ΤΟ ΒΡΩΜΙΚΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΝΤΕΛΟΝΙ ΤΩΝ 10 ΕΥΡΩ

Λένε πως κάθε πόλη στον κόσμο, από τη μεγαλύτερη μέχρι τη μικρότερη, έχει τον δικό της ρυθμό, ο οποίος καθορίζεται μεταξύ άλλων από τον τρόπο ζωής των κατοίκων της και την ενέργεια που συναντά κανείς στις περιοχές της.

Στη γειτονιά Panyu, μία από τις 11 αστικές συνοικίες της πόλης Guangzhou, του πολυσύχναστου λιμανιού στον Ποταμό Pearl στη νότια Κίνα, τον ρυθμό τον δίνει ο ήχος από τις ραπτομηχανές που δεν σταματούν να γαζώνουν.

Από το πρωί μέχρι αργά το βράδυ, ο θόρυβος διαπερνά τα ανοιχτά παράθυρα των εργοστασίων που ολοκληρώνουν την παραγωγή μπλουζών, σορτς, πουκαμίσων, παντελονιών και μαγιό. Αυτά τα προϊόντα προορίζονται να γεμίσουν τις ντουλάπες σε περισσότερες από 150 χώρες παγκοσμίως.

Αυτός είναι ο ρυθμός του Panyu, της γειτονιάς που αποκαλείται “SHEIN village“, ένα δίκτυο από εργοστάσια που τροφοδοτούν τον μεγαλύτερο κολοσσό fast fashion στον κόσμο.

Με μία γρήγορη αναζήτηση στον ιστότοπο της SHEIN, την κινεζικής εταιρείας που από άγνωστη μάρκα μετατράπηκε σε παγκόσμιο φαινόμενο μέσα σε λίγα μόλις χρόνια, θα βρει κανείς ρούχα και προϊόντα που κοστίζουν όσο ένα πιάτο φαγητό ή ακόμη και ένας καφές στον δυτικό κόσμο.

Τι κρύβεται όμως πίσω από ένα τόσο εξωφρενικά φτηνό ρούχο;

Οι εξωφρενικά χαμηλές τιμές της Shein και άλλων κολοσσών της fast fashion δεν είναι απλώς ευκαιρίες για τους καταναλωτές, αλλά και ο καθρέφτης ενός συστήματος που βασίζεται στη σκληρή πραγματικότητα της εκμετάλλευσης.

“Αν ο μήνας έχει 31 ημέρες, θα δουλέψω και τις 31“, λέει χαρακτηριστικά ένας εργαζόμενος στο BBC, το οποίο μπήκε στα άδυτα των εργοστασίων που παράγουν ρούχα για λογαριασμό της SHEIN και συνομίλησε με 4 ιδιοκτήτες και περισσότερους από 20 εργαζόμενους.

Αυτό που ανακάλυψε είναι ότι η καρδιά αυτού του γιγαντιαίου επιχειρηματικού μοντέλου “χτυπά” με τη δουλειά εργαζομένων που περνούν περίπου 75 ώρες την εβδομάδα πίσω από ραπτομηχανές, παραβιάζοντας με το “καλημέρα” σας τους κινεζικούς εργασιακούς νόμους.

Οι συνθήκες όμως αυτές δεν είναι ασυνήθιστες στο Guangzhou, έναν βιομηχανικό κόμβο για εργαζόμενους από αγροτικές περιοχές που αναζητούν υψηλότερο εισόδημα. Ούτε είναι γενικά σπάνιες στην Κίνα, που εδώ και χρόνια έχει μετατραπεί σε παγκόσμιο εργοστάσιο.

Παραμένοντας ιδιωτική, η SHEIN αποτιμήθηκε σε περίπου 66 δισ. δολάρια το 2023, ενώ πλέον στοχεύει σε πιθανή εισαγωγή της στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου.

Ωστόσο, η εντυπωσιακή της άνοδος συνοδεύεται από έντονες αντιδράσεις για τη μεταχείριση των εργαζομένων και κατηγορίες για καταναγκαστική εργασία. Πέρυσι, η ίδια η εταιρεία παραδέχτηκε ότι βρέθηκαν παιδιά να εργάζονται σε εργοστάσιά της στην Κίνα.

