ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η “ΝΕΑ ΜΟΝΑΞΙΑ”

Βρισκόμαστε στην εποχή της ψηφιακής επικοινωνίας, όπου η συνεχής σύνδεση μέσω των social media φαίνεται να έχει φέρει στο προσκήνιο ένα νέο, σύνθετο φαινόμενο: τη «νέα μοναξιά».

Αν και ζούμε σε έναν κόσμο που είναι πιο διασυνδεδεμένος από ποτέ, οι σύγχρονες κοινωνίες βιώνουν μια ολοένα και αυξανόμενη αίσθηση απομόνωσης. Αυτό το παράδοξο έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον των επιστημόνων, οι οποίοι προσπαθούν να αποκαλύψουν τις βαθύτερες αιτίες και τις κοινωνικοψυχολογικές συνέπειες αυτού του φαινομένου.

Η άνθιση των κοινωνικών δικτύων έχει ανατρέψει τις παραδοσιακές μορφές κοινωνικής αλληλεπίδρασης, προσφέροντας νέες δυνατότητες επικοινωνίας, αλλά και προκαλώντας ανησυχία σχετικά με την ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων.

Πλατφόρμες όπως το Facebook, το Instagram, το TikTok και το Twitter προσφέρουν τη δυνατότητα να μοιραζόμαστε πληροφορίες και να επικοινωνούμε, αλλά η συνεχής έκθεση σε φιλτραρισμένες, επιμελημένες ψηφιακές εικόνες της ζωής των άλλων μπορεί να μας αφήνει με μια αίσθηση αποξένωσης και απομάκρυνσης από τον πραγματικό κόσμο.

Πώς επηρεάζει αυτή η νέα μορφή κοινωνικότητας τη ζωή μας και τι σημαίνει για την πραγματική μας σύνδεση με τους άλλους;

ΤΟΣΟ ΣΥΝΔΕΔΕΜΕΝΟΙ, ΑΛΛΑ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΚΑΙ ΤΟΣΟ ΑΠΟΜΟΝΩΜΕΝΟΙ

Ένας από τους κεντρικούς παράγοντες που συμβάλλουν στη «νέα μοναξιά» είναι η απουσία ουσιαστικής κοινωνικής σύνδεσης. Η επικοινωνία μέσω ψηφιακών μέσων στερείται της συναισθηματικής πολυπλοκότητας, αλλά και του αυθορμητισμού που χαρακτηρίζει τις δια ζώσης αλληλεπιδράσεις. Το φαινόμενο αυτό ενισχύεται και από την αντικατάσταση των πραγματικών κοινωνικών εμπειριών με εικονικές αλληλεπιδράσεις.

Επιπροσθέτως, η συστηματική έκθεση στις «ιδανικές» εικόνες ζωής που προβάλλονται στα κοινωνικά δίκτυα επιφέρει ένα φαινόμενο κοινωνικής σύγκρισης, το οποίο συχνά οδηγεί σε συναισθήματα ανεπάρκειας και μειωμένης αυτοεκτίμησης. Οι χρήστες τείνουν να συγκρίνουν την καθημερινότητά τους με τις εξιδανικευμένες εκδοχές της ζωής άλλων, εντείνοντας την αίσθηση μοναξιάς και κοινωνικής απομόνωσης.

Επιπλέον, η εξάρτηση από τις διαδικτυακές αλληλεπιδράσεις μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του χρόνου που αφιερώνεται σε διαπροσωπικές επαφές στον φυσικό κόσμο. Η αντικατάσταση της δια ζώσης επικοινωνίας με την ψηφιακή εγείρει ανησυχίες για την ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων και τη μακροπρόθεσμη επίδρασή της στην κοινωνική συνοχή.

Ωστόσο, η μοναξιά δεν είναι αποκλειστικά προϊόν της χρήσης των κοινωνικών δικτύων. Παράγοντες όπως οι απαιτήσεις της σύγχρονης εργασιακής ζωής, η κινητικότητα και οι κοινωνικές αλλαγές διαδραματίζουν επίσης κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση της αίσθησης απομόνωσης. Εντούτοις, η εντατική χρήση της τεχνολογίας μπορεί να λειτουργήσει ως επιταχυντής αυτών των τάσεων.

Η σχέση μεταξύ κοινωνικών δικτύων και μοναξιάς

Η συσχέτιση μεταξύ κοινωνικών δικτύων και μοναξιάς είναι πολυδιάστατη και εξαρτάται από πολλαπλούς κοινωνικοδημογραφικούς και ψυχολογικούς παράγοντες. Ορισμένες εμπειρικές μελέτες υποδεικνύουν ότι η υπερβολική ενασχόληση με τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης συσχετίζεται με αυξημένα επίπεδα μοναξιάς, ιδίως μεταξύ των ατόμων που χρησιμοποιούν αυτά τα μέσα ως υποκατάστατο των διαπροσωπικών επαφών.

