ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ: ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΦΟΒΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Το καλοκαίρι του 2024, ο γραφίστας Nadestraight, με ανάρτησή του στο προσωπικό του κανάλι στο YouTube, κατήγγειλε ότι έχασε τη δουλειά του εξαιτίας της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ).

«(…) Μόλις έχασα τη δουλειά μου. Την έχασα εξαιτίας της ΤΝ», έλεγε χαρακτηριστικά, προσθέτοντας πως πρόκειται για μια πολύ δυσάρεστη κατάσταση. Στη συνέχεια, εξηγούσε πως αν και πολλοί αστειεύονται σχετικά με το γεγονός ότι η ΤΝ ήρθε για να «πάρει τις δουλειές μας», ειδικά σε κλάδους όπως η γραφιστική θα υπάρξει ραγδαία αλλαγή.

Ένας άλλος κόσμος

«Τα τελευταία οκτώ χρόνια της ζωής μου», έλεγε ο Nadestraight, «δούλευα ως γραφίστας και εργαζόμουν στη συγκεκριμένη εταιρεία τα τελευταία έξι χρόνια. Θα σκεφτόταν κανείς ότι ως ένας από τους πιο παλιούς υπαλλήλους εκεί (…) λαμβάνοντας αύξηση σχεδόν κάθε χρόνο κι όντας ιδαίτερα πολύτιμος, επειδή ήμουν ο μόνος γραφίστας που είχε απομείνει, θα ήθελαν να με κρατήσουν όσο περισσότερο γίνεται».

Τα πράγματα δεν κύλησαν όπως ενδεχομένως είχε ο φανταστεί ο νεαρός γραφίστας. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του, αρχικά παρατήρησε ότι το τελευταίο τρίμηνο πριν τη λήξη της συνεργασίας του με την εταιρεία στην οποία εργαζόταν, το πρόγραμμά του γινόταν όλο και πιο ελαφρύ, ενώ κάποιες μέρες δούλευε μόνο για δύο ώρες την ημέρα. Στην αρχή, το βρήκε υπέροχο, καθώς δούλευε λιγότερο. Ύστερα όμως ήρθε η απόλυση.

Τότε, σκέφτηκε να κάνει μια μικρή έρευνα για τα αίτια της απομάκρυνσής του. «Ρώτησα μερικούς ανθρώπους και τελικά αποδείχθηκε ότι βασικά όλο το υλικό που παρείχα τα τελευταία έξι χρόνια, τροφοδοτείται τώρα στην τεχνητή νοημοσύνη. (…) Έτσι, ένα σχέδιο για το οποίο θα χρειαζόμουν 30’, τώρα, στην ΤΝ, παίρνει 30’’»…

Ο μετασχηματισμός του εργατικού δυναμικού

Ίσως κάποιος σκεφτεί- και δεν τον αδικούμε-ότι η επιλογή να ξεκινήσουμε αυτό το ρεπορτάζ με τη συγκεκριμένη μαρτυρία κλείνει το μάτι στους λεγόμενους «τεχνοφοβικούς». Όμως, ο φόβος για την απώλεια θέσεων εργασίας, όπως θα δούμε στη συνέχεια, είναι υπαρκτός και απασχολεί την ελληνική κοινωνία. Όχι αβάσιμα. Ωστόσο, θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε αυτόν τον προβληματισμό κι από τις δύο πλευρές.

Παρόλα αυτά, πριν φτάσουμε εκεί, έχει σημασία να υπογραμμίσουμε ότι σύμφωνα με την Έκθεση «Generative AI Greece» του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) «η απώλεια και/ή η ανεπάρκεια του εργατικού δυναμικού αποτελεί τον πρωταρχικό παράγοντα αβεβαιότητας».

Στη διαπίστωση αυτή συντείνει και η τοποθέτηση του υφ. Ψηφιακής Διακυβέρνησης, κ. Κωνσταντίνου Κυρανάκη, για τον οποίο, η Παραγωγική Τεχνητή Νοημοσύνη (ΠΤΝ) «μπορεί να αυτοματοποιήσει καθήκοντα που προηγουμένως αναλάμβαναν άνθρωποι- και έτσι- μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια θέσεων εργασίας, κυρίως σε τομείς που σχετίζονται με την παραγωγή περιεχομένου, την παροχή υπηρεσιών και τη λήψη αποφάσεων».

