ΤΟ ΣΙΝΕΜΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΤΟΥ ΝΤΕΙΒΙΝΤ ΛΙΝΤΣ

«Θα είναι όπως στις ταινίες… θα προσποιηθούμε πως είμαστε κάποιες άλλες.»

Όταν η Μπέτι της Ναόμι Γουότς έμπαινε σε έναν κόσμο κινδύνου και πάθους μαζί με την Ρίτα της Λόρα Χάρινγκ, το πρώτο της ένστικτο –και άραγε είχε αυτό να κάνει με προστασία; ή απλώς με μεγαλύτερη διάθεση για περιπέτεια και ζωή;– ήταν να αγκαλιάσει αυτό το αβέβαιο και ονειρικό του σινεμά: Όσα ζεις είναι ψέματα. Όσα νιώθεις είναι αλήθεια.

Το σινεμά του Ντέιβιντ Λιντς ανταποκρινόταν πάντα σε αυτό το ένστικτο που οι πάντες έχουμε βαθιά κρυμμένο μέσα μας. Ακόμα κι αν στο φως της μέρας, στα όρια του σχηματισμένου μας κόσμου, αυτό που αποζητούμε είναι ένα νόημα, η ασφάλεια της λογικής, αυτό που πάντα μας κινεί μέσα μας, βαθιά στο υποσυνείδητο, είναι η έλξη του αγνώστου, του ακατανόητου – είναι πάντα μια τέτοια περιέργεια που μας κινεί.

Και πάντα φανταζόμαστε κάτι άλλο. Υποθέτουμε, εικάζουμε, φαντασιωνόμαστε. Αυτή είναι ίσως η μεγάλη σύνδεση του απτού μας κόσμου, με τον κόσμο των ονείρων, εκεί όπου η απελευθέρωση είναι πλήρης. Οι χώροι μπορεί να είναι σκληροί και ψυχροί, αλλά και ζεστοί, γνώριμοι. Οι ήχοι μπορεί να ταιριάζουν με τις εικόνες, ή και όχι. Τα συναισθήματα βιώνονται δίχως όρια και λογική. Οι άνθρωποι μπορεί να είναι εμείς, ή κάποιοι άλλοι, ή και τα δύο.

Ο Λιντς το καταλάβαινε πάντα αυτό, και σχεδόν ποτέ δεν παρέκκλινε από αυτή την ενστικτώδη αποτύπωση καταστάσεων και κόσμων. Το σινεμά του είναι γεμάτο ήρωες-αντίγραφα, ήρωες-αντικατοπτρισμούς. Ανθρώπους που περιβάλλονται από κάποια ηχώ του εαυτού τους, ή κάποια άλλη εκδοχή, ή κάποιο όνειρο, ή κάποια φαντασία, ή κάποιον εφιάλτη – όλα μαζί, σαν άπειρα multiverse που συνυπάρχουν μέσα σε μια σφαίρα ύπαρξης. Από τη Χαμένη Λεωφόρο μέχρι την Οδό Μαλχόλαντ μέχρι, φυσικά, το Twin Peaks: The Return, το έργο του είναι γεμάτο με τέτοια doppelganger που αδιαφορούν για συμβατικές επεξηγήσεις του γιατί είναι εκεί, ή τι ακριβώς είναι.

Είναι ίσως αυτός ο λόγος που το κατά τα άλλα αγνό αβάν γκαρντ σινεμά του Λιντς μπόρεσε να έχει τέτοια διείσδυση στην κοινή mainstream σφαίρα;

Η έκρηξη αγάπης των ωρών από τη στιγμή που ανακοινώθηκε ο θάνατός του, είναι κάτι που σπάνια έχουμε βιώσει ξανά: Δεν υπάρχουν διαφωνίες και τσακωμοί, υπάρχει μόνο θαυμασμός και συγκίνηση και υπέροχες ιστορίες και βιωματικές καταθέσεις από ένα τεράστιο εύρος κοινού – ακόμα κι άνθρωποι που είχαν δει μικρό κομμάτι του έργου του (ή, ακόμα περισσότερο, που ένιωσαν κι ότι «δεν το κατάλαβαν») μπορούσες να δεις πως ένιωθαν μια βαθιά συγκίνηση και δέος απέναντι στην απώλεια του Λιντς.