“Στη SHEIN, η αποστολή μας είναι να κάνουμε την ομορφιά της μόδας προσιτή σε όλους. Ωστόσο, αναγνωρίζουμε ότι η παραγωγή προσιτών ενδυμάτων και η ταχεία παράδοσή τους στους πελάτες μας σε όλο τον κόσμο συνοδεύεται από σημαντικές προκλήσεις, τις οποίες εμείς, μαζί με τον υπόλοιπο κλάδο, πρέπει να αντιμετωπίσουμε”, είχε δηλώσει ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρίας, Chris Xu.

Και αν στους πελάτες της θέλει να κάνει προτιτή την “ομορφιά της μόδας”, στους εργαζομένους της διατείνεται ότι “διασφαλίζει τη δίκαιη και αξιοπρεπή μεταχείριση όλων στην αλυσίδα εφοδιασμού μας”, όπως επίσης, “στοχεύουμε στα υψηλότερα πρότυπα αμοιβών και απαιτούμε από όλους τους συνεργάτες της αλυσίδας εφοδιασμού μας να τηρούν τον κώδικα δεοντολογίας μας. Επίσης, συνεργαζόμαστε με ελεγκτές για να εξασφαλίσουμε τη συμμόρφωση”.

Η επιτυχία της SHEIN βασίζεται στον όγκο – το διαδικτυακό της απόθεμα περιλαμβάνει εκατοντάδες χιλιάδες προϊόντα – και φυσικά στις χαμηλές τιμές.

Τα έσοδα της SHEIN έχουν εκτοξευθεί, ξεπερνώντας κολοσσούς όπως οι H&M, Zara και Primark. Οι οικονομικές τιμές της καθορίζονται φυσικά από περιοχές όπως το “χωριό της Shein”, το οποίο φιλοξενεί περίπου 5.000 εργοστάσια, κυρίως προμηθευτές της εταιρείας.

Τα κτίρια αυτά έχουν μετατραπεί σε χώρους γεμάτους ραπτομηχανές, ρολά υφάσματος και σακούλες γεμάτες κουρέλια. Οι πόρτες των υπογείων τους μένουν πάντα ανοιχτές για τις ατελείωτες παραδόσεις και παραλαβές.

Καθώς περνά η μέρα, τα ράφια γεμίζουν με σακούλες από διάφανο πλαστικό, πάνω στις οποίες υπάρχει το χαρακτηριστικό logo της εταιρείας.

Ακόμη και μετά τις 22:00, οι ραπτομηχανές αλλά και οι άνθρωποι που τις χειρίζονται – δεν σταματούν, καθώς όλο και περισσότερα υφάσματα καταφθάνουν, με τα φορτηγά να είναι τόσο γεμάτα που τα υλικά ξεχύνονται στο δάπεδο των εργοστασίων.

“Συνήθως δουλεύουμε 10, 11 ή 12 ώρες τη μέρα“, λέει μια 49χρονη γυναίκα από την επαρχία Jiangxi, που διατηρεί την ανωνυμία της. “Τις Κυριακές δουλεύουμε περίπου τρεις ώρες λιγότερο“. Κάτι είναι και αυτό. Για ρεπό ούτε λόγος, αφού οι περισσότεροι εργαζόμενοι δήλωσαν ότι κάθονται μόνο μία ημέρα τον μήνα.

Η εργαζόμενη βρίσκεται σε ένα στενό δρομάκι, όπου μια ομάδα ανθρώπων έχει συγκεντρωθεί μπροστά από πίνακες ανακοινώσεων. Διαβάζουν αγγελίες για δουλειά, ενώ εξετάζουν προσεκτικά τις ραφές ενός παντελονιού chinos που είναι καρφωμένο εκεί.

