους Σύρους, ανεξαρτήτως θρησκείας,” προσθέτουν οι αντάρτες οι οποίοι, υπό την ηγεσία του Αμπού Μοχάμεντ αλ-Τζολάνι, ανέτρεψαν το καθεστώς στη χώρα μέσα σε δύο εβδομάδες εκκινώντας από την αιφνίδια κατάληψη του Χαλεπίου στα τέλη Νοεμβρίου.

Σε πολλές περιπτώσεις, την ώρα που οργιάζουν οι φήμες για το πού μπορεί να βρίσκεται ο Μπασάρ Αλ Άσαντ, αναφέρεται ότι ο συριακός στρατός είτε εγκατέλειψε τις θέσεις του είτε αυτομόλησε προς την αντιπολίτευση. Η αρχική επίθεση πραγματοποιήθηκε υπό τις εντολές της ισλαμιστικής μαχητικής οργάνωσης Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), η οποία έχει μακρά και περίπλοκη ιστορία στη συριακή σύγκρουση.

Η HTS έχει χαρακτηριστεί τρομοκρατική οργάνωση από τον ΟΗΕ, τις ΗΠΑ, την Τουρκία και άλλες χώρες.

Ποια είναι η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ;

Η HTS ιδρύθηκε με το όνομα “Τζαμπχάτ αλ-Νούσρα”, το 2011 ως βραχίονας της Αλ Κάιντα. Ο ηγέτης του αυτοαποκαλούμενου Ισλαμικού Κράτους, Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάντι, συμμετείχε επίσης στη δημιουργία της, αναφέρει το ΒΒC.

Θεωρήθηκε ως μία από τις πιο αποτελεσματικές ομάδες που μάχονταν κατά του Προέδρου Άσαντ. Ωστόσο, η τζιχαντιστική ιδεολογία της φαινόταν να είναι η κινητήριος δύναμή της και όχι η επαναστατική ζέση – και θεωρήθηκε τότε ως αντίθετη προς τον κύριο συνασπισμό των ανταρτών υπό τη σημαία της Ελεύθερης Συρίας.

Το 2016, ο ηγέτης της ομάδας, Aμπού Μοχάμεντ αλ-Τζολάνι, διέκοψε δημόσια τις σχέσεις με την Αλ Κάιντα, διέλυσε την Τζαμπχάτ αλ-Νούσρα και ίδρυσε μια νέα οργάνωση, η οποία έλαβε το όνομα Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS) όταν συγχωνεύτηκε με άλλες παρόμοιες ομάδες έναν χρόνο αργότερα.

Για αρκετό καιρό, η HTS έχει τη βάση της στην επαρχία Ιντλίμπ στα βορειοδυτικά, όπου λειτουργεί ως η ντε φάκτο τοπική διοίκηση, αν και οι προσπάθειές της για νομιμότητα έχουν επισκιαστεί από καταγγελίες για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έχει επίσης εμπλακεί σε εσωτερικές διαμάχες με άλλες ομάδες.

Οι φιλοδοξίες της πέρα από την Ιντλίμπ ήταν ασαφείς. Από τη στιγμή που διέκοψε τους δεσμούς με την Αλ Κάιντα, τα μέλη της επικεντρώθηκαν στην προσπάθεια εγκαθίδρυσης ενός φονταμενταλιστικού ισλαμικού καθεστώτος στη Συρία και όχι ενός ευρύτερου χαλιφάτου, όπως προσπάθησε το IS.

Μέχρι πριν από λίγο καιρό, δεν υπήρχαν τρανά δείγματα ότι θα επανεκκινήσει τον εμφύλιο στη Συρία ή θα προσπαθήσει εκ νέου την ανατροπή του καθεστώτος του Άσαντ.

Γιατί υπάρχει πόλεμος στη Συρία;

Τον Μάρτιο του 2011, φιλοδημοκρατικές διαδηλώσεις ξέσπασαν στη νότια πόλη Ντεράα, εμπνεόμενες από τις εξεγέρσεις σε γειτονικές χώρες ενάντια σε καταπιεστικούς ηγέτες. Όταν η συριακή κυβέρνηση απάντησε με εκτεταμένη καταστολή που οδήγησε ακόμα και στο θάνατο, θέριεψε η φλόγα εκείνων που ζητούσαν την παραίτηση του προέδρου.

Η αναταραχή εξαπλώθηκε και η καταστολή εντάθηκε. Υποστηρικτές της αντιπολίτευσης πήραν τα όπλα, αρχικά για να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους και στη συνέχεια για να διώξουν τις δυνάμεις ασφαλείας από τις περιοχές τους. Ο Άσαντ ορκίστηκε να καταπνίξει αυτό που αποκαλούσε “τρομοκρατία με ξένη υποστήριξη”.