Πρόκειται βλέπετε για έναν καλλιτέχνη που ξεπερνά τα ίδια τα επιμέρους κομμάτια του έργου του. Ο οποίος ήρθε σε επαφή με ένα τόσο βαθιά κρυμμένο κομμάτι του υποσυνείδητου, που κατέληξε να εκφράζει κάτι συλλογικά αναγνωρίσιμο, και αδύνατο να το περιγράψεις, ή να το περιχαράξεις με λέξεις. Γι’αυτό κανείς ποτέ δε μπόρεσε να τον αντιγράψει, και γι’αυτό οι πάντες ξέρουν τι εννοούμε όταν λέμε «λιντσεϊκό στυλ». Είναι περίπου σα να πέθανε ο Πικάσο και να το μάθαμε σκρολάροντας στο ίντερνετ: Πραγματικά δεν έχει σημασία αν βρέθηκες πρόσφατα μπροστά σε κάποιον πίνακα του (ή αν «καταλαβαίνεις» τις ιδέες του), αλλά ενστικτωδώς νιώθεις πως χάθηκε κάτι μοναδικό και δυσαναπλήρωτο, ένας καλλιτέχνης-συνώνυμο μιας σχολής του Ενός.

Ο ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΛΙΝΤΣ ΑΓΑΠΟΥΣΕ ΒΑΘΙΑ ΤΟΥΣ ΗΡΩΕΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΗΡΩΙΔΕΣ ΤΟΥ

Από μικρός δεν τα πήγαινε καλά με τους κανόνες και τις ντιρεκτίβες. Έλεγε πως το σχολείο ήταν κάτι σαν έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, πως καταστρέφει τους καρπούς της ελευθερίας. Την δική του ελευθερία τη βρήκε σπουδάζοντας αργότερα στην Καλών Τεχνών της Πενσιλβάνια και την μετέπειτα ενασχόλησή του με ποικίλες μορφές τέχνης μέχρι και το τέλος της ζωής του: Από ζωγραφική μέχρι φωτογραφία, από σινεμά μέχρι μουσική, όλα για τον Λιντς έμοιαζαν σαν μια πηγαία έκφραση ιδεών και συναισθημάτων.

Είναι πολύ σημαντικό μιλώντας για το σινεμά του, να τονίσουμε αυτή τη συναισθηματικότητα. Ο Ντέιβιντς Λιντς αγαπούσε.

Το καταλαβαίνουμε και από τα όσα ξέρουμε για τον ίδιο, αλλά και από το πώς κάθε άνθρωπος που πέρασε από το διάβα του δεν έχει παρά τα καλύτερα και πιο εγκάρδια να πει για αυτόν. Το καταλαβαίνουμε κι από το πόσο παθιασμένα μιλούσε για θεμελιώδη ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης – το εμβληματικό πια «fix your hearts or die» είναι μια από τις αγνότερες εκφράσεις καλοσύνης.

Και φυσικά το έργο του, είναι γεμάτο αγάπη και συναίσθημα και φόβο και εμμονή. Μπορούσε εύκολα να κάνει τον θεατή να ξεχάσει τις απορίες του ή να αφήσει στην άκρη τις ενστάσεις του μέσα από κάποια εμφάνιση απογυμνωμένης συναισθηματικότητας. Στην Ατίθαση Καρδιά (Wild at Heart) του 1990, η Λούλου κι ο Σέιλορ (Λόρα Ντερν και Νίκολας Κέιτζ σε ρόλους καριέρας) αγαπιούνται τόσο παράφορά και άνευ όρων που ως θεατής είσαι έτοιμος να αφήσεις τα πάντα και να τους ακολουθήσεις, αγνοώντας τη λογική, το ένστικτο αυτοσυντήρησης, ακόμα και την ηθική.

Ή να πας σε ένα ταξίδι επιμονής μαζί με τον υπέροχο Άλβιν Στρέιτ του Straight Story, που θέλει να διασχίσει ένα αχανές τοπίο για να σμίξει ξανά με τον αδερφό του, στην πιο απρόσμενα απλή αφήγηση της καριέρας του Λιντς.