Πρόσφατη μελέτη εξέτασε τη σχέση μεταξύ της καθημερινής χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της μοναξιάς, δύο χρόνια μετά το ξέσπασμα της πανδημίας COVID-19. Συμμετείχαν 1.649 ενήλικες από τη Νορβηγία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ και την Αυστραλία, οι οποίοι ενεπλάκησαν στην έρευνα μεταξύ Νοεμβρίου 2021 και Ιανουαρίου 2022.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι νεότεροι συμμετέχοντες, οι άνεργοι, όσοι δεν είχαν σύζυγο ή σύντροφο, και όσοι ανησυχούσαν περισσότερο για την υγεία τους ανέφεραν υψηλότερα επίπεδα μοναξιάς. Επιπλέον, η αυξημένη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σχετιζόταν με υψηλότερα επίπεδα μοναξιάς.

Οι συμμετέχοντες κατατάχθηκαν σε τρεις ομάδες με βάση τα κίνητρά τους για τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης: 1) άτομα που χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κυρίως για να αποφύγουν δύσκολα συναισθήματα, 2) άτομα που τα χρησιμοποιούν ελαφρώς περισσότερο για τη διατήρηση επαφών, και 3) άτομα που τα χρησιμοποιούν κυρίως για τη διατήρηση επαφών. Η επίδραση του χρόνου χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη μοναξιά ήταν σημαντική στις ομάδες 2 και 3.

Τα αποτελέσματα υποδεικνύουν ότι όσοι χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να διατηρήσουν σχέσεις αισθάνονται πιο μόνοι σε σύγκριση με όσους τα χρησιμοποιούν για άλλους λόγους. Αυτό σημαίνει ότι παρόλο που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να διευκολύνουν την επικοινωνία, δεν φαίνεται να παρέχουν την ποιότητα επαφής που αναζητούν όσοι τα χρησιμοποιούν κυρίως γι’ αυτόν τον σκοπό. Επομένως, είναι σημαντικό να ληφθούν υπόψη οι λόγοι χρήσης των κοινωνικών δικτύων στις στρατηγικές αντιμετώπισης της μοναξιάς.

Οι επιπτώσεις της υπερβολικής χρήσης της τεχνολογίας

Η υπερβολική χρήση ψηφιακών συσκευών συνδέεται με πολλές αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία. Έρευνες έχουν δείξει ότι η συνεχής έκθεση σε οθόνες μπορεί να προκαλέσει προβλήματα όπως η έλλειψη ύπνου και η αυξημένη ανησυχία. Επίσης, η παρατεταμένη χρήση υπολογιστών συνδέεται με την εμφάνιση συμπτωμάτων όπως η κόπωση των ματιών και οι πονοκέφαλοι.

Οι ειδικοί συνδέουν άμεσα τη χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης με την αύξηση των επιπέδων στρες, ειδικά στους νέους. Μια μελέτη που διεξήχθη από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Los Angeles (UCLA) αποκάλυψε ότι οι χρήστες που περνούν περισσότερες ώρες σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης τείνουν να έχουν πιο χαμηλή αυτοεκτίμηση και να βιώνουν μεγαλύτερη μοναξιά (Primack et al., 2017).

Σύμφωνα με το Harvard Health, η υπερβολική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία, ιδιαίτερα όσον αφορά τη μοναξιά. Αν και τα social media έχουν τη δυνατότητα να συνδέουν τους ανθρώπους, συχνά οδηγούν σε αυξημένα συναισθήματα απομόνωσης και μοναξιάς. Οι χρήστες τείνουν να συγκρίνουν τον εαυτό τους με τις «ιδανικές» ζωές που προβάλλονται διαδικτυακά, γεγονός που μπορεί να ενισχύσει αισθήματα ανεπάρκειας και απομόνωσης. Επιπλέον, η συνεχής ενασχόληση με τα κοινωνικά δίκτυα μπορεί να υποκαταστήσει τις ουσιαστικές διαπροσωπικές σχέσεις, μειώνοντας τις πραγματικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις στον έξω κόσμο.

Η ψυχολογική επίδραση της συνεχούς συνδεσιμότητας

Δίχως αμφιβολία, η ψηφιακή επανάσταση προσφέρει απίστευτες ευκολίες -από την άμεση επικοινωνία μέχρι την ατελείωτη ροή πληροφοριών. Εντούτοις, η ψυχική μας υγεία και η συνολική ευημερία φαίνεται να πληρώνουν σημαντικά το τίμημα.

Οι έρευνες δείχνουν ότι η υπερβολική χρήση ψηφιακών μέσων σχετίζεται με άγχος, κατάθλιψη και εξάντληση. Κι εδώ έρχεται η έννοια της ψηφιακής αποτοξίνωσης: μια αναγκαία στιγμή όπου οι άνθρωποι επιδιώκουν να επανασυνδεθούν με τον εαυτό τους, αλλά και με τον κόσμο γύρω τους.

