"Μαθήματα οικιακής οικονομίας" κεκλεισμένων των θυρών

Οι συντελεστές της θεατρικής παράστασης “Μαθήματα οικιακής οικονομίας” μας μιλούν για μια ιστορία σαν αυτές που συμβαίνουν τόσο συχνά γύρω μας, κεκλεισμένων των θυρών.

ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΤΣΑΤΣΑΡΑΓΚΟΥ
03 Φεβρουαρίου 2025 06:15

Φέτος τον χειμώνα η Ειρήνη και η Δανάη παραδίδουν “Μαθήματα οικιακής οικονομίας“. Δύο γυναίκες, μία μητέρα και η κόρη της, αναμοχλεύουν το παρελθόν προσπαθώντας να βρουν τις αιτίες που οδήγησαν στο αινιγματικό παρόν. Μια οικογενειακή ιστορία, από αυτές που εκτυλίσσονται πίσω από κλειστές πόρτες, ξεδιπλώνεται στο νέο θεατρικό της Μιχαέλας Αντωνίου που ανεβαίνει στη Θεατρική Σκηνή Αντώνη Αντωνίου σε σκηνοθεσία Θανάση Χαλκιά. Μια ιστορία τριών διαφορετικών γενεών γυναικών που ξεκινά στις αρχές του εικοστού αιώνα και φτάνει μέχρι το σήμερα.

Στα “Μαθήματα οικιακής οικονομίας” υπάρχουν κομβικές ερωτήσεις – σχεδόν υπαρξιακές- που ζητούν απαντήσεις. Μπορούν να διορθωθούν τα λάθη που διαπράξαμε; Μπορούν να αρθούν τα αδιέξοδα; Μπορούν να μεταφερθούν οι βαθύτερες εμπειρίες μας; Μπορούν να ακουστούν οι αδύναμοι; Μπορούν να ακούσουν οι δυνατοί; Μπορεί μια γυναίκα να απομακρυνθεί από τον προδιαγεγραμμένο κοινωνικό της ρόλο; Μπορεί μια γυναίκα να καθορίσει την ταυτότητά της; Πόσο ερωτικοί είναι οι σύντροφοι; Πόσο συντροφικοί είναι οι εραστές; Πόσο εφικτή είναι η ελευθερία; Πόσο επιθυμητή είναι η ισότητα;

Μαθήματα Οικιακής Οικονομίας – “Πώς μπορούμε να υπάρξουμε και να συνυπάρξουμε ευτυχισμένοι;”

Μιχαέλα Αντωνίου Χριστίνα Φυλακτοπούλου

Για τη Μιχαέλα Αντωνίου τα θεμελιώδη ζητήματα που θέτει το έργο διαπλέκονται με το μανιφέστο της πρώτης διακήρυξης των δικαιωμάτων της γυναίκας. Αναφορικά με αυτό μας λέει:

“Το έργο είναι η αφήγηση μιας ιστορίας από αυτές που συμβαίνουν τόσο συχνά γύρω μας, κεκλεισμένων των θυρών, και που μόνο αν φτάσουν στα φώτα της δημοσιότητας τη μαθαίνουμε. Είναι η αποκάλυψη μιας ιστορίας βασισμένης σε πραγματικά γεγονότα. Μιλάει για τις ανθρώπινες και τις οικογενειακές σχέσεις, την αγάπη και τον έρωτα, την ελευθερία και την καταπίεση, την προσπάθεια προς τη γυναικεία απελευθέρωση και την έμφυλη βία. Το κέντρο είναι η γυναίκα αλλά και ο άντρας, δηλαδή ο άνθρωπος. Πώς μπορούμε να υπάρξουμε και να συνυπάρξουμε, να ζήσουμε ευτυχισμένοι ή απλώς να επιζήσουμε αυτής της ιδιαίτερα σκληρής κοινωνίας, που μας περιορίζει σε κάθε προσπάθεια ανατροπής.

Η Διακήρυξη των δικαιωμάτων της γυναίκας που έγραψε το 1791 η Olympe de Gouzes, ίσως η πρώτη φεμινίστρια, θέτει κάποιες θεμελιώδεις αρχές για τη γυναίκα, αλλά αυτό που είναι συγκλονιστικό είναι ότι παραπάνω από 200 χρόνια μετά σχεδόν τίποτα δεν έχει αλλάξει. Τα αιτήματα είναι τα ίδια και οι αντιστάσεις στην κοινωνία μας εξίσου ισχυρές. Ακόμα παλεύουμε για τα αυτονόητα. Είναι συναρπαστικό ότι η de Gouzes προτείνει τη σύνταξη ενός κοινωνικού συμβολαίου γάμου που μόλις πριν μερικά χρόνια θεσμοθετήθηκε στην Ελλάδα.

