Συρία και ελληνοτουρκικά: Η αυξανόμενη επιρροή της Άγκυρας και οι επιπτώσεις

Μετά από χρόνια διπλωματικής απομόνωσης, η Δαμασκός βιώνει ένα κύμα υψηλόβαθμων επισκεπτών με σαφείς πολιτικές αποστολές. Η πτώση του καθεστώτος Άσαντ δημιούργησε ένα κενό που προσελκύει όσους επιδιώκουν να διαμορφώσουν το μέλλον αυτής της στρατηγικά κρίσιμης χώρας υπό νέες συνθήκες.

Φαίνεται ότι η Τουρκία έχει σήμερα τις καλύτερες προοπτικές να έχει αποφασιστικό λόγο στον καθορισμό της πορείας του μέλλοντος της Συρίας. Η κυριαρχία αυτή αποδεικνύεται και από τη ροή των πολιτικών επισκεπτών μεταξύ Άγκυρας και Δαμασκού. Σίγουρα δεν είναι τυχαίο ότι ο πρώτος υψηλόβαθμος ξένος επισκέπτης της μεταβατικής κυβέρνησης της Συρίας ήταν ο Ιμπραήμ Καλίν, ο επικεφαλής της τουρκικής μυστικής υπηρεσίας. Τον ακολούθησε λίγο αργότερα ο υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν. Μάλλον είναι θέμα χρόνου να στρώσουν οι νέοι κυβερνώντες το κόκκινο χαλί για τον πρόεδρο Ερντογάν.

Την περασμένη εβδομάδα, ο υπουργός Εξωτερικών της συριακής μεταβατικής κυβέρνησης, Ασαάντ Αλ Σαϊμπάνι, ταξίδεψε στην Τουρκία – συνοδευόμενος από τον υπουργό Άμυνας και τον επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών «Η Τουρκία δεν εγκατέλειψε ποτέ τον συριακό λαό τα τελευταία χρόνια» δήλωσε ο Αλ Σαϊμπανί σε άπταιστα τουρκικά, τα οποία έμαθε κατά τη διάρκεια των σπουδών του στην Κωνσταντινούπολη.

Αυτή η βιογραφική λεπτομέρεια είναι χαρακτηριστική των ισχυρών δικτύων επικοινωνίας που η Άγκυρα ανέπτυξε με πρόσωπα της συριακής αντιπολίτευσης κατά τα χρόνια του εμφυλίου πολέμου, συμπεριλαμβανομένων και των ισλαμιστών ανταρτών της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ. Αυτά τα δίκτυα αποτελούν τώρα τη βάση για τις προσπάθειες της Άγκυρας να εδραιώσει την επιρροή της στη Συρία.

Η επιδίωξη της Άγκυρας για επιρροή και κυριαρχία στη νότια γειτονική χώρα προκαλεί δυσφορία σε πολλά μέρη, συμπεριλαμβανομένου του Ισραήλ. Από τον πόλεμο της Γάζας και μετά, υπάρχει ανοιχτή εχθρότητα μεταξύ της Τουρκίας του Ερντογάν και του Ισραήλ του Νετανιάχου. Λόγω της νέας επιρροής της στη Συρία, η Τουρκία θα μπορούσε να γίνει μεγαλύτερη απειλή για το Ισραήλ από το Ιράν, προειδοποίησαν πρόσφατα ισραηλινοί εμπειρογνώμονες ασφαλείας.

Η παρουσία τουρκικών στρατευμάτων στη Συρία, η οποία συνορεύει με το Ισραήλ, αυξάνει τον κίνδυνο μιας άμεσης στρατιωτικής σύγκρουσης μεταξύ του εβραϊκού κράτους και της Τουρκίας, σύμφωνα με ένα από τα συμπεράσματα της Επιτροπής Νάγκελ, που πήρε το όνομά της από τον πρόεδρό της.