Αυτή είναι η αλυσίδα εφοδιασμού της Shein

Τα εργοστάσια αναλαμβάνουν να παράγουν ρούχα κατά παραγγελία – από μικρές έως μεγάλες παρτίδες. Αν ένα προϊόν, όπως για παράδειγμα τα παντελόνια τύπου chinos, σημειώσει επιτυχία, οι παραγγελίες αυξάνονται και οι ιδιοκτήτες των εργοστασίων αναγκάζονται να προσλάβουν προσωρινούς εργάτες για να καλύψουν τη ζήτηση που δεν μπορούν να διαχειριστούν οι μόνιμοι εργαζόμενοι.

Η εργαζόμενη από την Jiangxi αναζητά μια βραχυπρόθεσμη σύμβαση – και τα chinos μπορεί να αποδειχθούν η ευκαιρία για να το πετύχει.

“Βγάζουμε τόσο λίγα χρήματα. Το κόστος ζωής είναι πλέον πολύ υψηλό“, δηλώνει, σημειώνοντας ότι ελπίζει να κερδίσει αρκετά για να στηρίξει τα δύο της παιδιά, που ζουν με τους παππούδες τους.

“Πληρωνόμαστε με το κομμάτι“, εξηγεί η 49χρονη εργαζόμενη. “Εξαρτάται από τη δυσκολία του ρούχου. Κάτι απλό, όπως ένα μπλουζάκι, πληρώνεται με ένα-δύο γιουάν (σ.σ. λιγότερο από ένα δολάριο) ανά κομμάτι, και μπορώ να φτιάξω περίπου δώδεκα την ώρα“.

Οι τυπικές ώρες εργασίας φαίνεται να ξεκινούν από τις 08:00 και να συνεχίζονται μέχρι αργά το βράδυ, συχνά πέρα από τις 22:00, σύμφωνα με την έρευνα του BBC.

Το ίδιο διαπιστώνει και σε έκθεσή της η ελβετική ομάδα Public Eye, η οποία βασίστηκε σε συνεντεύξεις με 13 εργαζόμενους σε εργοστάσια που παράγουν ρούχα για τη SHEIN.

Η έρευνα αποκάλυψε ότι πολλοί εργαζόμενοι κάνουν πολλές υπερωρίας. Ο βασικός μισθός, χωρίς τις υπερωρίες, ανέρχεται σε 2.400 γιουάν (περίπου 327 δολάρια) – αρκετά χαμηλότερος από τα 6.512 γιουάν που η Asia Floor Wage Alliance θεωρεί απαραίτητα για έναν “βιώσιμο μισθό”. Ωστόσο, οι εργαζόμενοι που συμμετείχαν στην έρευνα ανέφεραν ότι καταφέρνουν να κερδίσουν από 4.000 έως 10.000 γιουάν τον μήνα.

“Αυτές οι ώρες δεν είναι ασυνήθιστες, αλλά είναι ξεκάθαρα παράνομες και παραβιάζουν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα”, δήλωσε ο David Hachfield από την Public Eye. “Είναι μια ακραία μορφή εκμετάλλευσης που πρέπει να αποκαλυφθεί”.

Σύμφωνα με τους εργασιακούς νόμους που ισχύουν στην Κίνα, η μέση εβδομάδα εργασίας δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 44 ώρες, ενώ οι εργοδότες υποχρεούνται να εξασφαλίζουν τουλάχιστον μία ημέρα ανάπαυσης την εβδομάδα για τους εργαζόμενους και μόνο ειδικοί λόγοι επιτρέπουν την επέκταση των ωρών εργασίας.

Οι “ηθικές ανησυχίες” των ΗΠΑ

Παρότι τα κεντρικά γραφεία της Shein βρίσκονται πλέον στη Σιγκαπούρη, η πλειονότητα των προϊόντων της κατασκευάζεται στην Κίνα. Και κάπου εδώ εμφανίζονται οι ΗΠΑ, οι οποίες παρακολουθούν με αυξανόμενη επιφυλακτικότητα τη δράση των κινεζικών εταιρειών.

Τον Ιούνιο, ο Μάρκο Ρούμπιο, ο άνθρωπος που ο επερχόμενος πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ επέλεξε για τη θέση του υπουργού Εξωτερικών, δήλωσε ότι έχει “σοβαρές ηθικές ανησυχίες” σχετικά με τις “στενές σχέσεις της SHEIN με τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας”.