Μιλάει για την αγάπη. Την προτάσσει την αγάπη. Τη θεωρεί δεδομένη για τη συνύπαρξη δυο ανθρώπων σε ένα γάμο. Αναφέρει στο κοινωνικό της συμβόλαιο: «Συνδεόμαστε με τη θέλησή μας και για όσο χρονικό διάστημα διαρκεί η αμοιβαία αγάπη μας.» Ζητά ισοτιμία, ισονομία, σεβασμό. Ζητά από τις γυναίκες να αφυπνιστούν, να δράσουν, να αντιδράσουν.

Η αλήθεια, βέβαια, είναι, ότι ακόμα και αν αντιδράσεις, πολύ συχνά οι συνθήκες είναι τέτοιες που δεν μπορείς να ξεφύγεις. Όμως πρέπει να συνεχίσουμε να δρούμε και να αντιδρούμε, να προσπαθούμε και να αντιστεκόμαστε. Γινόμαστε όλο και περισσότεροι αυτοί που συνειδητοποιούμε τι συμβαίνει. Άντρες και γυναίκες συνειδητοποιούμε την παράνοια αυτού που συμβαίνει.”

Ινώ Μενεγάκη, Μιχαέλα Αντωνίου Χριστίνα Φυλακτοπούλου

Η Μιχαέλα Αντωνίου ερμηνεύει τον ρόλο της Δανάης και μας λέει: “Είναι μια σύγχρονη γυναίκα. Από αυτές που βλέπουμε στο δρόμο να περπατάνε και να πηγαίνουν κάθε πρωί στη δουλειά. Από αυτές που βγαίνουν έξω με τις φίλες τους και πίνουν ποτά και χορεύουν. Ένας άνθρωπος της διπλανής πόρτας, σημερινός, γεμάτος όνειρα και χαρά για τη ζωή. Ένας άνθρωπος που αξίζει να γνωρίσεις και να ακούσεις την ιστορία του.”

Από την άλλη η Ινώ Μενεγάκη μας μιλά για τον δικό της ρόλο και το σύγχρονο μήνυμα που θα ήθελε, ιδανικά, να αγγίξει το θεατή βλέποντάς την.

“Η Ειρήνη έρχεται να συναντήσει την κόρη της, σ’έναν χώρο απροσδιόριστο στην αρχή, φέρνοντας μαζί της ένα βαλιτσάκι γεμάτο αναμνήσεις φωτογραφίες, βιβλία, τεκμήρια ζωής από τρεις γενιές της οικογένειάς τους. θα της διηγηθεί ιστορίες θα την εμπλέξει σε μια αναζήτηση γεγονότων και συμπεριφορών θα την οδηγήσει σε μια συνειδητοποίηση πραγμάτων που βρίσκονται στη ρίζα της διαμόρφωσης του χαρακτήρα και της ίδιας. Σιγά σιγά ξετυλίγει ένα κουβάρι, προσπαθεί να ξεκαθαρίσει το τοπίο που οδήγησε στο σήμερα του κοριτσιού που θα μας αποκαλυφθεί στο τέλος της ιδιαίτερης αυτής συνάντησης.

Ινώ Μενεγάκη Χριστίνα Φυλακτοπούλου

Ο ρόλος της Ειρήνης είναι ιδιαίτερα σύνθετος και γοητευτικός, γιατί γνωρίζει την εξέλιξη των πραγμάτων κι έρχεται να αποκαλύψει τις αιτίες αλλά και να τις ξαναζήσει. Η μητρική αγάπη για το κορίτσι, η ανάγκη της να μοιραστεί τη γνώση αλλά και να δικαιολογήσει τις δικές της επιλογές στην εξέλιξη της ζωής τους, η πράξη που οδηγήθηκε να κάνει και μας αποκαλύπτεται αναπάντεχα στο τέλος του έργου, προσδίδουν μια ιδιαίτερη τραγικότητα στον γεμάτο ρωγμές χαρακτήρα και κάνουν την ερμηνεία του μια μεγάλη πρόκληση για μένα αλλά και για το θεατή.

Κάθε επιλογή στο πως θα παιχτεί ο ρόλος συνδέεται με συνεχής μικρές αποκαλύψεις που ο θεατής θα καταφέρει να συνδέσει στο τέλος. Είναι μεγάλη χαρά για μένα να καταφέρνω να τον οδηγήσω σε μια αποκάλυψη και στην απόλυτη έκπληξη που όμως θα του δώσει το έναυσμα να ξεκινήσει να βλέπει ένα καινούργιο έργο μετά από αυτό.