Πίσω στο 1990, γυρίζοντας τη σειρά Twin Peaks, βρήκε τον εαυτό του να νιώθει τέτοια σύνδεση και πόνο με την δολοφονημένη ηρωίδα Λόρα Πάλμερ (που αρχικά επρόκειτο να είναι απλώς μια φωτογραφία κι ένα σύντομο βίντεο), που σταδιακά ο ρόλος της επέστρεφε και μεγάλωνε. Το 1992 στο θαρραλέο πρίκουελ Fire Walk With Me, επισκέπεται ξανά την ιστορία της σειράς του αλλά μέσα πια από το τρομαγμένο βλέμμα και την θρυμματισμένη ψυχή της κακοποιημένης Λόρα.

Το 2017, ο μύθος του Twin Peaks –και, τελικά, η καριέρα του– κλείνει πάνω σε άλλη μια αναγέννηση της Λόρα, με την εμμονή του πράκτορα Ντέιλ Κούπερ (του Κάιλ ΜακΛάχλαν) να μετακινεί κόσμους και σύμπαντα για να τη σώσει, σαν ο ίδιος ο σκηνοθέτης να προσπαθεί να συγχωρέσει τον εαυτό που την σκότωσε εξαρχής. Αλλά στο σύμπαν του Λιντς δεν υπάρχει επιστροφή, ούτε τακτοποιημένα φινάλε – το ουρλιαχτό της συνταρακτικής Σέριλ Λι θα αντηχεί στο άπειρο. Και στα κορυφαία δείγματα του έργου του, ο Λιντς πάντα μιλάει για αυτό τον βαθύ τρόμο, την άρνηση, τη βία που πάντα επιστρέφει και αναγεννάται, και που τελικά συνδέεται με ψηλαφίζεις τον κόσμο, σαν από την αρχή.

Έχει μεγάλο ενδιαφέρον να δει κανείς δίπλα-δίπλα το μνημειώδες τελευταίο του έργο, Twin Peaks: The Return, με τον εναρκτήριο εφιάλτη της φιλμογραφίας του, το Eraserhead, ένα από τα πιο επιδραστικά έργα στην ιστορία του αμερικάνικου σινεμά. Στο ένα η ιστορία είναι περιορισμένη, μικρών διαστάσεων, στο άλλο επεκτείνεται σε σύμπαντα και στη γέννηση του Κακού και της ίδιας της ύπαρξης. Το ένα είναι γυρισμένο σε φιλμ, στο άλλο η αιχμηρή ψηφιακή καθαρότητα νιώθεις πως σε κόβει σαν μαχαίρι.

Όμως και τα δύο λειτουργούν τελικά με τους ίδιους όρους, χαρακτηριστικά των τεχνικών και του στυλ του Λιντς. Πολλοί ας πούμε μιλάνε για τον σουρεαλισμό στην αφήγηση και στην εικόνα, για τις εξπρεσιονιστικές πινελιές που διατρέχουν το έργο του Λιντς, αλλά περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο έργο του, το Eraserhead και το Twin Peaks: The Return υπογραμμίζουν το ρόλο του ηχητικού σχεδιασμού στη δημιουργία αυτών των ονείρων. Οι ήχοι οριοθετούν και σχηματίζουν την αφήγηση, την πλοκή και τους χαρακτήρες, εξίσου αν όχι περισσότερο από τα ίδια τα λόγια και τις εικόνες – σα να ήταν γλυπτά, σμιλεμένα από ηχητικές χαρακιές.

Δες πόσο επιθετικά (και αποκομμένα) εισβάλλουν οι φωνές των αυτοκινήτων που έρχονται με φόρα να συγκρουστούν με τη λιμουζίνα της Ρίτα στην Οδό Μαλχόλαντ, εισβάλλοντας και τελικά τουμπάροντας τον κόσμο της. Άκου προσεκτικά τον ήχο που κάνει το κενό, στην καλά φυλαγμένη αποθήκη όπου ενσαρκώνεται ξανά ο Κούπερ στην αρχή του Twin Peaks: The Return. Ήχοι συχνά απορρυθμίζονται, ξεφεύγουν από τις εικόνες τους, ή έρχονται αντίστροφα – όπως συμβαίνει και στο Eraserhead. Στο έργο του Λιντς, το ίδιο το σύμπαν έχει ήχο.

Καμία έκπληξη φυσικά για έναν καλλιτέχνη που δίνει τόσο τεράστια σημασία στην ηχητική και μουσική ταυτότητα του έργου του. Λιντς θα σημαίνει για πάντα οι απόκοσμα συναισθηματικές μελωδίες του Άντζελο Μπανταλαμέντι, και θα είναι για πάντα αυτή η συλλογή σπουδαίων ερμηνευτών που έκλειναν μουσικά το κάθε επεισόδιο του Return.