Η καταναγκαστική εργασία, τα sweatshops και τα εμπορικά τεχνάσματα είναι τα βρώμικα μυστικά πίσω από την επιτυχία της Shein.

Αν και δεν μπορεί να επαληθευτεί με σιγουριά η θέση του Ρούμπιο, οργανώσεις δικαιωμάτων τονίζουν ότι οι πολλές ώρες εργασίας που έχουν γίνει τρόπος ζωής για πολλούς στο Guangzhou είναι άδικες και εκμεταλλευτικές.

“Δουλεύω σε αυτά τα εργοστάσια για περισσότερα από 40 χρόνια“, λέει μια γυναίκα που μόλις τελείωσε το φαγητό της μέσα σε 20 λεπτά. Ήταν ακόμη μια μέρα στη δουλειά για εκείνη.

Και αν ο Ρούμπιο κάνει λόγο για “sweatshops“, όπως ονομάζεται ο χώρος εργασίας με πολύ κακές ή παράνομες συνθήκες εργασίας, συμπεριλαμβανομένων ελάχιστων έως καθόλου διαλειμμάτων, ανεπαρκούς φωτισμού κλπ, στα εργοστάσια της Panyu τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι, χωρίς να σημαίνει ότι μοιάζουν και με τα γραφεία της Google.

Μέσα στα εργοστάσια, οι χώροι δεν είναι ασφυκτικά γεμάτοι, υπάρχει αρκετό φως και ανεμιστήρες δροσίζουν τους εργαζομένους. Στους τοίχους, αφίσες ενθαρρύνουν τους εργαζόμενους να αναφέρουν περιπτώσεις ανήλικης εργασίας, πιθανότατα ως αντίδραση στις αποκαλύψεις για παιδιά που βρέθηκαν να εργάζονται πέρυσι στην αλυσίδα παραγωγής της SHEIN.

Η SHEIN, σύμφωνα με το BBC, παρακολουθεί στενά τους προμηθευτές της ενόψει της σχεδιαζόμενης εισαγωγής της στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου.

“Πρόκειται για τη φήμη τους”, δηλώνει ο Sheng Lu, καθηγητής στο Τμήμα Μόδας και Ένδυσης στο Πανεπιστήμιο του Ντελαγουέρ. “Αν η Shein καταφέρει να κάνει επιτυχημένο IPO, δηλαδή ‘Initial Public Offering’ (Αρχική Δημόσια Προσφορά), θα αναγνωριστεί ως μια αξιόπιστη εταιρεία. Ωστόσο, για να κερδίσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών, πρέπει να αναλάβει ευθύνες”.

Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Shein είναι οι κατηγορίες ότι προμηθεύεται βαμβάκι από την περιοχή Xinjiang, το οποίο φέρεται να παράγεται μέσω καταναγκαστικής εργασίας από άτομα της μουσουλμανικής μειονότητας των Ουιγούρων – κατηγορίες που το Πεκίνο αρνείται κατηγορηματικά.

Ο Sheng Lu επισημαίνει ότι η μόνη λύση για την αντιμετώπιση αυτών των επικρίσεων είναι η διαφάνεια: “Χωρίς να δημοσιοποιήσει τη λίστα των εργοστασίων της και την αλυσίδα εφοδιασμού της, η SHEIN θα αντιμετωπίσει δυσκολίες”.

Από την άλλη ένα από τα πλεονεκτήματα, είναι ότι η SHEIN επωφελείται από μια πλήρη αλυσίδα παραγωγής στην Κίνα. “Πολύ λίγες χώρες διαθέτουν πλήρη αλυσίδα εφοδιασμού. Η Κίνα την έχει – και κανείς δεν μπορεί να την ανταγωνιστεί”, λέει ο Sheng.

Ενώ χώρες όπως το Βιετνάμ και το Μπαγκλαντές εισάγουν πρώτες ύλες από την Κίνα, τα κινεζικά εργοστάσια βασίζονται σε τοπικές πηγές για όλα – από υφάσματα μέχρι φερμουάρ και κουμπιά. Αυτό λοιπόν επιτρέπει ταχύτερη και ευέλικτη παραγωγή.

