Το συριακό κουτί της Πανδώρας

*Η ανάλυση περιλαμβάνεται στο 24ο Δελτίο Διεθνών & Ευρωπαϊκών του Ινστιτούτου ΕΝΑ που θα δημοσιευθεί στο www.enainstitute.org

Η πτώση του καθεστώτος Άσαντ έχει δημιουργήσει μια νέα πραγματικότητα στη Συρία. Η άνοδος του Hay’at Tahrir al-Sham (HTS) στην εξουσία συνοδεύτηκε από την εξάπλωση του ισραηλινού στρατού στα νοτιοδυτικά της χώρας και του τουρκικού στα βορειοανατολικά. Η Συρία τείνει να γίνει πεδίο εκδίπλωσης διεθνών και περιφερειακών ανταγωνισμών, με επίκεντρο μια δυτικοφανή, βαθιά ισλαμιστική κυβέρνηση, η οποία υποστηρίζεται από όλο το αντι-ασαντικό στρατόπεδο.

Η επικράτηση του Άσαντ στη συριακή κρίση από το 2011 μέχρι και το 2024 έφερε τη σφραγίδα της Ρωσίας, με την πολύτιμη αρωγή του σιιτικού άξονα (Ιράν, Χεζμπολάχ, Χούθι κ.ά.). Η ανατροπή της 8ης Δεκεμβρίου 2024 άφησε πολλά αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με το τι μέλλει γενέσθαι στη Μέση Ανατολή. Μέχρι και σήμερα ο Πούτιν διατηρεί μια διακριτική απόσταση από τα γεγονότα, χωρίς όμως να έχει εγκαταλείψει τις ναυτικές βάσεις, χωρίς να έχει αποσύρει το στόλο του και χωρίς να έχει λάβει επίσημα θέση απέναντι στη νέα τάξη πραγμάτων στη Συρία και το HTS, το οποίο μέχρι προσφάτως συμπεριλαμβανόταν στη λίστα του ρωσικού κράτους με τις τρομοκρατικές οργανώσεις.

Παράλληλα, φαίνεται να αυξάνεται η τριβή μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ. Τα δύο κράτη διατηρούν εδώ και δεκαετίες μια ιδιαίτερη σχέση, άλλοτε ως στενοί συνεργάτες, άλλοτε ως ιδεολογικοί εχθροί. Οι πρόσφατες δηλώσεις του Ερντογάν κατά του Νετανιάχου είχαν οξύνει τα πνεύματα μεταξύ των δύο ηγετών, με τον δεύτερο να απαντά σε έντονο ύφος στον πρώτο σχετικά με την επεκτατική πολιτική αμφότερων των κρατών εντός των συριακών συνόρων.

Τόσο η Τουρκία όσο και το Ισραήλ φαίνεται να είναι οι κερδισμένοι μέχρι στιγμής. Η Τουρκία έχει εντείνει την παρουσία της στα συριακά εδάφη (σε βάθος έως και 50 χιλιομέτρων). Επιπλέον, έχει αυξήσει τα στρατεύματά της κατά μήκος των συνόρων, ενώ, σύμφωνα με πρόσφατες αναφορές, σχεδιάζει να δημιουργήσει νέες στρατιωτικές βάσεις σε διάφορες περιοχές της Συρίας, όπως στη Δαμασκό και τη Χομς, στο πλαίσιο αμυντικής συμφωνίας με τη νέα συριακή κυβέρνηση. Αντίστοιχα, οι ισραηλινές δυνάμεις έχουν προωθηθεί έως και 25 χιλιόμετρα από τη Δαμασκό, καταλαμβάνοντας στρατηγικές θέσεις, όπως το όρος Ερμών, που προσφέρει σημαντικό πλεονέκτημα επιτήρησης προς την πρωτεύουσα.

Επιπλέον, το Ισραήλ έχει πραγματοποιήσει περισσότερες από 300 αεροπορικές επιδρομές στη Συρία, στοχεύοντας στρατιωτικές εγκαταστάσεις και αποθήκες όπλων, με σκοπό την αποδυνάμωση των στρατιωτικών δυνατοτήτων της χώρας, γεγονός που υποδηλώνει ότι το ισραηλινό κράτος αμφιβάλλει για τις προθέσεις της νέας συριακής κυβέρνησης.

Παράλληλα, η Σαουδική Αραβία, μετά την εκεχειρία του πολέμου στη Γάζα, παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις στη Συρία, επιδιώκοντας να ενισχύσει τη δική της επιρροή στην περιοχή, ιδίως ως αντίβαρο στον σιιτικό άξονα, ο οποίος έχει βγει βαριά τραυματισμένος από δύο μέτωπα. Η ριζοσπαστικοποίηση της Συρίας υπό το HTS δημιουργεί ευκαιρίες για το Ριάντ να προωθήσει μια δική του εκδοχή σουνιτικής επιρροής, περιορίζοντας έτσι τη δυναμική του Ιράν. Επιπλέον, ένας νέος ανταγωνισμός φαίνεται να γεννάται πάνω από τα ερείπια της Συρίας, καθώς η Σαουδική Αραβία έρχεται να διεκδικήσει το έργο της ανοικοδόμησης του συριακού κράτους, ανταγωνιζόμενη τις τουρκικές προσφορές και προτάσεις.

