Συρία: Από τις στάχτες της δικτατορίας σε μια ευκαιρία για την Ευρώπη;

Πολύς λόγος γίνεται αυτές τις μέρες για μια νέα εποχή στη Μέση Ανατολή. Τα γεγονότα στη Συρία έχουν συνέπειες που ξεπερνούν κατά πολύ τα σύνορα της χώρας. Αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει στο μέλλον, ανεξάρτητα από το ποιος θα βρίσκεται στην εξουσία στη Δαμασκό.

Οι προβλέψεις για το μέλλον της Συρίας είναι παρακινδυνευμένες λόγω των πολλών αβεβαιοτήτων. Ωστόσο, ένα είναι σίγουρο: Ρωσία και Ιράν είναι οι μεγάλοι χαμένοι. Και οι δύο επένδυσαν τα πάντα στον Άσαντ και, μαζί με τον δικτάτορα, έχασαν εν μιά νυκτί την κυριαρχική τους θέση στη Συρία. Ιδιαίτερα η ήττα του Ιράν αποτελεί καθοριστική καμπή για την περιοχή, καθώς διακόπτει τη σύνδεση με τους βασικούς του συμμάχους, τη Χαμάς και τη Χεζμπολάχ (ή ό,τι έχει απομείνει από αυτούς).

Βασικός κερδισμένος από τις ανατροπές στη Συρία θεωρείται η Τουρκία. Η Άγκυρα έχει επανειλημμένα παρέμβει στον εμφύλιο πόλεμο με δικά της στρατεύματα. Οι Τούρκοι θεωρούν πως, χάρη και σε μια σουνιτική πολιτοφυλακή που ελέγχουν στον βορρά της Συρίας, έχουν πλέον τον ρόλο του «ρυθμιστή» στις εξελίξεις στη Δαμασκό.

Οι τελευταίες ειδήσεις δείχνουν ότι η ξαφνική πτώση του Άσαντ δεν είναι το τέλος του συριακού δράματος, αλλά πιθανώς η αρχή μιας νέας φάσης στον αγώνα για εξουσία και επιρροή: Ακριβώς τη στιγμή που οι Σύροι γιορτάζουν το τέλος της παλιάς εξουσίας μέσα σε μια φρενίτιδα χαράς, το Ισραήλ, οι ΗΠΑ και η Τουρκία εξαπολύουν αεροπορικές επιδρομές σε διάφορες περιοχές της χώρας.

Η Ουάσιγκτον έβαλε στο στόχαστρο θέσεις του Ισλαμικού Κράτους (ISIS). Οι επιθέσεις της Τουρκίας στόχευσαν συροκουρδικές δυνάμεις, οι οποίες, ειρωνικά, συνεργάζονται με τους Αμερικανούς. Ο ισραηλινός στρατός προχώρησε στη ζώνη ασφαλείας πέρα από τα κατεχόμενα Υψίπεδα του Γκολάν. Την ίδια στιγμή, η πολεμική αεροπορία κατέστρεψε στρατιωτικές εγκαταστάσεις σε ολόκληρη τη χώρα. Αν και δεν το παραδέχονται με τόση σαφήνεια, οι Ισραηλινοί ενδιαφέρονται ουσιαστικά για τον αφοπλισμό του αραβικού γείτονα τους.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι πολλές δηλώσεις περί κυριαρχίας και εδαφικής ακεραιότητας της Συρίας, όπως αυτές παρουσιάστηκαν τώρα με σπάνια ομοφωνία από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, δεν αξίζουν το χαρτί στο οποίο είναι γραμμένες.

Ιδιαίτερη προσοχή στρέφεται αυτές τις μέρες προς την Τουρκία: Η πολιτική του Ερντογάν για τη Συρία καθοδηγείται από τον στόχο να αποτραπεί με κάθε μέσο η κουρδική παρουσία στα σύνορα της Τουρκίας. Η Άγκυρα θα προτιμούσε η κεντρική κυβέρνηση στη Δαμασκό να επιλύσει το «κουρδικό πρόβλημα» στα τουρκικά σύνορα σύμφωνα με τις τουρκικές επιθυμίες – εξουδετερώνοντας τις πολιτοφυλακές που είναι συνδεδεμένες με το PKK. Ωστόσο, ο Άσαντ φέρεται να μην ήταν διατεθειμένος να προχωρήσει σε αυτό το βήμα μέχρι την τελευταία στιγμή. Αυτή η στάση προκάλεσε την οργή του Ερντογάν, η οποία συνέβαλε στην πτώση του.

