Τι συμβαίνει με το μπαράζ σεισμών στη Σαντορίνη – Το σενάριο ισχυρής δόνησης

Έκδηλος είναι ο προβληματισμός που έχει προκαλέσει το συνεχές σεισμικό φαινόμενο στις Κυκλάδες, καθώς τις τελευταίες ώρες καταγράφονται δεκάδες δονήσεις στη Σαντορίνη, την Αμοργό και τα γύρω νησιά.

Οι σεισμοί έχουν σημειωθεί σε πυκνό χρονικό διάστημα, εντείνοντας την ανησυχία στους κατοίκους και τις τοπικές αρχές για την εκδήλωση μεγαλύτερης δόνησης (σ.σ. όσες έχουν καταγραφεί μέχρι στιγμής δεν ξεπερνούν τα 4,5 Ρίχτερ) ούτως ώστε με τον τρόπο αυτό να εκτονωθεί το φαινόμενο.

«Όσο ανεβαίνουν τα μεγέθη τόσο ανεβαίνει ο σεισμικός κίνδυνος» έγραψε, το απόγευμα του Σαββάτου, σε ανάρτησή του στο Facebook ο σεισμολόγος Γεράσιμος Παπαδόπουλος, προσθέτοντας πως «ο μηχανισμός γένεσης που μόλις δημοσίευσε το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο συμβαδίζει με την άποψη ότι οι σεισμοί είναι τεκτονικοί, όχι ηφαιστειακοί». 

Σημειώνεται ότι σύμφωνα με το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο στην ευρύτερη περιοχή ανάμεσα σε Αμοργό και Σαντορίνη, εκεί όπου βρίσκεται το μικρό νησί Άμυδρος, από τα ξημερώματα έχουν καταγραφεί πάνω από 20 δονήσεις, με τη μεγαλύτερη να φτάνει τα 4,5 Ρίχτερ στις 09:22 το πρωί της Κυριακής (2/2). Στις 08:48 καταγράφηκε στην ίδια περιοχή, η αμέσως χαμηλότερου βαθμού δόνηση, ύψους 4,1 Ρίχτερ.

Πρόκειται επί της ουσίας, δηλαδή για εδαφικές δονήσεις οι οποίες προκαλούνται από τη βίαιη διάρρηξη των πετρωμάτων της γης ως αποτέλεσμα της δράσεως τεκτονικών δυνάμεων συμπίεσης και εφελκυσμού. Είναι, δε, οι πιο συνηθισμένες που παρατηρούνται. Σε αντίθεση με τους ηφαιστειογενείς σεισμούς που είναι εδαφικές δονήσεις που είτε προηγούνται είτε συνοδεύουν τις ηφαιστειακές εκρήξεις, και αποτελούν το 7% του συνόλου των επιφανειακών σεισμών.

Όσα γνωρίζουμε για τη σεισμική δραστηριότητα στη Σαντορίνη

Σε άρθρο του στην ιστοσελίδα atlantea.news, ο Κώστας Παπαζάχος, καθηγητής σεισμολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Ινστιτούτου Μελέτης και Παρακολούθησης του Ηφαιστείου Σαντορίνης (ΙΜΠΗΣ), παραθέτει τα δεδομένα που έχουμε μέχρι στιγμής και απαντά σε κομβικά ερωτήματα -όπως το ενδεχόμενο εκδήλωσης μεγάλου σεισμού- ξεκαθαρίζοντας πάντως κι αυτός με τη σειρά του πως οι κάτοικοι συνδυάζουν (λανθασμένα) τη σεισμική έξαρση με την πρόσφατη ανακοίνωση, πριν από λίγες ημέρες, από τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, σχετικά με τη σεισμοηφαιστειακή κρίση που είναι σε εξέλιξη από τα μέσα Σεπτεμβρίου 2024 στο εσωτερικό της καλδέρας.

