Εμμανουήλ Πλειώνης: “Είμαι γέννημα θρέμμα Αστεροσκοπείο”

Η θητεία του Εμμανουήλ Πλειώνη στις στρατηγικές θέσεις του Διευθυντή και Προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2017 και ολοκληρώνεται στους επόμενους μήνες, ύστερα από μία, κατά κοινή ομολογία, άκρως επιτυχημένη πορεία.

Η διαδρομή του στον χώρο της έρευνας και της επιστήμης, είναι γεμάτη από σημαντικούς σταθμούς: Καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Τμήμα Φυσικής), Επισκέπτης Καθηγητής στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Επισκέπτης Καθηγητής στο Ινστιτούτο INAOE του Μεξικού, Συντονιστής του Εθνικό Δίκτυο για την Κλιματική Αλλαγή-CLIMPACT, μέλος της Ελληνικής Εθνικής Αστρονομικής Επιτροπής, μέλος του Ευρωπαϊκής Επιτροπής “European Space Science Committee”, Πρόεδρος του Τομεακού Επιστημονικού Συμβουλίου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Βιώσιμης Κινητικότητας, Αντιπρόεδρος του ΔΣ του Κέντρου Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας ΝΟΗΣΙΣ, μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του έργου “The Ultimate XMM Extragalactic X-ray Survey (XXL)”, της Διευθύνουσας Επιτροπής της αντίστοιχης Διεθνούς Κοινοπραξίας και της επιστημονικής επιτροπής της διεθνούς συνεργασίας: Cosmology with HII galaxies.

Ο Εμμανουήλ Πλειώνης, ο άνθρωπος που έβαλε δυναμικά στον χάρτη τις καινοτόμες δράσεις, τη φιλοσοφία και το πολύπλευρο έργο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και συντέλεσε καθοριστικά στον εξωστρεφή χαρακτήρα του ιστορικού ερευνητικού κέντρου, μιλά για τους σημαντικότερους σταθμούς της θητείας του, κάνει έναν χρήσιμο απολογισμό, εξηγεί τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής και αποκαλύπτει γιατί το να ασχοληθεί με το συγκεκριμένο αντικείμενο της Αστρονομίας ήταν προκαθορισμένο από τα παιδικά του χρόνια.

– Το επίθετό σας παραπέμπει στην ελληνική μυθολογία. Η Πλειόνη ήταν σύζυγος του Άτλαντα και μητέρα των Πλειάδων, που είναι υπαρκτοί αστερισμοί. Επηρέασε αυτή η σύνδεση την απόφασή σας να ασχοληθείτε με την αστροφυσική;

Ήμουν 8 ετών όταν άκουσα τη συναρπαστική ιστορία της Πλειόνης από τον πατέρα μου, ως πιθανό τροφοδότη του επωνύμου μας. Για ένα παιδί που ακόμη ανακαλύπτει τον κόσμο, όλο αυτό μού ασκούσε μεγάλη γοητεία, με παρακίνησε να μάθω για τα ουράνια σώματα. Μεγάλωσα σε ένα σπίτι γεμάτο βιβλία. Οι γονείς μου διάβαζαν πολύ, ιδιαίτερα η μητέρα μου που είχε μια τεράστια κλασσική βιβλιοθήκη. Κάποια στιγμή, βλέποντας την έφεσή μου για τον έναστρο ουρανό, ο πατέρας μου μου έκανε δώρο ένα τηλεσκόπιο υψηλής ευκρίνειας, μπορούσες να δεις τη Σελήνη, την Αφροδίτη…Κάπως έτσι ξεκίνησαν όλα

– Και ακολούθησε η επιλογή του αντικειμένου των σπουδών σας…

Από πολύ νωρίς στράφηκα στις θετικές επιστήμες και στην Αστρονομία. Τελείωσα το Μαθηματικό και έκανα αίτηση για να σπουδάσω Αστροφυσική στην Αγγλία. Ο πατέρας μου είχε φροντίσει να ρωτήσει τον σπουδαίο Διονύση Σιμόπουλο, τον επιφανή επιστήμονα και προσωπικό του φίλο, αν θα ήταν καλή ιδέα από επαγγελματικής άποψης να ασχοληθώ με αυτόν τον τομέα.