Σύμφωνα με το κυβερνητικό στέλεχος, η τεχνολογική εξέλιξη επιφέρει αλλαγές στον τρόπο που εξυπηρετούνται πλέον οι ανάγκες της αγοράς και αυτό οδηγεί στον μετασχηματισμό του εργασιακού περιβάλλοντος και των απαιτούμενων δεξιοτήτων. «Εργαζόμενοι που δεν θα μπορέσουν να ακολουθήσουν την αλματώδη πρόοδο της τεχνολογίας και να αποκτήσουν τις νέες απαραίτητες δεξιότητες ενδεχομένως να βρεθούν σε δεινή θέση σε σχέση με την αγορά εργασίας».

Αναγκαία η λήψη μέτρων εξισορρόπησης

Στην ίδια κατεύθυνση και ο Σύνδεσμος Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών, με την εκπρόσωπό του να αναφέρει στην Έκθεση του ΕΚΚΕ ότι επιφυλάσσεται ως προς την «ανεπάρκεια του εργατικού δυναμικού και την έλλειψη στελεχών με βασικές και υψηλές δεξιότητες σχετικά με την ΤΝ», υπογραμμίζοντας παράλληλα ότι «σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, το διαθέσιμο εργατικό δυναμικό με τεχνογνωσία σε ΤΝ (ΑΙ workforce) ανέρχεται σε 0,2%, είναι άνω των 40 ετών και δεν επικαιροποιεί τακτικά τις γνώσεις του. Αντίθετα, σε χώρες, όπως η Ελβετία, πάνω από το 40% των στελεχών και εργαζομένων στην ΤΝ έλαβε κάποια μορφής εκπαίδευση τον τελευταίο μήνα σε σχέση με το μόλις 5% στην Ελλάδα».

Από την άλλη, για την ακαδημαϊκό Κλειώ Σγουροπούλου, η ΤΝ και τα μοντέλα ΠΤΝ θα δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασιακής απασχόλησης που θα αφορούν σε ειδικούς στην ΠΤΝ και σε σχετικούς τομείς. Ωστόσο, η ίδια επισημαίνει ότι «θα χρειαστούν αντίμετρα για τη δημιουργία αυτών των νέων θέσεων».

«Μοιρασμένοι» οι Έλληνες για την τεχνητή νοημοσύνη

Λαμβάνοντας υπόψη αυτές όπως και άλλες παραμέτρους, 1.102 συμπολίτες μας απάντησαν στη μεγάλη έρευνα του Ινστιτούτου για την Έρευνα και την Κοινωνική Αλλαγή- Eteron που πραγματοποιήθηκε μεταξύ 9 και 11 Νοεμβρίου 2024.

Σύμφωνα με τα ευρήματα της Έκθεσης: «Από την Τεχνητή στη Συλλογική Νοημοσύνη», που δημοσιεύτηκε στα μέσα Δεκεμβρίου του 2024, οι Έλληνες δείχνουν «μοιρασμένοι» μεταξύ αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας. Συγκεκριμένα, οι ερωτώμενοι εμφανίζονται ελαφρώς πιο απαισιόδοξοι απ’ ό,τι αισιόδοξοι.

Ιδανικό πεδίο δημιουργικής διεκδίκησης

Για το θέμα απευθυνθήκαμε στον Διευθυντή του Ινστιτούτου Eteron, κύριο Χρήστο Παπαγιάννη, θέτοντάς του το ερώτημα: Τεχνο- οπτισμός ή Τεχνο-πεσιμισμός- Σε ποιο φάσμα κινούνται οι Έλληνες σήμερα;

Στο σχόλιο του στο «News 24/7», ο κύριος Παπαγιάννης έθεσε αρχικά το ερώτημα αν η ελληνική κοινωνία είναι τεχνοφοβική.

Για τον ίδιο, το ερώτημα αυτό, όπως και το επίθετο που χαρακτηρίζει τον φόβο, το άγχος ή και τη δυσφορία προς τις νέες τεχνολογίες, χρησιμοποιείται συχνά και κατά το δοκούν. Ισχύει όμως; «Πέρα από την κριτική εννοιολογικού περιεχομένου στη χρήση του όρου, η έρευνα του Eteron, για τις αντιλήψεις σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) στην Ελλάδα και τον βαθμό ενσωμάτωσής της στην καθημερινότητά μας, διαψεύδει όσους θεωρούσαν ότι η κοινωνία ρέπει είτε προς τη μία είτε προς την άλλη κατεύθυνση».