Η επιστροφή της μεταεπαναστατικής Συρίας στη διεθνή κοινότητα δεν είναι μονόδρομος που οδηγεί αποκλειστικά προς την Άγκυρα. Στα τέλη Δεκεμβρίου, ο Σύρος υπουργός Εξωτερικών πραγματοποίησε την πρώτη του επίσημη επίσκεψη στο εξωτερικό, κατευθυνόμενος στη Σαουδική Αραβία. Ακολούθησαν στάσεις στο Κατάρ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και την Ιορδανία.

Αφού έχασε τη μάχη για επιρροή στο γειτονικό Ιράκ από το Ιράν μετά την πτώση του Σαντάμ Χουσεΐν, η Σαουδική Αραβία είναι αποφασισμένη να μην επαναλάβει αυτή την αποτυχία στη Συρία. Με την Τεχεράνη προς το παρόν στο περιθώριο στον αγώνα για κυριαρχία στη Συρία, η Τουρκία έχει αναδειχθεί ως ο κύριος περιφερειακός αντίπαλος του Ριάντ.

Η κόντρα μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και της Τουρκίας έχει ιστορικές ρίζες και κορυφώθηκε κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης, όταν η υποστήριξη του Ερντογάν προς τη Μουσουλμανική Αδελφότητα εξόργισε τις συντηρητικές μοναρχίες του Κόλπου. Υπό το φως της συριακής επανάστασης, γινόμαστε τώρα μάρτυρες μιας αναβίωσης αυτού του τουρκοαραβικού ανταγωνισμού.

Η πρόκληση για τη νέα συριακή ηγεσία είναι να βρει μια ισορροπία μεταξύ των τουρκικών επιδιώξεων και εκείνων των μοναρχιών του Κόλπου. Κεντρικό στοιχείο αυτής της προσπάθειας είναι η εξασφάλιση βοήθειας για την ανοικοδόμηση, την οποία η Συρία δεν μπορεί να ξεκινήσει χωρίς σημαντική οικονομική υποστήριξη από το εξωτερικό. Σε αυτή τη φάση, οι ευρωπαϊκές χώρες διαδραματίζουν δευτερεύοντα, επιφυλακτικό ρόλο στη Συρία. Η διστακτικότητά τους οφείλεται κυρίως στους πολιτικούς όρους που συνοδεύουν τις προτάσεις συνεργασίας τους.

Η ελληνική κυβέρνηση υιοθετεί επίσης στάση αναμονής. Λίγες ημέρες μετά την αλλαγή εξουσίας στη Δαμασκό, ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης σκιαγράφησε την πολιτική της Αθήνας: “Εμείς έχουμε λόγο και ρόλο στο τι γίνεται στη Συρία. Πρώτον, διότι είμαστε κοντά. Δεύτερον, διότι είμαστε οι φυσικοί θεματοφύλακες του ελληνόφωνου και αραβόφωνου ορθόδοξου στοιχείου. Μπορούμε να συνομιλήσουμε με όλους”.

Τα σχόλια στον ελληνικό Τύπο επικεντρώνονται στις ανησυχίες για την αυξανόμενη επιρροή της Άγκυρας και τις πιθανές αρνητικές συνέπειες για τα ελληνικά συμφέροντα. Υπάρχει ιδιαίτερος φόβος ότι η Τουρκία μπορεί να εκμεταλλευθεί την ευκαιρία για να συνάψει μια συμφωνία με τη μεταβατική κυβέρνηση της Συρίας, παρόμοια με την τουρκο-λιβυκή συμφωνία για τα θαλάσσια σύνορα του 2019, παρακάμπτοντας το διεθνές δίκαιο της θάλασσας.

Η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει συμμετάσχει επίσημα στις συζητήσεις αυτές. Έχει θέσει ως προτεραιότητα το ζήτημα της προστασίας των ορθόδοξων κοινοτήτων στη Συρία. Η άλλοτε ακμάζουσα ορθόδοξη χριστιανική κοινότητα στη Συρία, η οποία μπορεί να ανατρέχει σε ένα ένδοξο παρελθόν, έχει συρρικνωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια με εκτιμήσεις στον ελληνικό Τύπο να αναφέρουν περίπου 300.000 πιστούς σήμερα.