1. Πού είναι η σεισμική δραστηριότητα, στη Σαντορίνη ή στο Κολούμπο;

Στη Σαντορίνη συμβαίνουν τώρα δύο διαφορετικά φαινόμενα:

• Έχουμε μέσα στην καλδέρα της Σαντορίνης μία σεισμική δραστηριότητα με μικρούς σεισμούς (με μεγέθη έως ~4), κυρίως στο ρήγμα της Καμένης, από την Παλαιά Καμένη έως τα Φηρά. Η σεισμικότητα αυτή οφείλεται σε παραμόρφωση της βόρειας καλδέρας του ηφαιστείου, ενώ και τα δύο φαινόμενα έχουν ανιχνευθεί έγκαιρα από τα δίκτυα του ΙΜΠΗΣ, το οποίο και ενημέρωσε πρώτο την Ελληνική Πολιτεία. Το φαινόμενο (που είναι ακόμα σε εξέλιξη) είναι παρόμοιο με αυτό του 2011-2012, δηλαδή οφείλεται στο ίδιο ηφαιστειακό κέντρο, και εξελίσσεται όπως και το προηγούμενο, δηλαδή σχετικά αργά (σε βάθος πολλών μηνών).
• Στην περιοχή της Ανύδρου έχουμε μία έντονη σεισμική ακολουθία, η οποία ξεκίνησε το απόγευμα της 26ης Ιανουαρίου 2025 και συνεχίζεται μέχρι και την ώρα. Η ακολουθία αυτή είναι στα ρήγματα της λεκάνης της Ανύδρου, αν και οι αβεβαιότητες δε μας επιτρέπουν να πούμε σε ποιο (ή ποια) ακριβώς ρήγματα είναι.

2. Μπορεί να έχουμε δύο φαινόμενα μαζί σε εξέλιξη; Είναι σύμπτωση;

Η πραγματικότητα είναι ότι δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια. Ξέρουμε ότι οι ίδιες δυνάμεις που προκαλούν την ενεργό τεκτονική (ρήγματα), σχετίζονται και με τα ηφαιστειακά κέντρα. Όμως, ακόμα και αν υπάρχει κάποια μακρινή σύνδεση, πρακτικά τα δύο φαινόμενα είναι ανεξάρτητα στην εξέλιξή τους, το ένα ηφαιστειακό (στην καλδέρα) και το άλλο τεκτονικό (στην Άνυδρο).

3. Τις τελευταίες ημέρες δε βλέπω σεισμούς στην καλδέρα. Έχει σταματήσει η παραμόρφωση στον χώρο της καλδέρας;

Μετά τον πιο ισχυρό σεισμό της 25ης Ιανουαρίου 2025 (Μ=3.8) μέσα στην καλδέρα, έχουμε μία ύφεση στη σεισμικότητα. Αν και δεν είμαστε σίγουροι, είναι πιθανό η μείωση αυτή της σεισμικότητας να είναι παροδική, όπως έγινε και το 2011-2012 τους μήνες Ιούλιο-Σεπτέμβριο. Βασικός λόγος είναι ότι τα άλλα μεγέθη που παρακολουθούμε (παραμόρφωση, θερμοκρασίες, κλπ.) δεν έχουν εμφανώς αλλάξει.

4. Μήπως η σεισμικότητα στην Άνυδρο δείχνει ότι έχει ξυπνήσει και το ηφαίστειο του Κολούμπου;

Από τα διαθέσιμα δεδομένα φαίνεται ότι η σεισμικότητα που βιώνει η Σαντορίνη τις τελευταίες ημέρες δεν είναι στο Κολούμπο, αλλά πιο βορειοανατολικά, στα ρήγματα της λεκάνης της Ανύδρου. Η τυπική σεισμικότητα που συνήθως παρατηρείται στο Κολούμπο είναι πολύ διαφορετική, και περιορίζεται σε ένα κατακόρυφο “σωλήνα” με διάμετρο το πολύ 5 χιλιόμετρα, από επίκεντρα κάτω από το ηφαίστειο (σε βάθη περίπου 5-10 χιλιόμετρα).