Θέλοντας να γίνει πιο συγκεκριμένος, ο κύριος Παπαγιάννης ανέφερε ότι οι ερωτώμενοι στην έρευνα που πραγματοποίησε το Eteron από κοινού με την AboutPeople, μοιράστηκαν μεταξύ τεχνο-οπτισμού και τεχνο-πεσιμισμού, με το 37,1% να δηλώνει απαισιόδοξο για τις εξελίξεις που θα φέρει η ΤΝ στο μέλλον, το 34,9% αισιόδοξο και το 23,7% ουδέτερο.

Πώς κρίνουν οι ειδικοί αυτά τα ευρήματα;

Όπως εξηγεί ο κύριος Παπαγιάννης, παρατηρείται ένας ήπιος πεσιμισμός, παρόμοιος με αυτόν που εμφανίζεται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ο οποίος ωστόσο απέχει σημαντικά από την τεχνοφοβία. Μια εξέλιξη που αποτυπώνει, τόσο τις εύλογες ανησυχίες, όσο και τις συγκρατημένες προσδοκίες της κοινωνίας. Επομένως, καταλήγει στο σχόλιο του ο Διευθυντής του Eteron, «πρόκειται για το ιδανικό πεδίο δημιουργικής διεκδίκησης, με στόχο τη βελτίωση της ζωής μας. Αρκεί, αυτό το γόνιμο ‘’κοινωνικό’’ έδαφος να μη μείνει αναξιοποίητο».

Έχουμε τελικά λόγο να φοβόμαστε για τις δουλειές μας;

Η παρέμβαση του κυρίου Παπαγιάννη έθεσε σε νέα βάση την προβληματική γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη και τις θέσεις εργασίας, καθώς στο νέο τοπίο που διαμορφώνεται, είναι απολύτα λογική η ανησυχία πολλών εργαζόμενων για το μέλλον τους, κάτι που αποτυπώνεται και στην έρευνα του Εteron όπου αναφέρεται ότι από τους πιο σημαντικούς «κινδύνους» από την ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης, το 58% «φοβάται» των απώλεια θέσεων εργασίας.

Αν όσα παραθέσαμε προηγούμενως δεν αρκούν ώστε να ληφθεί σοβαρά αυτή η ανησυχία, τότε θα πρέπει να επισημάνουμε όσα κατέθετε στην έρευνα του ΕΚΚΕ ο δημοσιογράφος Γιάννης Ριζόπουλος που παραδέχεται ότι το «GenAI- μπορεί να δίνει- λύσεις, για την αύξηση της παραγωγικότητας με παράλληλη μείωση του κόστους, με αποτέλεσμα την αύξηση της ανταγωνιστικότητας, όμως -τουλάχιστον στο μεταβατικό στάδιο που τώρα διανύουμε- οι ‘παράπλευρες απώλειες’ θα είναι κάτι παραπάνω από αισθητές στο εργατικό δυναμικό που δεν θα προσαρμοστεί, αναβαθμίζοντας ή όπου χρειαστεί αναπροσαρμόζοντας τις δεξιότητές του, σύμφωνα με τις επιταγές της νέας κανονικότητας».

Ωστόσο και αυτή τη φορά, όπως και πριν, η πραγματικότητα έρχεται να υπενθυμίσει ότι όπως σε όλες τις μεγάλες αλλαγές που γνώρισε η ανθρωπότητα μέσα στον ιστορικό χρόνο, δεν υπάρχει μόνο η μία όψη του νομίσματος.

Όλα εξαρτώνται από τον χρήστη

Αυτό θύμισαν, μιλώντας στον Γιώργο Αυγερόπουλο και τον «Αθήνα 9.84» (6/12/2024) οι Δημήτρης Δελεμίσης και Γιώργος Φωτιάδης, δύο νέα σε ηλικία άτομα που συμπεριελήφθησαν στη λίστα του περιοδικού «Forbes» με τους ανθρώπους κάτων των 30 ετών που έχουν ξεχωρίσει στον τομέα τους. Αυτό γιατί, μαζί με τον έτερο συνεργάτη τους, δημιούργησαν την πρώτη πλατφόρμα παγκοσμίως που προετοιμάζει μέσω ΤΝ εργαζόμενους ώστε να ανταποκριθούν καλύτερα σε μια συνέντευξη για δουλειά.