Η συνεχής συνδεσιμότητα και η δυνατότητα πρόσβασης σε πληροφορίες ανά πάσα στιγμή μπορεί να προκαλέσουν “ψηφιακή υπερφόρτωση”. Αυτή η κατάσταση οδηγεί σε συναισθηματική εξάντληση, καθώς οι άνθρωποι νιώθουν την πίεση να είναι διαρκώς διαθέσιμοι και ενημερωμένοι. Έρευνες έχουν δείξει ότι η υπερβολική χρήση ψηφιακών συσκευών μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης, καθώς οι χρήστες συγκρίνουν τις ζωές τους με τις ζωές των άλλων (Kross et al., 2013).

Η ψηφιακή αποτοξίνωση μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της ψυχικής υγείας. Σύμφωνα με μελέτη, άνθρωποι που ακολούθησαν ένα πρόγραμμα αποτοξίνωσης από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρουσίασαν σημαντική μείωση των επιπέδων άγχους και αύξηση της ικανοποίησης από τη ζωή τους (Hunt et al., 2018).

Η ψηφιακή αποτοξίνωση επιτρέπει στους ανθρώπους να ανακτήσουν τον έλεγχο της ζωής τους. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της μείωσης της ώρας που περνάμε σε ψηφιακές συσκευές και της απομάκρυνσης από την πίεση της συνεχούς ενημέρωσης. Η αποτοξίνωση δεν σημαίνει απαραίτητα πλήρη αποσύνδεση από την τεχνολογία, αλλά μάλλον την υιοθέτηση υγιών συνηθειών που προάγουν την ευημερία.

Τεχνικές για ψηφιακή αποτοξίνωση

• Προγραμματισμένη χρήση: Προγραμματίστε συγκεκριμένες ώρες κατά τις οποίες θα αποσυνδεθείτε από τις ψηφιακές σας συσκευές. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τη χρήση ενός “μη ψηφιακού Σαββατοκύριακου” όπου θα αποφεύγετε να χρησιμοποιείτε τηλέφωνα και υπολογιστές.
• Μείωση ειδοποιήσεων: Ρυθμίστε τις ειδοποιήσεις σας ώστε να μειώσετε τους περισπασμούς και να βελτιώσετε την εστίασή σας.
• Αναζήτηση φυσικής επαφής: Αντί να επικοινωνείτε με φίλους μέσω ψηφιακών μέσων, προγραμματίστε να συναντηθείτε αυτοπροσώπως. Αυτή η επαφή μπορεί να βελτιώσει τις σχέσεις και να ενισχύσει την αίσθηση της κοινότητας.
• Ενασχόληση με δημιουργικές δραστηριότητες: Χρησιμοποιήστε τον χρόνο που θα είχατε περάσει σε οθόνες για να ασχοληθείτε με δημιουργικές δραστηριότητες όπως η ζωγραφική, η μουσική ή το διάβασμα. Αυτές οι δραστηριότητες μπορούν να μειώσουν το άγχος.
• Αυτοαξιολόγηση: Αξιολογήστε τη σχέση σας με την τεχνολογία. Ένα ημερολόγιο χρήσης μπορεί να σας βοηθήσει να κατανοήσετε καλύτερα τις συνήθειές σας.

Οφέλη της ψηφιακής αποτοξίνωσης

Η ψηφιακή αποτοξίνωση έχει πολλά οφέλη, τόσο ψυχικά όσο και σωματικά. Ακολουθούν ορισμένα από αυτά:

• Βελτίωση του ύπνου: Η αποφυγή της οθόνης πριν από τον ύπνο μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα του ύπνου. Έρευνες δείχνουν ότι η μπλε φωτεινή ακτινοβολία που εκπέμπουν οι οθόνες μπορεί να επηρεάσει την παραγωγή μελατονίνης, μιας ορμόνης που ρυθμίζει τον κύκλο του ύπνου (Hale et al., 2015).
• Μείωση του άγχους: Η απομάκρυνση από την τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των επιπέδων άγχους, καθώς οι άνθρωποι δεν θα συγκρίνονται συνεχώς με άλλους μέσω κοινωνικών δικτύων (Twenge & Campbell, 2018).
• Αύξηση της επικοινωνίας: Η αυτοπρόσωπη επικοινωνία μπορεί να ενισχύσει τις διαπροσωπικές σχέσεις και να δημιουργήσει πιο ουσιαστικούς δεσμούς (Przybylski & Weinstein, 2012).
• Ενίσχυση της δημιουργικότητας: Χωρίς την παρέμβαση της τεχνολογίας, οι άνθρωποι συχνά βρίσκουν νέους τρόπους για να εκφραστούν και να είναι δημιουργικοί, ενισχύοντας την ψυχική τους ευημερία.