Νίκος Μπαλογιάννης: “Η μουσική είναι μια προσπάθεια του ανθρώπου να νικήσει έστω για λίγο τον θάνατο”

Ο διακεκριμένος σολίστ Νίκος Μπαλογιάννης θα δώσει ένα μοναδικό ρεσιτάλ κιθάρας στις 11 Φεβρουαρίου, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών – Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος, με αφορμή την πρόσφατη παράδοση του Αρχείου του Χαράλαμπου Εκμεκτσόγλου στη Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής.

Ο βιρτουόζος κιθαρίστας θα αφηγηθεί, με τη δική του μουσική πένα, τη ζωή και το έργο του μεγάλου δασκάλου της κιθάρας, Χαράλαμπου Εκμεκτσόγλου. Στο πλαίσιο μιας μοναδικής «κιθαρογραφίας» θα ερμηνεύσει έργα υψηλής τέχνης και αισθητικής Ελλήνων και ξένων συνθετών.

Από τα μικρά ρομαντικά ποιήματα του δάσκαλου Χαράλαμπου Εκμεκτσόγλου, τους ανατολικούς ονειρικούς αυτοσχεδιασμούς του ιδιοφυούς Carlo Domeniconi και την αέρινη νοσταλγική ανάμνηση του εμβληματικού Francisco Tárrega, ως τη θεατρική τέχνη της αριστοτεχνικής αφήγησης του μεγάλου Έλληνα Θεόδωρου Αντωνίου, την σπαρακτική ωδή του χαρισματικού Mathias Duplessy και την φανταστική επιστροφή στο παραμυθένιο δάσος της παιδικής αγνότητας του κορυφαίου κιθαριστή συνθέτη του 20ου αιώνα Agustίn Barrios Mangoré.

Ο Νίκος Μπαλογιάννης αναφέρει στο NEWS 24/7 για τη σημασία αυτού του αρχείου αυτού και τι τον ενέπνευσε να αφιερώσει το ρεσιτάλ στη μνήμη του “Για να κάνω μία συνοπτική μνεία στην προσωπικότητα και το έργο του Εκμεκτσόγλου, αναφέρω ότι υπήρξε επί σαράντα έτη ο εμβληματικός Δάσκαλος της κιθάρας του παλαιού ακμαίου κεντρικού «Ελληνικού Ωδείου» που δίδαξε μουσική και ήθος σε χιλιάδες κυριολεκτικά μαθητές.
Έμαθε τη μουσική από μυθικές μορφές όπως ο Κώστα Λάβδας, ο Φιλοκτήτης Οικονομίδης, ο Δημήτρης Μητρόπουλος και ο Γεώργιος Σκλάβος.
Υπήρξε ο πρώτος ή από τους πρώτους που μελέτησε και δίδαξε την κιθάρα στην Ελλάδα με τρόπο «επιστημονικό», ακολουθώντας τις διεθνείς τάσεις της εποχής του και προχώρησε στην έκδοση των τευχών της μεθόδου του, σε μια περίοδο που αυτό δεν ήταν καθόλου αυτονόητο, καθώς η κιθάρα τότε στον ελληνικό χώρο είχε απλά τον ρόλο της συνοδείας των τραγουδιών.

Όσοι είχαν το προνόμιο να τον ακούσουν να παίζει, μιλούν για έναν από τους μεγαλύτερους και πιο ολοκληρωμένους σολίστες της εποχής του. Η κιθάρα στην αγκαλιά του αποτελούσε μέρος του σώματός του και μπορούσε να εκφράσει τα πιο μύχια συναισθήματα της ανθρώπινής ψυχής.

Το συνθετικό του έργο περιλαμβάνει πολλά μικρής διάρκειας «Μουσικά Ποιήματα» που αποπνέουν ρομαντισμό και αγνή συγκίνηση, μια μεγάλη δεξιοτεχνική «Φαντασία» και τους «Ελληνικούς Χορούς». Το έργο του «Ιστορία της κιθάρας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα» ακόμα και τώρα είναι το μοναδικό στο είδος του στην Ελλάδα. Για την έκδοση αυτού του βιβλίου αλλά και για την μεγάλη του προσφορά επί πενήντα χρόνια ως εκτελεστής, συνθέτης και παιδαγωγός, απέσπασε τον Έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών (1983).