Όπως κατέθεσαν στον ραδιοφωνικό αέρα, η τεχνητή νοημοσύνη είναι ένα εργαλείο κι όπως όλα τα εργαλεία έτσι κι αυτό δεν έχει δική του βούληση, καθώς εξαρτάται από το ποιος είναι ο χρήστης του.

«Το κλασικό παράδειγμα εδώ- είναι αυτό με το μαχαίρι, όπου στα χέρια ενός γιατρού μπορεί να σώσει μια ζωή και στα χέρια ενός δολοφόνου μπορεί να σκοτώσει έναν άνθρωπο. Οπότε, η τεχνητή νοημοσύνη ως τεχνητή νοημοσύνη εξαρτάται από το ποιος θα την χρησιμοποιήσει».

Τέλος, όσον αφορά την πιθανή απώλεια θέσεων εργασίας, παραδέχτηκαν μεν την υπαρκτή διάσταση αυτού του σεναρίου, σημείωσαν δε πως δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο. Με τα λόγια τους: «Τεχνολογικές επαναστάσεις έχουν γίνει ανά την Ιστορία πολλές φορές. Όταν βγήκε το ίνερνετ ήταν μια απειλή για τις βιβλιοθήκες. Όταν το τηλεφωνικό δίκτυο αναβαθμίστηκε ήταν μια απειλή για τους/τις τηλεφωνητές/τριες (…) που σύνδεαν τις γραμμές. Η τεχνολογία προχωράει. Δυστυχώς είναι αναπόφευκτο ότι κάποιες δουλειές αυτοματοποιούνται, (…) αλλά ταυτόχρονα, αυτή η τεχνολογική επανάσταση οδηγεί στην αλλαγή της κοινωνίας σαν κοινωνία και δημιουργίας νέων δουλειών, οι οποίες δεν υπήρχαν πιο πριν».

Τα βήματα της ελληνικής κυβέρνησης

Η αλλαγή για την οποία μίλησαν οι κύριοι Δελεμίσης και Φωτιάδης δηλώνει παρούσα.

Όπως είναι γνωστό, λίγο πριν εκπνεύσει το 2024, η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι η χώρα θα φιλοξενήσει ένα από τα επτά νέα «AI Factories» που θα δημιουργηθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πρόκειται για πρωτοβουλίες ή πλατφόρμες που έχουν σχεδιαστεί για να υποστηρίξουν καινότομες εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης μέσα από τη σύμπραξη δημόσιων και ιδιωτικών φορέων.

Παράλληλα, παρουσιάστηκε το σχέδιο στρατηγικής με τίτλο: «Blueprint for Greece’s AI Transformation», που αποσκοπεί μεταξύ άλλων στην εφαρμογή της AI στις δημόσιες υπηρεσίες, την εκπαίδευση και την πολιτιστική διαχείριση.

Στο σχέδιο αυτό, διαβάζουμε στο εισαγωγικό σημείωμα της έρευνας του Eteron, «καταγράφονται οι προτεραιότητες» και οι «δράσεις για την ενσωμάτωση της ΤΝ στην οικονομία και την κοινωνία».

Μάθε παιδί μου γράμματα: Η τεχνητή νοημοσύνη στην εκπαίδευση

Πώς αντιλαμβάνονται αυτές τις τεκτονικές αλλαγές, μάλιστα σε έναν πυλώνα ανάπτυξης των κοινωνιών, όπως αυτός της εκπαίδευσης, οι άνθρωποι που θα βιώσουν αυτόν τον μετασχηματισμό στο πεδίο;

Έθεσα το ερώτημα στην κ. Μαριάννα Παπαγεωργίου, εκπαιδευτικό στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση: Μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να λειτουργήσει ως βοηθός του διδάσκοντα σε μία τάξη;

Για την πολύπειρη φιλόλογο αυτό μπορεί να καταστεί εφικτό, ενισχύοντας το έργο των εκπαιδευτικών και βοηθώντας τους να προσαρμόσουν τη διδασκαλία στις ανάγκες κάθε μαθητή. Μπορεί δηλαδή, να προσφέρει εξατομικευμένες ασκήσεις ανάλογα με τις δεξιότητες και τις ανάγκες κάθε μαθητή, αλλά και να διαμορφώσει ένα πραγματικά ενδιαφέρον και ελκυστικό μάθημα.