Εκατοντάδες ομάδες ανταρτών εμφανίστηκαν, ξένες δυνάμεις άρχισαν να παίρνουν θέση, και εξτρεμιστικές τζιχαντιστικές οργανώσεις, όπως το Ισλαμικό Κράτος (IS) και η Αλ Κάιντα, ενεπλάκησαν στη σύγκρουση.

Η βία κλιμακώθηκε ραγδαία και η χώρα βυθίστηκε σε έναν σκοτεινό εμφύλιο πόλεμο.

Περισσότεροι από μισό εκατομμύριο άνθρωποι έχουν σκοτωθεί και 12 εκατομμύρια έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, εκ των οποίων περίπου πέντε εκατομμύρια είναι πρόσφυγες ή αιτούντες άσυλο στο εξωτερικό.

Πώς προέκυψε η επίθεση των ανταρτών;

Ο πόλεμος στη Συρία έμοιαζε τα τελευταία τέσσερα χρόνια σαν να είχε ουσιαστικά τελειώσει. Η εξουσία του Μπασάρ αλ-Άσαντ ήταν ουσιαστικά αδιαμφισβήτητη στις μεγάλες πόλεις της χώρας, αν και ορισμένες άλλες περιοχές της Συρίας παρέμεναν εκτός του άμεσου ελέγχου του.

Αυτές περιλαμβάνουν περιοχές με κουρδική πλειοψηφία στα ανατολικά, οι οποίες είναι σε μεγάλο βαθμό ξεχωριστές από τον κρατικό έλεγχο της Συρίας από τα πρώτα χρόνια της σύγκρουσης.

Συνεχής, αν και σχετικά υποτονική, αναταραχή υπήρχε στον Νότο, όπου ξεκίνησε η επανάσταση κατά του Άσαντ το 2011. Στην απέραντη συριακή έρημο, υπολείμματα της ομάδας που αποκαλείται Ισλαμικό Κράτος εξακολουθούν να αποτελούν απειλή για την ασφάλεια, ιδιαίτερα κατά την περίοδο συλλογής τρούφας, όταν άνθρωποι πηγαίνουν στην περιοχή για να βρουν αυτό το εξαιρετικά κερδοφόρο έδεσμα.

Στα βορειοδυτικά, η επαρχία Ιντλίμπ έχει παραμείνει υπό τον έλεγχο ομάδων ανταρτών που οδηγήθηκαν εκεί στο απόγειο του πολέμου.

Η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), η κυρίαρχη δύναμη στο Ιντλίμπ, είναι αυτή που ξεκίνησε την αιφνιδιαστική επίθεση στο Χαλέπι. Για αρκετά χρόνια, το Ιντλίμπ παρέμενε πεδίο μάχης, καθώς οι κυβερνητικές δυνάμεις της Συρίας προσπαθούσαν να επανακτήσουν τον έλεγχο. Ωστόσο, μια συμφωνία κατάπαυσης του πυρός το 2020, που επιτεύχθηκε με τη μεσολάβηση της Ρωσίας – του βασικού συμμάχου του Άσαντ – και της Τουρκίας, που υποστήριζε τους αντάρτες, τηρήθηκε σε μεγάλο βαθμό.

Περίπου τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι ζουν εκεί – οι περισσότεροι εκτοπισμένοι από πόλεις και χωριά που κέρδισαν ξανά οι δυνάμεις του Άσαντ. Το Χαλέπι ήταν ένα από τα πιο αιματηρά πεδία μαχών και αντιπροσώπευε μία από τις μεγαλύτερες ήττες των ανταρτών.

Για να επιτύχει τη νίκη, ο Άσαντ δεν μπορούσε να βασιστεί μόνο στον ανεπαρκώς εξοπλισμένο στρατό της χώρας, ο οποίος γρήγορα αποδείχθηκε ανήμπορος να διατηρήσει τις θέσεις του απέναντι στις επιθέσεις των ανταρτών. Αντίθετα, βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στη ρωσική αεροπορική υποστήριξη, τη στρατιωτική βοήθεια του Ιράν και τη στήριξη της Χεζμπολάχ η οποία ανέπτυξε τους καλά εκπαιδευμένους μαχητές της.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι πρόσφατες ήττες της Χεζμπολάχ από την επίθεση του Ισραήλ στον Λίβανο, καθώς και οι ισραηλινές επιθέσεις σε Ιρανούς στρατιωτικούς διοικητές στη Συρία, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην απόφαση των ανταρτών στο Ιντλίμπ να πραγματοποιήσουν την αιφνίδια κατάληψη του Χαλεπίου κι αυτό γιατί ήξεραν πως οι σύμμαχοι του Άσαντ ήταν πολύ απορροφημένοι πλέον με τις δικές τους υποθέσεις για να σταθούν στο πλευρό του- όπως και έγινε. 