Ο Εκμεκτσόγλου αποτελεί από την αρχή της προσωπικής μου πορείας, το ιδανικό πρότυπο του ιδιοφυούς σολίστα, του μεγάλου καλλιτέχνη και κυρίως του Δάσκαλου. Υπήρξε άνθρωπος σεμνός, γλυκός, χαμηλών τόνων, πάντοτε με ένα ανυπόκριτο χαμόγελο στα χείλη και πάντοτε με μια καλή κουβέντα για όλους.

Προσπερνούσε σαν να μην υπάρχουν τις μικρότητες, τις αδικίες και όλες τις γνωστές παθογένειες του χώρου μας και με το σπάνιο ταλέντο και το τεράστιο έργο του άνοιξε διάπλατα τον δρόμο που ακολούθησαν οι επόμενες γενιές για να δημιουργηθεί η λαμπρή ελληνική σχολή της κιθάρας που σήμερα θαυμάζουμε. Ο Ανθρωπισμός και η Τέχνη ως έννοιες πρωταρχικές και αλληλένδετες βρίσκουν ιδανική έκφραση στο πρόσωπο και το έργο του Χαράλαμπου Εκμεκτσόγλου.

Τον Μάρτιο του 2022 η οικογένεια του, μου ανακοίνωσε την απόφασή της να μου δωρίσει το αρχείο του. Πέρα από την τιμή και την συγκίνηση που ένιωσα, θεώρησα χρέος μου το αρχείο να γίνει κτήμα όλων και έτσι με κοινή πρωτοβουλία το δωρίσαμε στην Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών όπου είναι και ο φυσικός του χώρος”.

Στην παρουσίαση του προγράμματος σας, περιγράφετε μια “Κιθαρογραφία” γεμάτη αναμνήσεις, όνειρα και συναισθήματα. Πώς επιλέξατε τα συγκεκριμένα έργα και τι μήνυμα θέλετε να περάσετε μέσα από τη μουσική σας αφήγηση;

Τα κριτήρια με τα οποία επιλέγω το πρόγραμμα ενός ρεσιτάλ είναι καλλιτεχνικά, συναισθηματικά ή συνειρμικά. Δεν με ενδιαφέρει το είδος της μουσικής αν είναι τονικό ή ατονικό, Ρομαντικό, Κλασικό, Μπαρόκ ή Πρωτοποριακό. Με ενδιαφέρει να αισθάνομαι ψυχική συγγένεια με το έργο που ερμηνεύω και με τον συνθέτη. Συνήθως έχει αποδειχθεί στην πράξη ότι επιλέγω έργα, τα οποία μου προσφέρουν μια «διάπλατη παλέτα από χρώματα» που μπορώ να τα χρησιμοποιήσω ανά πάσα στιγμή: την ώρα που μελετάω, αλλά κυρίως την ώρα της συναυλίας.

Δεν θέλω όλα να είναι προβλέψιμα και προετοιμασμένα. Υπάρχουν άπειροι τρόποι να κατανοήσεις και να παίξεις τη μουσική. Η φράση «μόνο έτσι» που συχνά ακούω δεν υφίσταται σε κανένα είδος τέχνης. Αν ίσχυε αυτό, δεν θα υπήρχε καμία ελευθερία, καμία εξέλιξη πνευματική. Δεν θα υπήρχε ούτε ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος, ούτε ο Picasso. Θα αναφέρω και ένα δεύτερο κριτήριο: η σειρά με την οποία θα ακουστούν τα έργα ξετυλίγουν μια ιστορία ή ένα μύθο, ένα κύκλο συναισθημάτων, μια Αλήθεια που ξεκινάει από το πρώτο έργο και εξελίσσεται μέχρι το τελευταίο. Έχω την αίσθηση ή την ψευδαίσθηση ότι «αγγίζει» το κοινόν έστω και υποσυνείδητα.

Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα θα διηγηθώ τη ζωή και το έργο του Χαράλαμπου Εκμεκτσόγλου «ζωγραφίζοντας» μια Κιθαρογραφία με χρώματα που μου προσφέρουν λατρεμένα μου έργα και συνθέτες. Το πρώτο μέρος επιγράφεται «Νυχτερινό» και αναφέρεται στο παρελθόν με την έννοια της ρίζας, του αγώνα, της νοσταλγίας, της ανάμνησης, της προσδοκίας και του ονείρου. Το δεύτερο «Στις Όχθες της Μέρας» αναφέρεται στο παρόν και το μέλλον με την έννοια της ελπίδας, της αέναης πάλης και του πάθους για τη ζωή, της αγάπης για τον συνάνθρωπο και το όραμα της επιστροφής στο φως.

Πιστεύω ότι το κείμενο που περιλαμβάνεται στις σημειώσεις προγράμματος του ρεσιτάλ περιγράφει παραστατικά τη σκέψη μου παραθέτοντας ταυτόχρονα τους συνθέτες και τα έργα: Με μια νυχτερινή βροχή αρχίζω το τραγούδι μου (Χ. Εκμεκτσόγλου: «Ρομαντικές Στιγμές») που σπέρνει θρύλους κι ευωδιές από αλλοτινές, παντοτινές πατρίδες (C. Domeniconi: Koyunbaba) τότε που μεσοπέλαγα με το Άγιο Κάστρο στο πανί (F. Tárrega: ‘’Recuerdos de l’ Alhambra’’) και βάρκα μόνο μια Κιθάρα (Θ. Αντωνίου: ‘’Just 6 Strings’’) πέρασα απέναντι στις Όχθες της Μέρας. Με το χαμόγελο ν’ ανοίγεται σαν τόξο (Ν. Μπαλογιάννης: «Για μια Σταγόνα και μια Φλόγα») και τη ζωή πίσω απ’ τη σφαίρα ν’ ανατέλλει (M. Duplessy: ‘’Amor Fati’’) έχτισα σπίτι τ’ Όνειρο με το ανθισμένο Δάσος (A. Barrios: ‘’Sueño en la Floresta’’).

Ο Νίκος Μπαλογιάννης και οι σύγχρονες προκλήσεις της κιθάρας

Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένας σολίστ κιθάρας σήμερα, και πώς οραματίζεστε το μέλλον της κλασικής κιθάρας;

Ένας ενεργός κιθαριστής σήμερα στην ελληνική πραγματικότητα σημαίνει ότι εκτός από τις συναυλίες και τα ρεσιτάλ και γενικότερα την καλλιτεχνική του δράση οφείλει παράλληλα να διδάσκει την τέχνη του. Η κιθάρα δεν είναι ένα όργανο ορχήστρας, όπως για παράδειγμα το βιολί ή το τσέλο προκειμένου να έχεις τη δυνατότητα να γίνεις μέλος μιας από τα σημαντικά ορχηστρικά σχήματα της χώρας.

Προσωπικά αγαπώ εξίσου να διδάσκω μουσική και παρότι έχω δώσει αρκετά πτυχία και διπλώματα κιθάρας σε τελειόφοιτους μαθητές, προτιμώ να προσφέρω τη γνώση μου σε μικρά παιδιά. Προσπαθώ να τους μεταδώσω τη χαρά της δημιουργίας με τρόπο, ώστε να πιστεύουν ότι αυτό που κάνουν, αυτό που κερδίζουν από μάθημα σε μάθημα, το ανακαλύπτουν μόνα τους!

Τελικά συμβαίνει και στην πράξη! Προσπαθώ να προβάλλω τα «δυνατά» τους σημεία, προκειμένου να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση. Συγχρόνως, επιχειρώ να φέρω στο φως τα κρυμμένα ή παραμελημένα σημεία τους, προκειμένου να αποκτήσουν ελευθερία. Αν υπάρχουν αυτά τα δυο, μετά έρχεται η αγάπη για τη μουσική και τότε το παιδί είναι ικανό για το θαύμα!