Ωστόσο, παρατηρεί η κυρία Παπαγεωργίου, η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να αντικαστήσει τον ανθρώπινο παράγοντα στην εκπαιδευτική διαδικασία. «Ο ρόλος του εκπαιδευτικού ως καθοδηγητή, ενορχηστρωτή, εμπνευστή και υποστηρικτή της συναισθηματικής ανάπτυξης των μαθητών παραμένει αδιαμφισβήτητος».

Το προβληματικό περιβάλλον του εκπαιδευτικού μας συστήματος

Προχωρώντας την κουβέντα μας, η συζήτηση έφτασε σε κάποια φάση στο κοινό μυστικό στον χώρο της εκπαιδευτικής κοινότητας, δηλαδή ότι πολλές φορές, η μέχρι τώρα χρήση της ΤΝ από του μαθητές γίνεται με σκοπό τη δημιουργία περιεχομένου για τις ανάγκες του μαθήματος. Τι φταίει και έχει διαμορφωθεί αυτή η κατάσταση, ρωτώ τη συνομιλήτριά μου.

«Πολλοί μαθητές δεν έχουν εκπαιδευτεί κατάλληλα στη χρήση εργαλείων ΤΝ με τρόπο που να προάγει τη μάθηση», εξηγεί στο Magazine η κυρία Παπαγεωργίου, προσθέτοντας ότι χωρίς καθοδήγηση, είναι φυσικό τα παιδιά να χρησιμοποιούν την ΤΝ για άμεσες, επιφανειακές λύσεις. Επιπλέον, δεν έχει δοθεί «αρκετή έμφαση στη διδασκαλία της ηθικής διάστασης γύρω από τη χρήση της ΤΝ, με αποτέλεσμα να μην αντιλαμβάνονται τις συνέπειες της εξαπάτησης».

Το σημαντικότερο όλων όμως είναι ότι το ίδιο εκπαιδευτικό σύστημα στη χώρα διαμορφώνει το περιβάλλον που ευνοεί την εμφάνιση τέτοιων πρακτικών. «Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα συχνά δίνει έμφαση στους βαθμούς και τις εξετάσεις, αντί για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και της δημιουργικότητας. Αυτό οδηγεί τους μαθητές στο να βλέπουν την ΤΝ ως μέσο για να επιτύχουν τον στόχο, χωρίς να δίνουν σημασία στη διαδικασία της μάθησης».

Ως εκ τούτου, βεβαίως πρέπει να καλωσορίσουμε τα σχέδια δημιουργίας εκπαιδευτικών προγραμμάτων και μαθημάτων που εστιάζουν στην ΤΝ σε εκπαιδευτικά ιδρύματα στην Ελλάδα. Η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί μια πραγματικότητα που δεν πρέπει να δαιμονοποιηθεί, καθώς δεν αποτελεί απλώς ένα τεχνολογικό εργαλείο, αλλά μια ριζική αλλαγή στον τρόπο που εργαζόμαστε, υποστηρίζει η κυρία Παπαγεωργίου. Παράλληλα όμως, με δεδομένη τη διεθνή πρόοδο στην τεχνολογία, με την εκπαίδευση σε αυτό το πεδίο να μπορεί να εξοπλίσει του μαθητές με δεξιότητες που είναι απαραίτητες για το μέλλον, όπως η υπολογιστική σκέψη, η επίλυση προβλημάτων και η κατανόηση δεδομένων, είναι αναγκαίος και ο ηθικός προβληματισμός γύρω από τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης.

Υγεία και τεχνητή νοημοσύνη: Αντίθετες ή συγκλίνουσες πορείες;

Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές συνειδητοποιώ ότι είναι αδύνατο να συμπεριλάβω στα στενά πλαίσια ενός δημοσιογραφικού κειμένου όλους τους παράγοντες της κοινωνικής και οικονομικής ζώης που θα επηρεαστούν ή επηρεάζονται ήδη από την ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης στις δομές των σύγχρονων κοινωνιών, κρατών και επιχειρήσεων.