Υπάρχει ένα φανταστικό ανέκδοτο από την παραγωγή της Χαμένης Λεωφόρου, όπου ο παραγωγός του σάουντρακ (και μετέπειτα οσκαρικός συνθέτης) Τρεντ Ρέζνορ θυμάται πώς του περιέγραφε ο Λιντς τους ήχους που επιθυμούσε. «Είναι ένα αστυνομικό αυτοκίνητο και κυνηγάει τον Φρεντ στη λεωφόρο, και θέλω να φανταστείς αυτό: Είναι ένα κουτί, ΟΚ; Και μέσα από αυτό το κουτί βγαίνουν φίδια – φίδια που πετάγονται δίπλα από το πρόσωπό σου. Οπότε αυτό που θέλω είναι αυτός ο ήχος – τα φίδια να πετάγονται έξω από το κουτί, αλλά πρέπει να είναι σαν επικείμενη καταστροφή». Ο Λιντς δεν είχε φέρει καθόλου οπτικό υλικό μαζί του, καμία εικόνα ή σκηνή της ταινίας. Μόνο την περιγραφή.

«ΟΚ, ΟΚ, προχώρα!», λέει στον Ρέζνορ. «Δώσε μου αυτόν τον ήχο.»

ΚΑΙ ΑΒΑΝ ΓΚΑΡΝΤ, ΚΑΙ MAINSTREAM: ΜΟΝΟ Ο ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΛΙΝΤΣ

Στο memoir του Room to Dream από το 2018, ο Ντέιβιντ Λιντς θυμάται μια συνάντηση με τον Στίβεν Σπίλμπεργκ, όπου του εξομολογήθηκε πόσο τυχερό τον θεωρεί επειδή «τα πράγματα που αγαπάς, τα αγαπάνε εκατομμύρια, ενώ τα πράγματα που αγαπώ εγώ, τα αγαπάνε χιλιάδες». Στο οποίο ο Σπίλμπεργκ του απάντησε: «Ντέιβιντ, φτάνουμε στο σημείο που εξίσου πολλοί άνθρωποι θα έχουν δει το Eraserhead με όσους έχουν δει Τα Σαγόνια του Καρχαρία».

Υπάρχει σε αυτό το ανεκδοτάκι κάτι αληθινό πάνω στη σχετικότητα της δημοφιλίας. Τα επιμέρους έργα του Ντέιβιντ Λιντς δεν έχουν φυσικά μεγάλη συνάφεια με εκείνα του Σπίλμπεργκ –αν και είναι προφανώς κι οι δύο από τους σπουδαιότερους τεχνίτες στην ιστορία του μέσου, και με μια περιέργως όχι ανόμοια οπτική της Αμερικής, της κόσμου, και του Ανθρώπου ως συναισθηματικό και κοινωνικό ον– όμως είναι με τον τρόπο τους συνώνυμα του σινεμά. Δε θα ξέρουμε ποτέ πόσοι άνθρωποι έχουν δει το Eraserhead και πόσοι Τα Σαγόνια του Καρχαρία, όπως δε θα ξέρουμε ποτέ πόσοι άνθρωποι ξεκίνησαν να κάνουν σινεμά έχοντας το Eraserhead στο μυαλό τους (και πόσοι Τα Σαγόνια του Καρχαρία).

Και στις δύο όμως περιπτώσεις, υπάρχει τελικά μια διείσδυση στο mainstream που ξεπερνά τους αριθμούς και τη δημοφιλία και τις τάσεις. Κι αν για κάποιον σαν τον Σπίλμπεργκ αυτό ταιριάζει με το ευρύτερο μέγεθος των έργων του, για τον Λιντς θα μοιάζει πάντα κάπως αντιφατικό.

Στην καριέρα του, σχεδόν ποτέ δεν του επιβλήθηκε κάτι πέρα από το προσωπικό του όραμα. Το προβληματικό Dune του και η 2η σεζόν Twin Peaks θα παραμένουν οι αστερίσκοι μιας καριέρας που ποτέ δεν καθορίστηκε από notes κι από εμπορικές έγνοιες. Οι αβάν γκαρντ τεχνικές του και ο διάχυτος συναισθηματισμός του γέννησαν ένα αγνό curiosity: Έναν καλλιτέχνη που μέσα από τα προσωπικά του οράματα, θα κατάφερνε να παγιδεύσει το λαϊκό ενδιαφέρον, συχνότερα από ό,τι όχι.