Η κιθάρα είναι ίσως το πιο λαϊκό, το πιο αγαπημένο και διαδεδομένο όργανο στον κόσμο, κατά πρώτο λόγο επειδή είναι ιδανικό για τη συνοδεία των τραγουδιών. Ωστόσο ως σολιστικό όργανο εξελίσσεται διαρκώς τόσο τεχνικά και καλλιτεχνικά, όσο και κατασκευαστικά. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχει αγγίξει ακόμα το όριο της τελειοποίησής του όπως τα όργανα της κλασικής ορχήστρας.

Οι κατασκευαστές χειροποίητης κιθάρας σε όλο τον κόσμο ανακαλύπτουν διαρκώς νέους δρόμους προκειμένου να προσφέρουν στους μουσικούς πιο «ποιοτικό» ήχο, ενώ ολοένα και περισσότεροι συνθέτες γοητευμένοι από τα ηχοχρώματα του οργάνου γράφουν έργα που οδηγούν σε αναπάντεχες μορφές εκφραστικότητας.

Το μέλλον της κλασικής κιθάρας συμβαδίζει με το μέλλον της Μουσικής και της Τέχνης γενικότερα. Στις μέρες μας γίνονται μεγάλες κοινωνικές αλλαγές που οδηγούν σε τομές πολιτικές, πολιτιστικές, πνευματικές. Σίγουρα θα βρεθούνε φωτισμένοι άνθρωποι, να λειάνουν τα χάσματα, να συμπυκνώσουν την προηγούμενη γνώση και να οδηγήσουν σε νέα ρεύματα. Ωστόσο όλα τα έργα είναι φτιαγμένα από το ίδιο υλικό. Πάντοτε ξεκινούν από τη σιωπή και καταλήγουν στη σιωπή.

Στο βάθος πιστεύω ότι είναι μια προσπάθεια του ανθρώπου να παρατείνει έστω και για λίγο τον ήχο, να νικήσει έστω για λίγο το θάνατο. Η μουσική, υπάρχει από τη στιγμή που παίζεις. Γι’ αυτό, όταν τελειώνει μια συναυλία, αισθανόμαστε συχνά μια απώλεια. Έχει τελειώσει οριστικά και δεν μπορεί να επαναληφθεί. Αυτή η αίσθηση της μουσικής που παύει να ηχεί, νομίζω δεν υπάρχει σε καμία άλλη μορφή τέχνης. Προτείνω λοιπόν να απολαμβάνουμε την μουσική, αυτή την πανάρχαια και πανανθρώπινη τέχνη, με όλη μας την καρδιά, να μπαίνουμε στον μαγικό κόσμο που δημιουργεί ο συνθέτης και ο ερμηνευτής και όταν βγαίνουμε από αυτόν είμαι σίγουρος ότι τα μάτια της ψυχής θα κοιτούν ψηλά!

Νίκος Μπαλογιάννης: Το πρόγραμμα της βραδιάς:

Κιθαρογραφία για τον Χαράλαμπο Εκμεκτσόγλου
Α′ Μέρος – Νυχτερινό
Carlo Domeniconi: “Koyunbaba” (Suite op.19)
Moderato
Mosso
Cantabile
Presto
Χαράλαμπος Εκμεκτσόγλου
Νοσταλγία
Σκέψις
Habanera
Μελαγχολικό τραγούδι
Βαλς των Κύκνων
Τραγούδι χωρίς λόγια
Νυχτερινό
Θόδωρος Αντωνίου: “Just 6 Strings”
Francisco Tárrega: “Recuerdos de l’ Alhambra”

Β′ Μέρος – Στις Όχθες της Μέρας
Νίκος Μπαλογιάννης: «Για μια Σταγόνα και μια Φλόγα» (Σουίτα no.3)
Πρελούδιο για τη Γέννηση μιας Σταγόνας
Είσοδος και Βαλς της Φλόγας
Στρόβιλος
Παραλλαγές πάνω σε μια Πνοή Ανέμου
Χαμόγελο
Mathias Duplessy: Amor Fati
Agustín Barrios Mangoré: Un Sueño en la Floresta