Ως εκ τούτου ο περιορισμός της αναφοράς μας στους βασικούς άξονες του συλλογικού γίγνεσθαι του 2025 είναι μονόδρομος.

Έτσι, μετά την εργασία και την εκπαίδευση, σειρά είχε ο κρίσιμος πυλώνας της Υγείας.

Στην Έκθεση του ΕΚΚΕ (σελ. 47) διαβάζω με ενδιαφέρον ότι η συνεισφορά της ΤΝ μπορεί να καταστεί ιδιαίτερα σημαντική σε τομείς όπως η υποστήριξη της κλινικής διαχείρισης, των κλινικών αποφάσεων και φυσικά των ασθενών.

Ο κίνδυνος της «απο-ανθρωποποίησης» της ιατρικής

Ποια θα είναι τα οφέλη αυτής της διαδικασίας και ποιες οι προκλήσεις, μάλιστα σε ένα Εθνικό Σύστημα Υγείας στο οποίο, όπως έχουμε αναδείξει με ρεπορτάζ μας στο Magazine, οι ασθενείς στα επείγοντα φλερτάρουν με τον θάνατο ή τη χρεοκοπία;

Επί του θέματος ζήτησα τη γνώμη του Αναπληρωτή Καθηγητή στο Εργαστήριο Α’ Βάθμιας Φροντίδας Υγείας, Γενικής Ιατρικής και Εκπαίδευσης στη Δημόσια Υγεία, στο ΑΠΘ, κυρίου Ηλία Κονδύλη.

Σύμφωνα με όσα δήλωσε στο «News 24/7», η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη (ΠΤΝ) μπορεί, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, να συμβάλει στη βελτίωση της κλινικής αποτελεσματικότητας και της πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας.

Ως παράδειγμα, ο κύριος Κονδύλης έφερε τη χρήση ΠΤΝ στην απλοποίηση διοικητικών πράξεων, ώστε να ελαττωθεί το διοικητικό φορτίο των επαγγελματιών υγείας και να απελευθερωθεί πολύτιμος χρόνος για την αναγκαία επικέντρωση τους σε αμιγώς κλινικές πράξεις και στην επικοινωνία τους με τους ασθενείς. «Ομοίως η ικανότητα της ΠΤΝ να επεξεργάζεται ταχύτατα ιατρικό απεικονιστικό υλικό (π.χ. ακτινογραφίες) ή ιατρικές πληροφορίες (π.χ. ιατρικοί φάκελοι ασθενών) μπορεί να επικουρήσει την ιατρική διάγνωση από εξειδικευμένους επαγγελματίες υγείας αυξάνοντας την κλινική τους αποτελεσματικότητα».

Ωστόσο, παρά την παραδοχή περί της πολύτιμης βοήθειας που μπορεί να συνεισφέρει η ΤΝ στους επαγγελματίες υγείας, και αυτή τη φορά, όπως προηγουμένως είδαμε στα της εργασίας, ο «άγνωστος Χ» στην εξίσωση παραμένει ο κάτοχος αυτής της τεχνολογίας και οι βλέψεις του ως προς την χρήση της.

«Τα οφέλη από τη χρήση της παραγωγικής ΤΝ, όπως συμβαίνει και με τη χρήση οποιαδήποτε άλλης τεχνολογίας, καθορίζονται πάντα από το ποιος κατέχει αυτήν την τεχνολογία και σε όφελος ποιου χρησιμοποιείται. Προκλήσεις όπως η παραβίαση του ιατρικού απορρήτου και η χρήση ιατρικών πληροφοριών, που τροφοδοτούν συστήματα ΠΤΝ, σε όφελος των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών υγείας είναι υπαρκτές. Κυριότερη όπως πρόκληση είναι η τάση υποκατάστασης (αντί της αναγκαίας υποστήριξης) των επαγγελματιών υγείας από chatbots ή άλλες υπηρεσίες κλινικής διαλογής, η «από-ανθρωποποίηση» δηλαδή της ιατρικής πράξης και επικοινωνίας, στο όνομα της μείωσης του κόστους των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας».