Που ακολουθούσε όνειρα και οράματα (όπως το έκαναν κι οι ήρωές του, εξάλλου), που διαλογιζόταν για να βρει ιδέες και για να βρει την προσωπική του ισορροπία, που εντόπιζε την αλήθεια στα πιο απίθανα και πιθανά σημεία. Μια φανταστική στιγμή από τα γυρίσματα του Twin Peaks ήρθε όταν ο Μπανταλαμέντι έδειξε στον Λιντς το πώς οι νότες του Laura’s Theme σχηματίζουν όντως δύο κορυφές: «Είναι κοσμικό! Είναι κοσμικό!», άρχισε να φωνάζει ο Λιντς στον συνθέτη.

Η 1η σεζόν του Twin Peaks είχε δεκάδες εκατομμύρια θεατές. Η Οδός Μαλχόλαντ μετατράπηκε σε αίνιγμα-σημείο αναφοράς, με θεατές να προσπαθούν επί σειρά χρόνων να την «λύσουν». Η Ατίθαση Καρδιά κέρδισε Χρυσό Φοίνικα. Για τρεις ταινίες του, προτάθηκε για Όσκαρ Σκηνοθεσίας: Ο Άνθρωπος Ελέφαντας, Μπλε Βελούδο και Οδός Μαλχόλαντ. (Τα έχασε από τους Ρόμπερτ Ρέντφορντ, Όλιβερ Στόουν και Ρον Χάουαρντ.) Προτάθηκε για τηλεοπτικά Έμμυ.

Τελικά, για να γυρίσουμε πίσω από όπου ξεκινήσαμε, το κλειδί αυτής της όλης παραδοξότητας περί δημοφιλίας και αναγνωρίσης, ίσως και να βρίσκεται στην ιστορία της δημιουργίας της Οδού Μαλχόλαντ. Μια ταινία που ξεκίνησε ως τηλεοπτικός πιλότος για σειρά που απορρίφθηκε από το δίκτυο ABC, με τον Λιντς να γυρίζει ένα έξτρα μισάωρο που δίνει σε αυτή την σκοτεινή, κοφτερή σάτιρα την οριστικά ονειρική της διάσταση – που επαναπροσδιορίζει την κυρίως αφήγηση των πρώτων 100 λεπτών, φέρνοντας τα δύο μέσα σε μια απόλυτη αρμονία και παγιδεύοντας τις ηρωίδες του και τους θεατές του μέσα στο ίδιο παθιασμένο, απεγνωσμένο, σκοτεινό, λυρικό, αξέχαστο όνειρο.

Και το τελικό αποτέλεσμα; Μια από τις κορυφαίες ταινίες του 21ου αιώνα – ή και όλων των εποχών.

«Ακόμη και αν καταλάβεις το όλο πράγμα, θα εξακολουθούν να υπάρχουν κάποια αφηρημένα στοιχεία σε αυτό που θα πρέπει κατά κάποιο τρόπο να αισθανθείς-σκεφτείς», έλεγε ο Λιντς στο βιβλίο Lynch on Lynch του 2005. «Θα πρέπει να πεις, “Το καταλαβαίνω κάπως αυτό, αλλά δεν ξέρω ακριβώς τι είναι”. […] Αυτός είναι άλλος ένας λόγος για τον οποίο δεν πρέπει να λέγονται πολλά στους ανθρώπους, γιατί η “γνώση” σαπίζει αυτή την εμπειρία», καταλήγει.

Γι’ αυτό ο Λιντς δε θα ξεπεραστεί, ούτε θα παλιώσει ποτέ, γι’ αυτό και οι πάντες αναγνώρισαν σε αυτόν κάτι απολύτως μοναδικό που χάθηκε. Σε μια εποχή αποσπασματικής, ασφυκτικής κυριολεξίας, ο Ντέιβιντ Λιντς συνέχιζε πεισματικά και αναπολογητικά να πιστεύει στο αφηρημένο. Το τελευταίο, ασφαλές, απροσπέλαστο καταφύγιο: Τα όνειρά μας.