Ακόμη και απέναντι στη νέα ηγεσία στη Δαμασκό, η τουρκική πολιτική θα καθορίζεται από το κουρδικό ζήτημα. Εάν οι νέοι ηγέτες δεν συνεργαστούν, αναμένεται ότι η Άγκυρα, όπως και στο παρελθόν, θα αναλάβει η ίδια τον αγώνα κατά των κουρδικών πολιτοφυλακών σε συριακό έδαφος, σε συνεργασία με τους Σύρους μισθοφόρους της.

Όλα αυτά δεν υποδεικνύουν μια γρήγορη εξομάλυνση της κατάστασης. Καθοριστικής σημασίας θα είναι η στάση που θα υιοθετήσουν οι νέοι ηγέτες στη Δαμασκό. Τα πρώτα σχόλια από δυτικές κυβερνήσεις αναγνωρίζουν ότι η ισλαμιστική πολιτοφυλακή και ο ηγέτης της, Αμπού Μοχάμεντ Αλ-Γκολάνι, έχουν κάνει τα σωστά πρώτα βήματα.

Ωστόσο, παραμένει εντελώς ασαφές τι επιδιώκουν οι υποτιθέμενοι μετανοημένοι τζιχαντιστές και ποιο πολιτικό και κοινωνικό σύστημα θέλουν να επιβάλουν. Λαμβάνοντας υπόψη το βιογραφικό του ηγέτη της επανάστασης, είναι μάλλον απίθανο να γεννηθεί στη Συρία μια ελεύθερη δημοκρατία από τις στάχτες της δεκαετιών δικτατορίας. Πιο πιθανό είναι ότι οι Σύροι θα βρεθούν αντιμέτωποι με μια ισλαμιστική μορφή διακυβέρνησης.

Πολλά θα εξαρτηθούν από το πώς θα αντιδράσει ο έξω κόσμος στον σχηματισμό κυβέρνησης στη Δαμασκό. Οι συντηρητικές μοναρχίες του Κόλπου δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον να αναδειχθεί στη γειτονιά τους μια αραβική δημοκρατία που θα σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και άλλες ατομικές ελευθερίες.

Η Ευρώπη έχει διαφορετικές ευαισθησίες. Στον σκληρό αγώνα για εξουσία και επιρροή, οι Ευρωπαίοι είχαν ελάχιστο ρόλο στη Συρία λόγω της έλλειψης στρατιωτικής ισχύος. Για την Ευρώπη, η συριακή καταστροφή έγινε συνώνυμο με ανεξέλεγκτες ροές προσφύγων, οι οποίες συνέβαλαν δραματικά στην άνοδο του ακροδεξιού εξτρεμισμού. Τώρα έχει ξεκινήσει μια δημόσια συζήτηση για το αν έχει έρθει η στιγμή να επιστρέψουν περίπου δύο εκατομμύρια Σύροι πρόσφυγες στην πατρίδα τους.

Πολλοί πρόσφυγες θέλουν να επιστρέψουν όσο το δυνατόν συντομότερα. Ωστόσο, για κατανοητούς λόγους, εξαρτούν αυτή την απόφαση από την ποιότητα μιας μελλοντικής κυβέρνησης στη Δαμασκό. Χωρίς σημαντικές επενδύσεις στην ανοικοδόμηση της χώρας, που έχει καταστραφεί από τον εμφύλιο πόλεμο, δεν αναμένεται οι πρόσφυγες να γυρίσουν. Σε αυτό το σημείο ανοίγεται μια ευκαιρία για τους Ευρωπαίους να επιστρέψουν στον πιο σημαντικό γεωπολιτικό χώρο της Μέσης Ανατολής.

Είναι καλά επενδυμένα χρήματα αν οι Βρυξέλλες βοηθήσουν γρήγορα και σε μεγάλο βαθμό τη νέα συριακή κυβέρνηση στην ανοικοδόμηση. Η οικονομική ανάκαμψη θα μπορούσε να λειτουργήσει ως μαγνήτης για τη συριακή διασπορά της Ευρώπης, ώστε να επιστρέψει στην πατρίδα της.

Τελικά, όπως αναφέρει ένα σχόλιο γερμανικής εφημερίδας, αυτό θα μπορούσε ακόμη και να σταματήσει τον ακροδεξιό λαϊκισμό στη δική μας περιοχή: «Σε αυτήν την περίπτωση, η συριακή επανάσταση θα άλλαζε και την Ευρώπη».

*Ο Δρ. Ρόναλντ Μαϊνάρντους είναι πολιτικός αναλυτής, σχολιαστής και Κύριος Ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