Ποιος θα μας φυλάξει από τους φύλακες;

Ερχόμενοι εκ νέου στην έρευνα του Eteron, διαβάζουμε ότι οι απαντήσεις στην ερώτηση αναφορικά με τις κινήσεις που θα καθιστούσαν την ΤΝ πιο ασφαλή, εστιάζουν στην διαφάνεια, την προστασία των προσωπικών δεδομένων και τις νομοθετικές πρωτοβουλίες.

Συγκεκριμένα, στην ερώτηση: «Τι πιστεύουμε ότι θα κάνει τη χρήση της ΤΝ πιο ασφαλή;», το 41,7% έδειξε να προτιμά τη διαφάνεια και τις εξηγήσεις για το πώς λειτουργούν οι εφαρμογές ΤΝ, το 40,9% τη διασφάλιση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, το 39,8% την αυστηρή νομοθεσία που περιορίζει τη χρήση της ΤΝ και το 31,5% τη δυνατότητα προσφυγής σε άνθρωπο για την επανεξέταση των αποφάσεων ΤΝ. Τέλος, το 13,5% εκτιμά πως τίποτα δεν εξασφαλίζει ένα ασφαλές περιβάλλον.

Τα στοιχεία αυτά αποτέλεσαν την αφορμή για την συζήτηση που κάναμε με την κυρία Μαίρη Ράδου, νομικό με ειδίκευση σε θέματα τεχνολογίας και δικαίου και κάτοχο μεταπτυχιακού διπλώματος με τίτλο «Δίκαιο και Τεχνολογία στην ΕΕ».

Πού μπορούν να οδηγήσουν τα λάθη λόγω ανακριβών δεδομένων,π.χ. σε ένα σύστημα αναγνώρισης προσώπου;, ήταν το πρώτο ερώτημα που απηύθυνα στην συνομιλήτριά μου.

Η κυρία Ράδου ήταν σαφής εξαρχής: Μπορούν να οδηγήσουν σε αδικίες και διακρίσεις. Η ίδια εξηγεί στο Magazine πως σε περιπτώσεις πλημμελούς εκπαίδευσης των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, με ανακριβή ή, ακόμα χειρότερα, με μεροληπτικά δεδομένα, μπορεί να ενισχυθούν και να διαιωνισθούν υπάρχουσες ανισότητες. Παράδειγμα για αυτό υπάρχει σε συστήματα που έχουν χρησιμοποιηθεί στις ΗΠΑ με σκοπό να υπολογίζουν την πιθανότητα υποτροπής κρατουμένων. Εκεί, «αποδείχθηκε ότι οι μαύροι κρατούμενοι έχουν διπλάσιες πιθανότητες από τους λευκούς να χαρακτηριστούν λανθασμένα ως υψηλού κινδύνου, σύμφωνα με δημοσιευμένες έρευνες. Τέτοιες αποφάσεις όχι μόνο επηρεάζουν ζωές, αλλά υπονομεύουν και την απονομή της δικαιοσύνης».

Μπορεί να υπάρξει ρύθμιση αυτής της επανάστασης;

Η παραβίαση της ιδιωτικότητας αποτέλεσε εξίσου κομμάτι της συνομιλίας μας με την ειδικευμένη νομικό. Άλλωστε, το 53,8% των συμμετεχόντων στην έρευνα του Eteron έδειξε να το απασχολεί αυτό το ενδεχόμενο. Την ίδια ώρα βέβαια, στοχεία της ίδιας έρευνας αναδείκνυαν ότι προς το παρόν η ελληνική κοινωνία βρίσκεται σε διαδικασία αναζήτησης και διαμόρφωσης της αντίληψής της αναφορικά με το ποια αρχή θα έπρεπε να έχει τον κρισιμότερο ρόλο στην διαδικασία προστασίας της ιδιωτικής ζώης.

Σε κάθε περίπτωση, η κυρία Ράδου μάς εξήγησε ότι έχουν υπάρξει νομοθετικές πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ, με την πρόσφατη γνώμη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Προστασίας Δεδομένων να θέτει ως προτεραιότητα την «αρχή της ελαχιστοποίησης», που προβλέπεται στον ευρωπαϊκό Γενικό Κανονισμό για την Προστασία Δεδομένων (GDPR). Αυτή απαιτεί τα προσωπικά δεδομένα που συλλέγονται για την ανάπτυξη ΤΝ να είναι τα απολύτως κατάλληλα, συναφή και αναγκαία για τον επιδιωκόμενο σκοπό. «Εάν αυτοί οι κανόνες δεν τηρηθούν, η μαζική συλλογή προσωπικών δεδομένων μπορεί να οδηγήσει σε παραβίαση της ιδιωτικότητας».