– Πώς νιώθετε τώρα που ολοκληρώνεται η θητεία σας;

Νιώθω πολύ πλήρης. Αυτά που προγραμμάτισα και ήθελα να κάνω, τα έβαλα σε ράγες, εξασφάλισα χρηματοδότηση, έγιναν οι διαγωνισμοί, ξεκίνησαν τα έργα και τώρα βρίσκονται σε διαφορετικές φάσεις υλοποίησης. Άλλα οι ρυθμοί υλοποίησης στην Ελλάδα είναι αυτοί που είναι… Για παράδειγμα, φανταστείτε ότι η κατασκευή του νέου κτίριου του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου στο Λόφο Κουφού στην Πεντέλη, που οι αρχικές πρωτοβουλίες είχαν ξεκινήσει πριν από 4 προέδρους, ολοκληρώνεται μέσα στους επόμενους λίγους μήνες! Κάποιοι στόχοι για να υλοποιηθούν, χρειάστηκε να περάσουν δεκαετίες. Αυτά που μπορούσα και ήθελα να κάνω, τα έχω κάνει.

– Δώσατε μεγάλη σημασία στον κατεξοχήν ρόλο του Αστεροσκοπείου, την έρευνα…

Οι ερευνητές και οι ερευνήτριές μας δουλεύουν με πολλή αγάπη, επιμονή και όρεξη για το αντικείμενό τους. Είμαστε φορέας που παράγει πρωτογενή γνώση, επιστημονικές υπηρεσίες με κοινωνικό αντίκτυπο αλλά και εκπαιδευτικές δράσεις που απευθύνονται τόσο στο ευρύ κοινό όσο και σε παιδιά και εφήβους. Διευρύναμε πολύ συνειδητά τις υφιστάμενες δράσεις μας με ποικιλία εκπαιδευτικών προγραμμάτων προς ευάλωτες κοινωνικά ομάδες, πιστεύουμε πολύ στη συμπερίληψη. Η γνώση πρέπει να είναι προσβάσιμη σε όλους ανεξάρτητα από φύλο, καταγωγή, κοινωνική τάξη, γνωστικές δυνατότητες ή γεωγραφική περιοχή.

-Πώς θα χαρακτηρίζατε τη σχέση σας με το Αστεροσκοπείο;

Εδώ ανδρώθηκα. Ξεκίνησα το 1995 ως ερευνητής. Είμαι γέννημα θρέμμα Αστεροσκοπείο, παρόλο που κάποια στιγμή μεταπήδησα ως Καθηγητής στο ΑΠΘ!.

– Έχει συζητηθεί πολύ θετικά το πόσο συμβάλατε στην εξωστρέφεια του Αστεροσκοπείου…

Είναι αλήθεια ότι το πολυσχιδές έργο του Αστεροσκοπείου δεν είχε την απήχηση που θα έπρεπε και που μπορούσε να έχει. Κατά τη διάρκεια της θητείας μου, αναπτύξαμε περαιτέρω δράσεις εξωστρέφειας και προβολής του έργου μας τόσο προς το ευρύ κοινό όσο και προς την Πολιτεία. Χτυπήσαμε πόρτες σε Υπουργεία, στην Περιφέρεια και ευτυχώς μας άνοιξαν. Από το 2017 που ανέλαβα, πέρα από το ευρύ κοινό και τις καθημερινές ξεναγήσεις σχολείων, αγκαλιάσαμε μέσω εκπαιδευτικών και ενημερωτικών δράσεων προσφυγόπουλα, μαθητές Ρομά, τρόφιμους σωφρονιστικών ιδρυμάτων, μαθητές με δυσκολίες στην όραση και στην ακοή, μαθητές με γνωστικές αδυναμίες, ακρίτες μαθητές, κ.ά. Το Αστεροσκοπείο έδειξε γνήσιο ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο μας.

– Τι θυμάστε πιο έντονα από τον τελευταίο σας χρόνο στο τιμόνι του Αστεροσκοπείου;

Θα σταθώ στον τρόπο με τον οποίο βοηθήσαμε στην αντιμετώπιση της πυρκαγιάς στην Πεντέλη το καλοκαίρι του 2024. Στο Αστεροσκοπείο στην Πεντέλη, κάηκε η γύρω χλωρίδα, αλλά δεν κάηκαν τα κτίρια, τα όργανα, ο πολύτιμος ερευνητικός εξοπλισμός. Βρισκόμουν στη Σύρο για διακοπές και επέστρεψα εσπευσμένα. Ανεβήκαμε το δύσκολο εκείνο βράδυ στην Πεντέλη μέσα σε εικόνες “κόλασης του Δάντη”. Ευτυχώς, ανταποκρίθηκαν με επιτυχία τα αντιπυρικά συστήματα που έχουμε αναπτύξει. Λειτούργησαν αποτελεσματικά τα 7 κανονάκια με 200 τόνους νερό που έχουν τοποθετηθεί στον προαύλιο χώρο. Τα συντηρούσαμε σωστά, τα ελέγχαμε σε κάθε αντιπυρική περίοδο. Τα επίμαχα σημεία ήταν πάντα καθαρά από νεκρή καύσιμη ύλη και ελέγχονταν και με κάμερες. Καταστείλαμε τη φωτιά με την καταλυτική βοήθεια της Πυροσβεστικής και δώσαμε ένα πολύ καλό παράδειγμα διαχείρισης. Διασώσαμε με τις αντιπυρικές υποδομές μας και ένα διπλανό σπίτι. Δεν είναι τυχαίο που ο Πρωθυπουργός, κατά την επίσκεψη του για αυτοψία των ζημιών στο ΕΑΑ, δήλωσε ότι το πρώτο σημείο από όπου θα ξεκινήσει η αναδάσωση, θα είναι το Αστεροσκοπείο.