Στα μέσα Δεκεμβρίου, ο κ. Μητσοτάκης επισκέφθηκε την πρωτεύουσα του Λιβάνου, όπου συναντήθηκε με τον Πατριάρχη Ιωάννη Χ. Ο ελληνορθόδοξος «Πατριάρχης Αντιοχείας και πάσης Ανατολής», όπως είναι ο επίσημος τίτλος του θρησκευτικού αξιωματούχου που εκπροσωπεί μια από τις παλαιότερες χριστιανικές κοινότητες στον κόσμο, έφτασε από την επίσημη κατοικία του στη Δαμασκό. Εν τω μεταξύ, ελληνικά μέσα ενημέρωσης αναφέρουν ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης συμμετέχει επίσης στις πρωτοβουλίες για την προστασία της ορθόδοξης μειονότητας στη Συρία.

Παράλληλα με την εκκλησιαστική διπλωματία, η Ελλάδα έχει δημιουργήσει συμμαχίες με σημαντικές περιφερειακές δυνάμεις τα τελευταία χρόνια. Σε αυτές περιλαμβάνονται, πρώτα και κύρια, η τριμερής συνεργασία με το Ισραήλ και την Κύπρο, καθώς και με την Αίγυπτο και την Κύπρο. Η στρατηγική εταιρική σχέση με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία, η οποία περιλαμβάνει οικονομική, ενεργειακή και στρατιωτική συνεργασία, αποκτά επίσης ολοένα και μεγαλύτερη σημασία.

Αυτές οι περιφερειακές συμμαχίες, οι οποίες όλες εξυπηρετούν τα συμφέροντα της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας, ενώνονται από τις ανησυχίες για την αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας και την επιθυμία να περιοριστεί όσο το δυνατόν περισσότερο. Ακόμα και αν τα μέλη αυτών των άτυπων συμμαχιών δεν το λένε επισήμως, μια αντιτουρκική διάσταση είναι δύσκολο να μη γίνει αντιληπτή.

Η προσοχή των Ελλήνων, κάτι που αποτελεί σταθερά της ελληνικής πολιτικής, είναι πάντα στραμμένη στις σχέσεις με την Τουρκία. Το πώς θα επηρεάσουν οι εξελίξεις στη Συρία τις ελληνοτουρκικές σχέσεις δεν είναι προς το παρόν σαφές.

Από τη μία πλευρά, υπάρχουν ανησυχίες για την αυξανόμενη επιρροή της Άγκυρας στην περιοχή, συγκεκριμένα στην ανατολική Μεσόγειο, μια περιοχή που αποτελεί πεδίο διαμάχης με την Τουρκία. Άμεσα επηρεασμένη είναι πρώτα και κύρια η Κυπριακή Δημοκρατία, η οποία επανέρχεται ολοένα και περισσότερο στο επίκεντρο της διεθνούς πολιτικής.

Η δεύτερη εκδοχή έχει ως εξής: Η κύρια ενασχόληση της Άγκυρας με τη Συρία μπορεί να έχει θετικές επιπτώσεις στις διμερείς σχέσεις διότι τα ελληνικά ζητήματα γίνονται για την Τουρκία χαμηλότερης προτεραιότητας. Στο τέλος, η εστίαση της Άγκυρας στη Συρία θα μπορούσε, επομένως, να συμβάλει θετικά στην ελληνοτουρκική προσέγγιση – και κατ’ επέκταση να μην απειλήσει τη σταθερότητα στη νοτιοανατολική πτέρυγα της Ευρώπης.

Αυτά για το παρόν. Η εμπειρία διδάσκει ότι τα πράγματα μπορεί να αλλάξουν γρήγορα.

*Ο Δρ. Ρόναλντ Μαϊνάρντους είναι πολιτικός αναλυτής και σχολιαστής και Κύριος Ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