Μιχαέλα Αντωνίου Χριστίνα Φυλακτοπούλου

Στην παράσταση ο θεατής βιώνει μια εμπειρία δεν λαμβάνει απλώς ένα μήνυμα. Τα μηνύματα του έργου τον συναντούν μέσα από τη δική του ζωή, τον κάνουν να συνειδητοποιήσει πράγματα, να θυμηθεί και να συνδέσει τη δική του ιστορία ζωής και να πάρει αποφάσεις για το σήμερα το δικό του και της κοινωνίας. Μιας κοινωνίας που για να αλλάξει πρέπει να γίνει πρώτα αντιληπτό το πως και γιατί οδηγήθηκε στο σήμερα. Οι επιλογές για το θεατή είναι ανοικτές.

Γι αυτό και στο τέλος καθένας αποφασίζει αν τα πρόσωπα είναι ζωντανά, που βρίσκονται, που και πως συναντήθηκαν, αν οι πράξεις τους δικαιολογούνται, αν η απόλυτη έκπληξη στο τέλος θα τους ευχαριστήσει, θα τους συγκινήσει, θα τους αφήσει έκπληκτους, θα τους συγκλονίσει, θα τους μετακινήσει…”

Ο σκηνοθέτης Θανάσης Χαλκιάς μιλώντας για τη σκηνοθετική προσέγγιση και τη βασική πρόκληση στην ανάδειξη των κεντρικών νοημάτων του έργου, εξηγεί:

“Το πρώτο μου μέλημα ήταν να ορίσω τον χώρο και τον χρόνο που συμβαίνει η συνάντηση των ηρωίδων, στοιχεία που δεν προκύπτουν άμεσα από το κείμενο το οποίο είναι ανοιχτό σε πολλαπλές αναγνώσεις. Επειδή όμως στην ιστορία μας υπάρχει μία καθοριστική ανατροπή, δεν θα έπρεπε να αποκαλύψουμε εξαρχής τα κρίσιμα στοιχεία. Έτσι υιοθετήσαμε έναν χώρο/μη-χώρο όπου κάποια ακαθόριστη χρονική στιγμή οι δύο γυναίκες ξετυλίγουν το κουβάρι του παρελθόντος τους.

Το δεύτερο ζήτημα προκύπτει ακριβώς μ’ αυτή την ενασχόληση με το παρελθόν. Μία απλή αφήγηση θα ήταν αδιάφορη για όλους. Έπρεπε λοιπόν να ανακαλύψουμε και να ενδυναμώσουμε εκείνα τα ισχυρά κίνητρα που κάνουν τους ανθρώπους να στρέφουν το βλέμμα προς τα πίσω. Και οι ηρωίδες μας έχουν πολλά και ακλόνητα. Προς το τέλος της παράστασης καταλαβαίνουμε απολύτως γιατί αναζητούσαν με τόση μανία να λύσουν τους γρίφους του παρελθόντος.

Ινώ Μενεγάκη, Μιχαέλα Αντωνίου, Θανάσης Χαλκιάς Χριστίνα Φυλακτοπούλου

Το τρίτο μεγάλο στοίχημα ήταν να βρούμε έναν πραγματικό λόγο για τον οποίο ακούγεται το κείμενο της de Gouges μέσα στην παράσταση αλλά κι εδώ η χρήση ενός βιβλίου που περνάει από γενιά σε γενιά κι από χέρι σε χέρι μας έδωσε τη λύση ενώ η χρήση οπτικοακουστικών μέσων έδωσε στην παλιά φωνή, σύγχρονη χροιά και στα διαχρονικά αιτήματα της ισοτιμίας των φύλων, την αίσθηση του επείγοντος. Η βασική πρόκληση στην ανάδειξη των νοημάτων ήταν να μην τα σερβίρουμε ως έτοιμο φαγητό αλλά να αφήσουμε τους θεατές να τα συνθέσουν.

Θανάσης Χαλκιάς Χριστίνα Φυλακτοπούλου

Να μην γίνουμε δηλαδή διδακτικοί, παντογνώστες και υπεράνω όλων. Άλλωστε κι εμείς να μοιραστούμε τις αγωνίες μας θέλουμε. Το θέατρο δεν είναι το κατηχητικό της εκκλησίας, η καθοδήγηση του κόμματος, η χειραγώγηση της τηλεόρασης αλλά ένας χώρος διάνοιξης της σκέψης, της φαντασίας, των οριζόντων· χώρος πλουραλιστικός και χώρος της δημοκρατίας.”