Ο συνταγματικός κίνδυνος πίσω από τις χάρες που απένειμαν Τραμπ και Μπάιντεν

Σε έναν καταιγισμό απονομών χάριτος επιδόθηκαν την Δευτέρα (21/1) τόσο ο Τζο Μπάιντεν καθώς αποχωρούσε από τον Λευκό Οίκο όσο και ο Ντόναλντ Τραμπ όταν επέστρεψε σε αυτόν.

Πρόκειται για μια κίνηση που καταδεικνύει τη δύναμη που προσφέρει το δικαίωμα χάριτος του Συντάγματος, αλλά και τις παγίδες που κρύβει, όπως σημειώνουν συνταγματολόγοι.

Το δικαίωμα χάριτος – κατάλοιπο των Άγγλων μοναρχών που υιοθετήθηκε από τους ιδρυτές της Αμερικής ως μέσο επιείκειας και ελέους σε εξαιρετικές περιστάσεις – δεν υπόκειται σε έλεγχο από το Κογκρέσο ή τα δικαστήρια. Και σε μια χώρα που μαστίζεται από πολιτική πόλωση, η εξουσία αυτή γίνεται ολοένα και πιο ευάλωτη σε κατάχρηση, υποστηρίζουν ειδικοί.

Και οι δύο πρόεδροι, την ίδια ημέρα, επεξέτειναν την εξουσία χάριτος σε νέα, αμφιλεγόμενα όρια με εντελώς διαφορετικούς τρόπους.

«Ίσως ήταν συνταγματικό λάθος να δοθεί στον πρόεδρο αυτή η ανεξέλεγκτη, μονομερής εξουσία», δήλωσε ο Μαρκ Ροζέλ, ειδικός για τις προεδρικές εξουσίες στο Πανεπιστήμιο George Mason. «Ο Μάντισον πίστευε ότι οποιαδήποτε εξουσία χορηγείται χωρίς θεσμικούς ελέγχους θα καταχραστεί. Οι πρόσφατες ασκήσεις του δικαιώματος χάριτος από δύο προέδρους αποδεικνύουν ότι είχε δίκιο».

Ο Μπάιντεν ξεκίνησε το κύμα απονομής χάριτος δίνοντας προληπτική χάρη σε πολιτικούς συμμάχους, συμπεριλαμβανομένου του στρατηγού Μαρκ Μίλι, πρώην προέδρου του Μικτού Επιτελείου Στρατού, του συντονιστή για την COVID Άντονι Φάουτσι, μελών της Επιτροπής της 6ης Ιανουαρίου και, λίγα λεπτά πριν φύγει από τον Λευκό Οίκο, στα ίδια του τα αδέλφια και τους/τις συζύγους τους.

Σε κάθε περίπτωση, ο Μπάιντεν τους περιέγραψε ως πιθανούς στόχους μιας εκδικητικής κυβέρνησης Τραμπ.

Από την άλλη, ο Τραμπ έδωσε μαζική χάρη σε σχεδόν 1.600 άτομα που διώχθηκαν για την επίθεση στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου 2021, συμπεριλαμβανομένων εκατοντάδων που επιτέθηκαν στην αστυνομία και δώδεκα που είχαν καταδικαστεί για συνωμοσία με στόχο την ανατροπή της εξουσίας.

Οι κινήσεις αυτές, τόσο από την πλευρά του Τραμπ όσο και από την πλευρά του Μπάιντεν, προκάλεσαν διακομματική καταδίκη, αλλά και την αναγνώριση ότι οι χάρες επαφίενται αποκλειστικά στη διακριτική ευχέρεια του προέδρου, χωρίς ουσιαστική διέξοδο για την αντιμετώπιση καταχρήσεων.

«Οι χάρες από τον απερχόμενο πρόεδρο Μπάιντεν και τον νεοεκλεγέντα πρόεδρο Τραμπ σηματοδοτούν μια επικίνδυνη νέα εποχή στις απονομές χάριτος», δήλωσε η Μπερναντέτ Μέιλερ, ειδική στο συνταγματικό δίκαιο από το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ.

«Δεν έχουμε δει αυτού του είδους τις μαζικές απαλλαγές για μεγάλο διάστημα — ίσως από τότε που το Κογκρέσο και ο πρόεδρος Άντριου Τζόνσον συγκρούστηκαν για τις αμνηστίες στα μέλη της πρώην Συνομοσπονδίας».

Ο Αλεξάντερ Χάμιλτον είχε γράψει ότι οραματίστηκε το δικαίωμα χάριτος ως «καλοπροαίρετο προνόμιο» που θα ασκείται με «σχολαστικότητα και προσοχή» από προέδρους που θα φοβούνται τη δημόσια κατακραυγή σε περίπτωση κατάχρησης.

Ωστόσο, όλοι οι πρόεδροι στη σύγχρονη ιστορία έχουν χρησιμοποιήσει πολιτικά αμφιλεγόμενες χάρες, συνήθως στο τέλος της θητείας τους. Οι ειδικοί λένε ότι ένας συνδυασμός άλλων παραγόντων έχει ενθαρρύνει πιο επικίνδυνες καταχρήσεις της εξουσίας αυτής, μεταξύ αυτών: η πρόσφατη απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου που χορηγεί ευρεία ασυλία στους προέδρους για τις επίσημες πράξεις τους — συμπεριλαμβανομένων των χαρίτων — καθώς και η διαβρωτική επίδραση της πόλωσης στην πολιτική σκηνή της χώρας.

Βέβαια, ο Μπάιντεν χρησιμοποίησε το δικαίωμα χάριτος τις τελευταίες ημέρες της θητείας του με τρόπους που φαίνεται να ευθυγραμμίζονται περισσότερο με την αρχική του πρόθεση. Μετέτρεψε τις ποινές 2.500 μη βίαιων εγκληματιών και έδωσε χάρη σε 37 από τους 40 ανθρώπους που βρίσκονταν στη λίστα της ομοσπονδιακής θανατικής ποινής, μετατρέποντας τις ποινές θανάτου σε ισόβια κάθειρξη. Ο Τραμπ προχώρησε παρόμοιες απονομές χάριτος σε μη βίαιους παραβάτες ναρκωτικών και άλλους τους τελευταίους μήνες της πρώτης θητείας του.

Ωστόσο, η χάρη του Μπάιντεν που θα μείνει περισσότερο στη μνήμη είναι η γενική χάρη που παραχώρησε τον Δεκέμβριο στον γιο του, Χάντερ, ο οποίος αντιμετώπιζε ποινές για δύο ομοσπονδιακές κακουργηματικές υποθέσεις. Αυτή η χάρη, όπως αποδείχθηκε, ήταν ο πρόλογος για τις άλλες χάρες της οικογένειας Μπάιντεν που εξέδωσε την τελευταία ημέρα της θητείας του.