Τι σημαίνει για την περιοχή το τέλος της εξουσίας του Άσαντ

Η πτώση του Άσαντ και η ανάληψη της εξουσίας από τους αντάρτες αποτελεί ένα ορόσημο για τη Συρία. Ο Άσαντ ανέλαβε την εξουσία το 2000, μετά τον θάνατο του πατέρα του, Χαφέζ, ο οποίος κυβέρνησε τη χώρα για 29 χρόνια.

Ο Άσαντ κληρονόμησε από τον πατέρα του μια αυστηρά ελεγχόμενη και καταπιεστική πολιτική δομή, όπου η αντιπολίτευση δεν ήταν ανεκτή. Αρχικά, υπήρχαν ελπίδες ότι θα μπορούσε να είναι διαφορετικός – πιο ανοιχτός, λιγότερο βίαιος –  αλλά αυτές οι ελπίδες αποδείχθηκαν βραχύβιες. Ο Άσαντ θα μείνει για πάντα στην ιστορία ως ο εκείνος που διέταξε τη βίαιη καταστολή των ειρηνικών διαδηλώσεων του 2011 με ό,τι αυτό δημιούργησε.

Με την αναβίωση του εμφυλίου και με τον Άσαντ να είναι εγκαταλελειμμένος και έκθετος από εκείνους που κάποτε λογίζονταν ως σύμμαχοί του, οι αντάρτες κατέλαβαν αρχικά το Χαλέπι, στη συνέχεια, τη Χάμα και, λίγες μέρες αργότερα, τον κομβικό κόμβο της Χομς. Οι επιθέσεις τους στα ανατολικά και τα νότια ουσιαστικά απομόνωσαν τη Δαμασκό την οποία κατέλαβαν μέσα σε λίγες ώρες.

Το τέλος της πεντηκονταετούς εξουσίας της οικογένειας Άσαντ θα αναδιαμορφώσει την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή, επισημαίνει το ΒΒC. Το Ιράν, για άλλη μια φορά, βλέπει την επιρροή του να πλήττεται σημαντικά. Η Συρία υπό τον Άσαντ ήταν μέρος της σύνδεσης μεταξύ Ιρανών και Χεζμπολάχ, και διευκόλυνε τη μεταφορά όπλων και πυρομαχικών στη Χεζμπολάχ. Η ίδια η Χεζμπολάχ έχει αποδυναμωθεί σοβαρά μετά τον πόλεμο της με το Ισραήλ, με το μέλλον της να είναι αβέβαιο. Οι υποστηριζόμενοι από το Ιράν Χούθι στην Υεμένη, έχουν επανειλημμένα στοχοποιηθεί από αεροπορικές επιδρομές. Όλες αυτές οι φατρίες, μαζί με πολιτοφυλακές στο Ιράκ και τη Χαμάς στη Γάζα, αποτελούν αυτό που η Τεχεράνη περιγράφει ως Άξονα Αντίστασης, ο οποίος τώρα έχει υποστεί σοβαρές ζημιές. Αυτή η νέα εικόνα που διαμορφώνεται σίγουρα θα ευχαριστεί το Ισραήλ.

Πολλοί πιστεύουν ότι αυτή η επίθεση δεν θα μπορούσε να είχε συμβεί χωρίς την έγκριση της Τουρκίας. Η Τουρκία, η οποία υποστηρίζει κάποιους από τους αντάρτες στη Συρία, έχει αρνηθεί ότι υποστηρίζει την HTS. Εδώ και καιρό, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν πίεζε τον Άσαντ να συμμετάσχει σε διαπραγματεύσεις για την εξεύρεση διπλωματικής λύσης στη σύγκρουση, που θα μπορούσε να επιτρέψει την επιστροφή των Σύρων προσφύγων. Τουλάχιστον τρία εκατομμύρια από αυτούς βρίσκονται στην Τουρκία.

Πολλοί άνθρωποι χαίρονται που βλέπουν τον Άσαντ να φεύγει αλλά τι θα συμβεί στη συνέχεια; Η HTS έχει τις ρίζες της στην Αλ Κάιντα και ένα βίαιο παρελθόν. Τα τελευταία χρόνια προσπαθούν να επαναπροσδιοριστούν ως εθνικιστική δύναμη, και τα πρόσφατα μηνύματά τους έχουν διπλωματικό και συμφιλιωτικό τόνο. Ωστόσο, πολλοί δεν πείθονται και ανησυχούν για το τι μπορεί να σχεδιάζουν τα μέλη της μετά την ανατροπή του καθεστώτος.

Παράλληλα, οι δραματικές αλλαγές θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ένα επικίνδυνο κενό εξουσίας και τελικά να καταλήξουν σε χάος και ακόμα περισσότερη βία.