Στα μέτρα πρόληψης έναντι των κινδύνων από την ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών ΤΝ στην ΕΕ, θα πρέπει να αναφέρουμε και την Πράξη για την ΤΝ της ΕΕ που δημοσιεύτηκε το καλοκαίρι του 2024. Πρόκειται για ένα νομικό εργαλείο που κατηγοριοποιεί τα συστήματα ΤΝ ανάλογα με τον κίνδυνο που ενέχουν για τα δικαιώματα και επιβάλλει υποχρεώσεις κυρίως στους «παρόχους». Ποιον αφορά αυτό; Φυσικά τις εταιρείες που αναπτύσσουν συστήματα ΤΝ, αλλά και κάποιες τους «φορείς εφαρμογής», αυτούς δηλαδή που εφαρμόζουν τα συστήματα στην αγορά, επισημαίνει η κυρία Ράδου.

Ποιες οι ηθικές και νομικές προκλήσεις;

Για το τέλος άφησα το ερώτημα που τίθεται όλο και πιο έντονα από επιχειρηματικούς και ακαδημαϊκούς κύκλους: Μήπως οι υπερβολικές ρυθμίσεις καθυστερήσουν την εξέλιξη και ανάπτυξη της ΤΝ;

Πριν πάμε όμως εκεί, έχει σημασία να επισημάνουμε ότι οι παραβιάσεις των συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων και ελευθεριών, όπως το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια, αλλά και το δικαίωμα στην προστασία της προσωπικής ζωής καθώς και αυτό της ίσης μεταχείρισης απασχολούν μεταξύ άλλων τον νομικό κόσμο.
Αυτή την εικόνα μάς μετέφερε η κυρία Ράδου, η οποία, αναφορικά με το εάν οι ρυθμίσεις αποτελούν τροχοπέδη στην ανάπτυξη της ΤΝ, ισχυρίζεται πως η τεχνολογία per se δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή, καθώς και στον τομέα της ασφάλειας, όλα συναρτώνται από τη χρήση της.

«Αν εφαρμοστεί με ανθρωποκεντρικό και αξιόπιστο τρόπο, μπορεί να διευκολύνει τη ζωή μας και να εξυπηρετεί τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας. Ωστόσο, με το νέο νομικό πλαίσιο, ενώ οι πάροχοι αντιμετωπίζουν αυστηρές ρυθμίσεις, οι φορείς εφαρμογής, όπως τα κράτη, φαίνεται να αποφεύγουν τις αντίστοιχες ευθύνες. Η Πράξη για την ΤΝ είναι ένα καλό πρώτο βήμα, αλλά χρειάζεται περισσότερη διαύγεια στους ρόλους και τις υποχρεώσεις των υπευθύνων. Έτσι, θα διασφαλίσουμε ασφαλή χρήση της ΤΝ, χωρίς να περιορίζουμε την τεχνολογική πρόοδο».

Άλμα προς τα μπρος ή άλμα στο κενό;

Καταληκτικά, η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί ένα ακόμη επίτευγμα της ανθρώπινης διάνοιας, που θα μπορούσε υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις να οδηγήσει την ανθρωπότητα σε ένα νέο άλμα προς τα μπρος. Ωστόσο, οι προβληματισμοί της κοινωνίας των πολιτών, όπως αυτοί κατατέθηκαν και στο παρόν ρεπορτάζ, δείχνουν ξεκάθαρα πως εκείνο που «φοβίζει» δεν είναι η ίδια τεχνολογία, αλλά ενδεχομένως το σύγχρονο διεθνές και εγχώριο περιβάλλον στο οποίο οι νέες τεχνολογίες βρίσκονται στα χέρια συγκεκριμένων ανθρώπων και φορέων με αβέβαιες πολλές φορές στοχεύσεις.

Ως εκ τούτου, η διαφάνεια και η συμμετοχή των ανθρώπων που θα υποστούν τις συνέπειες της εφαρμογής της ΤΝ –θετικές ή αρνητικές- είναι αναγκαία ώστε το «άλμα προς τα μπρος» να μην εκπέσει σε άλμα στο κενό.