Αρκετά βολικό για μία εταιρία η οποία βασίζει τις πωλήσεις της στον αλγόριθμο που καθορίζει τις παραγγελίες. Αν για παράδειγμα οι αγοραστές επιλέγουν ένα συγκεκριμένο φόρεμα ή παραμένουν για ώρα και κοιτούν από την οθόνη τους ένα μάλλινο πουλόβερ, η εταιρεία ζητά από τα εργοστάσια να φτιάξουν περισσότερα – και γρήγορα.

Το επιχειρηματικό αυτό μοντέλο της SHEIN όμως πιέζει τόσο τους εργοστασιάρχες όσο και τους εργαζομένους.

“Η παραγγελία μπορεί τελικά να είναι μεγάλη, αλλά το κέρδος είναι μικρό και καθορισμένο”, εξηγεί ένας εργοστασιάρχης. Έτσι, οι ιδιοκτήτες αναγκάζονται να μειώσουν τα κόστη, συχνά σε βάρος των μισθών του προσωπικού.

“Πριν τη Shein, παράγαμε και πουλούσαμε ρούχα μόνοι μας”, αναφέρει ο ιδιοκτήτης τριών εργοστασίων στο Panyu. “Υπολογίζαμε το κόστος, καθορίζαμε την τιμή και έπειτα υπολογίζαμε το κέρδος. Τώρα, η Shein καθορίζει την τιμή και πρέπει να βρεις τρόπους να μειώσεις το κόστος”.

Όταν όμως οι παραγγελίες πέφτουν βροχή, η παραγωγή μοιάζει με “χρυσωρυχείο”. Σύμφωνα με στοιχεία της εταιρείας συμβούλων ShipMatrix, η Shein στέλνει καθημερινά περίπου ένα εκατομμύριο δέματα παγκοσμίως.

“Η Shein είναι ο πυλώνας της βιομηχανίας μόδας“, δηλώνει ο Guo Qing E, προμηθευτής της εταιρείας. “Ξεκίνησα όταν ξεκίνησε και η Shein. Έζησα την άνοδό της. Ειλικρινά, η Shein είναι μια εντυπωσιακή εταιρεία στην Κίνα. Πιστεύω ότι θα γίνει ακόμα πιο ισχυρή, επειδή πληρώνει πάντα στην ώρα της. Αυτό είναι το πιο αξιόπιστο σημείο της. Αν η πληρωμή μας είναι προγραμματισμένη για τις 15 του μήνα, ακόμα και αν πρόκειται για δεκάδες εκατομμύρια, τα χρήματα θα καταβληθούν χωρίς καθυστέρηση”.

Παρά τα εξαντλητικά ωράρια και τους χαμηλούς μισθούς, η SHEIN προκαλεί και ένα αίσθημα περηφάνιας για κάποιους. “Αυτή είναι η συμβολή που μπορούμε να κάνουμε εμείς οι Κινέζοι στον κόσμο“, λέει μια 33χρονη επόπτρια από την επαρχία Guangdong, που προτίμησε να διατηρήσει την ανωνυμία της.

Μέσα στη νύχτα, εργάτες επιστρέφουν στα εργοστάσια μετά το βραδινό τους γεύμα για να ολοκληρώσουν την τελευταία φάση της ημέρας. Αν και παραδέχεται ότι οι ώρες είναι πολλές, σημειώνει: “Τα πάμε καλά μεταξύ μας. Είμαστε σαν οικογένεια“.

Κάποιες ώρες αργότερα, αφού οι περισσότεροι εργαζόμενοι έχουν γυρίσει σπίτια τους, τα φώτα παραμένουν αναμμένα σε αρκετά κτίρια. “Μερικοί δουλεύουν μέχρι τα μεσάνυχτα”, λέει ένας εργοστασιάρχης. “Θέλουν να βγάλουν περισσότερα χρήματα”.

Την ίδια στιγμή, στο Λονδίνο, στο Σικάγο, στη Σιγκαπούρη, στο Ντουμπάι και όπου αλλού φτάνει η Shein, κάποιος/α γεμίζει το καλάθι αγορών του/της με τα ολοκαίνουργια, φτηνά ρούχα του/της.