Η σεισμική δραστηριότητα που βιώνει η Σαντορίνη συμβαίνει πιο μακριά από το ηφαίστειο του Κολούμπου (προς την Άνυδρο), διαγράφει μία σαφή τεκτονική ζώνη ρηγμάτων με διεύθυνση βορειοανατολικά-νοτιοδυτικά και έχει όλα τα χαρακτηριστικά μίας τυπικής, έντονης σεισμοτεκτονικής δραστηριότητας. Παράλληλα, τα διαθέσιμα γεωλογικά στοιχεία δείχνουν ότι τα δύο ηφαιστειακά κέντρα (Σαντορίνη και Κολούμπο) είναι πολύ διαφορετικά, με διαφορετική μικροσεισμικότητα, θερμοκρασίες, κλπ. Παρόλο που για το Κολούμπο οι πληροφορίες είναι πολύ περιορισμένες, δεν υπάρχει καμία ένδειξη ταυτόχρονης ενεργοποίησης των δύο ηφαιστειακών κέντρων.

5. Αν η σεισμικότητα στην Άνυδρο είναι τυπική (δηλαδή σεισμοτεκτονική), θα γίνει κάποιος ισχυρός σεισμός το επόμενο διάστημα;

Δυστυχώς δεν υπάρχει καμία επιστημονική μεθοδολογία που να διασφαλίζει τη δυνατότητά μας να καταλάβουμε αν μία ακολουθία είναι προσεισμική. Με άλλα λόγια, η επιστημονική κοινότητα (σε παγκόσμιο επίπεδο) δεν ξέρει αν θα ακολουθήσει κάποιος ισχυρός σεισμός. Αυτό που γνωρίζουμε (από τις θαλάσσιες έρευνες) είναι ότι στην περιοχή υπάρχουν μικρά και πιο μεγάλα ρήγματα, κάποια από τα οποία μπορεί να φιλοξενήσουν και ένα σεισμό της τάξης του Μ=6 ή και μεγαλύτερο. Αυτό δε σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι ένας τέτοιος σεισμός θα συμβεί, αφού κάθε δραστηριότητα (σε μία σεισμική ζώνη ρηγμάτων) δε σημαίνει (συνήθως) ότι έχουμε και διάρρηξη ολόκληρου του σεισμογόνου ρήγματος.

Υπάρχει σοβαρή πιθανότητα η δραστηριότητα να συνεχίσει και να “σβήσει” με ανάλογους σεισμούς, να εξελιχθεί δηλαδή σε μία σμηνοσειρά, ή να γίνει κάποιος πιο ισχυρός αλλά όχι πολύ μεγάλος κύριος σεισμός (π.χ. Μ=5), ο οποίος θα ενοχλήσει αλλά δεν θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στη Σαντορίνη. Αυτή η θεμελιώδης επιστημονική αδυναμία είναι και ο λόγος που δεν βασίζουμε την αντισεισμική μας πολιτική στη βραχυπρόθεσμη πρόγνωση (που δεν υπάρχει), αλλά στις αντισεισμικές κατασκευές.

6. Αν δεν ξέρουμε αν θα γίνει ισχυρός σεισμός, γιατί ανακοινώθηκαν μέτρα; Συνηθίζεται η λήψη τέτοιων μέτρων;

Ακριβώς επειδή η εξέλιξη της ακολουθίας είναι άγνωστη, επιβάλλεται να ληφθούν προληπτικά μέτρα. Τα μέτρα αυτά δεν οφείλονται στον “φόβο” ενός μεγάλου σεισμού, παρόλο που μπορεί να έχουμε και έναν ισχυρό σεισμό. Είναι απαραίτητες, λογικές ενέργειες, που γίνονται όταν είναι σε εξέλιξη μία έντονη ακολουθία, ώστε να μην έχουμε επιπτώσεις λόγω πανικού.