Μάλιστα, στο πλαίσιο αυτό, η Σαουδική Αραβία ζήτησε την άρση των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί στη Συρία, τονίζοντας ότι αυτή είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη και ανοικοδόμηση της χώρας ως αραβικού κράτους που θα είναι ελεύθερο και ασφαλές για όλους τους πολίτες του, με σεβασμό στην κυριαρχία και την εδαφική του ακεραιότητα. Ωστόσο, οι δυτικές χώρες παραμένουν επιφυλακτικές, ζητώντας εγγυήσεις από τις νέες συριακές αρχές πριν προχωρήσουν σε άρση των κυρώσεων.

Την ίδια στιγμή, οι Ηνωμένες Πολιτείες, αν και έχουν αποσυρθεί από πολλές στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Μέση Ανατολή, δεν εγκαταλείπουν τη Συρία. Η αμερικανική στρατηγική φαίνεται να επικεντρώνεται στην αποτροπή πλήρους ελέγχου της χώρας από τον άξονα Ρωσίας-Ιράν, διατηρώντας ελάχιστες αλλά κρίσιμες στρατιωτικές βάσεις και υποστηρίζοντας δυνάμεις που ευθυγραμμίζονται με τα δυτικά συμφέροντα. Η Ουάσιγκτον επιχειρεί να ισορροπήσει ανάμεσα στη διασφάλιση της σταθερότητας και την αποτροπή της ενίσχυσης ακραίων στοιχείων, χωρίς να εμπλακεί βαθιά στη νέα πολιτική σκηνή της Συρίας.

Το ερώτημα που ευλόγως γεννάται είναι εάν η σταθερότητα που επιδιώκουν οι ΗΠΑ συνδέεται με την ενδεχόμενη δημιουργία ενός κουρδικού κράτους ή εάν μια τέτοια ενέργεια αντιστοιχεί στο άνοιγμα του κουτιού της Πανδώρας. Το κουρδικό ζήτημα παραμένει κεντρικό στη γεωπολιτική σκακιέρα της Μέσης Ανατολής, ιδιαίτερα μετά την πτώση του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία. Η Τουρκία, αντιμετωπίζοντας την πιθανότητα δημιουργίας ενός αυτόνομου κουρδικού κράτους στα νότια σύνορά της, έχει εντείνει τις στρατιωτικές της επιχειρήσεις στη βόρεια Συρία, επιδιώκοντας να αποτρέψει την εδραίωση κουρδικών δυνάμεων στην περιοχή. Παράλληλα, η Άγκυρα φαίνεται να εξετάζει όλα τα ενδεχόμενα, λαμβάνοντας υπόψη τη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα, με στόχο την εσωτερική επίλυση του προβλήματος, ώστε να μειώσει τις εξωτερικές πιέσεις που προέρχονται από τις κουρδικές δυνάμεις στη Συρία και το Ιράκ.

Το Ισραήλ, από την πλευρά του, παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις, καθώς η αποδυνάμωση του Ιράν και της Χεζμπολάχ μετά  την εκεχειρία στη Γάζα δημιουργεί νέες δυναμικές στην περιοχή. Εκμεταλλευόμενο τη συγκυρία, το Ισραήλ τείνει να συντάσσεται με τις ΗΠΑ αντιλαμβανόμενο τους Κούρδους ως συμμάχους στον αγώνα κατά του εξτρεμισμού, ενώ παράλληλα υποστηρίζει τη δημιουργία ενός αυτόνομου κουρδικού κράτους, το οποίο θα λειτουργεί ως ανάχωμα στην τουρκική επεκτατικότητα και την εξάπλωση των ισλαμιστικών κινημάτων στην περιοχή. Ωστόσο, ιστορικά, οι ΗΠΑ έχουν κατηγορηθεί για εγκατάλειψη των Κούρδων μετά τη χρήση τους για συγκεκριμένους στρατηγικούς στόχους, γεγονός που δημιουργεί αβεβαιότητα για τη μελλοντική τους υποστήριξη, παρά την όποια προφορική δέσμευση.

Εν κατακλείδι, η πτώση του καθεστώτος Άσαντ σηματοδοτεί το τέλος ενός μεγάλου κεφαλαίου στη Συρία και το άνοιγμα ενός νέου, γεμάτου προκλήσεις αλλά και ευκαιρίες για τους περιφερειακούς και διεθνείς δρώντες. Η χώρα βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι, με τη διεθνή κοινότητα να καλείται να στηρίξει τη μετάβαση σε ένα δημοκρατικό και σταθερό καθεστώς. Η διασφάλιση της ειρήνης, η ανοικοδόμηση των θεσμών και η προστασία των δικαιωμάτων όλων των πολιτών αποτελούν προτεραιότητες για το μέλλον της Συρίας, ωστόσο το παρόν παραμένει αβέβαιο.

Η Συρία σήμερα είναι ένας καθρέφτης των μεγάλων προκλήσεων που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα: Πώς θα εξισορροπηθεί η πολιτική σταθερότητα με τη δημοκρατική μετάβαση; Ποιος θα καθορίσει τα όρια της ανοικοδόμησης και της επιρροής; Και, το κυριότερο, ποιος θα διασφαλίσει ότι οι Σύροι πολίτες δεν θα μείνουν ξανά στο περιθώριο των εξελίξεων;

*Ηλέκτρα Νησίδου είναι Πολιτική Επιστήμονας, ΜΑ Διεθνής & Ευρωπαϊκή Διακυβέρνηση & Πολιτική, ΕΚΠΑ