– Ποια θα είναι η σχέση σας με το Αστεροσκοπείο από εδώ και πέρα;

Πέρα από το κομμάτι της αστροφυσικής και κοσμολογίας, συνεχίζω τις συνεργασίες μου σε θέματα policy making, ενασχόληση με το φλέγον ζήτημα της κλιματικής αλλαγής μέσω του συντονισμού του Climpact, του Εθνικού Δικτύου για την κλιματική αλλαγή, με θέματα δικαίου του διαστήματος, άλλα και με άλλα επίμαχα ζητήματα πολιτικής της έρευνας που απασχολούν την επιστημονική κοινότητα.

– Σχετικά με το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής, ποιες είναι οι εκτιμήσεις σας;

Από την πλευρά των ερευνών, τα πράγματα είναι όντως δυσοίωνα. Οι μεγάλοι ρυπαντές του πλανήτη ισχυρίζονται ότι λαμβάνουν μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος, όμως επί της ουσίας δεν το κάνουν. Η άκρατη κερδοφορία είναι πάντα ο ύψιστος στόχος τους. Το προστιθέμενο διοξείδιο του άνθρακα έχει κύκλο καταστροφής στην ατμόσφαιρα περίπου 100 χρόνια! Αυτό σημαίνει ότι ως ανθρωπότητα, υφιστάμεθα τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής εδώ και πάρα πολλές δεκαετίες και θα συνεχίσουμε να τις υφιστάμεθα για πολλές δεκαετίας, ακόμα και αν επιτευχθούν οι στόχοι της απανθρακοποίησης που έχει θέσει η Συμφωνία των Παρισίων αλλά και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

– Η Ευρώπη δείχνει μεγαλύτερη συνέπεια σε αυτά τα ζητήματα;

Η Ευρώπη κάνει παγκοσμίως από τις πιο σοβαρές προσπάθειες απανθρακοποίησης. Η Ελλάδα είναι στη σωστή κατεύθυνση. Πρέπει οπωσδήποτε να οδηγηθούμε σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Οι ανεμογεννήτριες έχουν σε μεγάλο βαθμό δαιμονοποιηθεί, λόγω κακών χειρισμών, προβληματικής εφαρμογής και ελλιπούς ενημέρωσης. Δεν υπάρχει όμως άλλος δρόμος. Ή θα έχουμε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ή λιγνίτη και πετρέλαιο. Όμως η αλλαγή του ενεργειακού μοντέλου θα πρέπει να επιτευχθεί με ουσιαστική συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών και με ευαισθησία απέναντι στο περιβάλλον και την βιοποικιλότητα. Οι θεωρίες συνωμοσίας τροφοδοτούνται από κακούς χειρισμούς και ιδιοτελή μεγαλοσυμφέροντα.

– Επιστρέφετε κάπου κάπου σε εκείνο το παιδί που αγάπησε τους αστερισμούς από πολύ νωρίς;

Όταν σπουδάζεις την επιστήμη, μοιραία απομυθοποιείται. Εκείνοι που κρατούν ζωντανή τη μαγεία της παρατήρησης του ουρανού είναι οι ερασιτέχνες αστρονόμοι. Όταν πλέον ασχολείσαι σε τόσο σοβαρό επαγγελματικό επίπεδο, η έρευνα και η μελέτη γίνονται μέσα από πολλαπλές οθόνες, αναλύσεις φασμάτων και εικόνων, μαθηματικά μοντέλα και θεωρητικές προσεγγίσεις. Αυτό βέβαια δεν αλλάζει το γεγονός ότι οι περισσότεροι επαγγελματίες αστρονόμοι ξεκινούν ως λάτρεις του ουρανού. Όλοι ξεκινήσαμε από έναν παιδικό ενθουσιασμό που κάποτε μας έκανε να θέλουμε να έρθουμε πιο κοντά στα αστέρια.