Για παράδειγμα, όταν υπάρχει σε εξέλιξη μία ακολουθία όπως αυτή που βιώνει η Σαντορίνη, δεν μπορεί να υπάρχουν συγκεντρώσεις πολλών ατόμων, όχι γιατί εκτιμούμε ότι το κτήριο κινδυνεύει με κατάρρευση, αλλά γιατί με έναν ισχυρό σεισμό μπορεί να προκληθεί πανικός και να έχουμε τραυματισμούς ή και θύματα από την προσπάθεια να εκκενωθεί ο χώρος. Είναι τυπική πρακτική η αποφυγή συναθροίσεων κοινού όταν υπάρχει μία έντονη σεισμική ακολουθία. Οι ίδιοι λόγοι επιβάλλουν προσοχή και στα σχολεία, όπου η διαχείριση των μαθητών είναι πολύ δύσκολη όταν είναι σε εξέλιξη μία σεισμική ακολουθία και τα παιδιά αισθάνονται συνεχώς σεισμικές δονήσεις, ή και σε σημεία με γνωστά προβλήματα βραχοπτώσεων.

Τα προληπτικά μέτρα στη Σαντορίνη

Υπενθυμίζεται πως, η Επιστημονική Επιτροπή Εκτίμησης Σεισμικού Κινδύνου και η Μόνιμη Επιστημονική Επιτροπή Παρακολούθησης του Ελληνικού Ηφαιστειακού Τόξου του ΟΑΣΠ συνεδρίασαν εκτάκτως, το Σάββατο (1/2), και αποφάσισαν να ληφθούν προληπτικά μέτρα στη Σαντορίνη προκειμένου να διασφαλιστεί η ασφάλεια των πολιτών.

Οι αρχές καλούν τους κατοίκους και τους επισκέπτες του νησιού να παραμείνουν σε επιφυλακή και να ακολουθήσουν τις οδηγίες των τοπικών Αρχών για τη μείωση του κινδύνου.

Οπως αναφέρεται σε ανακοίνωση του υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, μετά την ενδελεχή εξέταση όλων των μέχρι τώρα δεδομένων, διατυπώθηκε ομόφωνα από όλα τα μέλη των Επιτροπών ότι:

1. Η σεισμική δραστηριότητα εντός της καλδέρας περιήλθε σε ύφεση.
2. Το τελευταίο 24ωρο καταγράφεται στην περιοχή της Ανύδρου, μεταξύ Θήρας και Αμοργού, αυξημένη σεισμική ακολουθία με μέγιστο μέγεθος το 4.3. Αυτή η σεισμική δραστηριότητα δεν σχετίζεται με ηφαιστειακή δραστηριότητα, καθώς οφείλεται σε υποθαλάσσια ρήγματα με διεύθυνση ΒΑ-ΝΔ.

Οι Επιτροπές πρότειναν τα ακόλουθα προληπτικά μέτρα, τα οποία υιοθετήθηκαν από τον Δήμο Θήρας:

1. Την αναστολή λειτουργίας των μονάδων εκπαίδευσης (παιδικών σταθμών, νηπιαγωγείων, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης) τη Δευτέρα (3/2)
2. Την ακύρωση των προγραμματισμένων εκδηλώσεων και συγκεντρώσεων σε κλειστούς χώρους την Κυριακή (2/2) και τη Δευτέρα (3/2)
3. Την αποφυγή πρόσβασης και παραμονής στα λιμάνια Αμμουδίου και Παλαιού λιμένα Φηρών.

Εφόσον κριθεί σκόπιμο, θα υπάρξει ανάλογη συνεδρίαση εκ νέου.

Σημειώνεται ότι την κοινή συνεδρίαση των δύο Επιτροπών συγκάλεσε ο πρόεδρος του ΟΑΣΠ, καθηγητής Ευθύμιος Λέκκας. Η συνεδρίαση πραγματοποιήθηκε στο υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, παρουσία του υπουργού Βασίλη Κικίλια, του Υφυπουργού Ευάγγελου Τουρνά, του ΓΓ. Πολιτικής Προστασίας, Βασίλη Παπαγεωργίου, καθώς και της ηγεσίας του Πυροσβεστικού Σώματος.

Σε ό,τι αφορά την ενημέρωση των πολιτών σε θέματα αντισεισμικής προστασίας, οδηγίες μπορούν να αναζητηθούν στους δικτυακούς τόπους του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας (www.oasp.gr) και του υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας (www.civilprotection.gr).