ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης – Μισός Αιώνας Θεάτρου σε μια εντυπωσιακή έκθεση

Είναι ο πρώτος περιφερειακός θεατρικός οργανισμός που συγκροτήθηκε στην Ελλάδα. Γεννήθηκε ως Εταιρεία Θεάτρου Κρήτης (ΕΘΕΚ) χάρη στην πρωτοβουλία μιας ομάδας εμπνευσμένων Κρητών, με την υποστήριξη του κορυφαίου θεατρανθρώπου Αλέξη Μινωτή και άλλων σπουδαίων Κρητών καλλιτεχνών, όπως οι Μάνος Κατράκης, Μάνος Χατζιδάκις και ο αρχιτέκτων Μάνος Περράκης. Στέριωσε και μοίρασε τους καρπούς του όχι μόνο στην Κρήτη, αλλά σε κάθε γωνιά της Ελλάδας.

Η Εταιρεία Θεάτρου Κρήτης υπήρξε η αρχή, και φέτος, η μετεξέλιξή της, το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Κρήτης, συμπληρώνει μισό αιώνα ζωής και γιορτάζει με μια επετειακή, μουσειακού επιπέδου έκθεση, υπό τον τίτλο «ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης – 50 Χρόνια Θέατρο – Ένα Ζωντανό Αρχείο», που φιλοξενείται στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων. Η έκθεση διοργανώνεται από τον Δήμο Χανίων, τη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Κρήτης, με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και σε συνδιοργάνωση με την Περιφέρεια Κρήτης.

Περισσότερα από 700 εκθέματα – κοστούμια και σκηνικά, μακέτες, σχέδια και γλυπτά, σκηνοθετικές και μεταφραστικές σημειώσεις, αφίσες, προγράμματα, φωτογραφίες, βίντεο και ηχητικά ντοκουμέντα – συνθέτουν μία εικαστική εγκατάσταση από 129 παραγωγές του πλούσιου αρχείου του ΔΗΠΕΘΕΚ. Αυτά αποτελούν τον πυρήνα της διοργάνωσης, την επιμέλεια της οποίας ανέθεσε η Καλλιτεχνική Διευθύντρια του θεάτρου, Έφη Θεοδώρου, στον διεθνή εικαστικό και Επίκουρο Καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών, Αντώνη Βολανάκη.

Αντώνης Βολανάκης: “Να αφεθεί ο επισκέπτης στο ένστικτο της περιπλάνησης”

Ο Αντώνης Βολανάκης εξηγεί στο NEWS 24/7 ποια είναι τα τρία χαρακτηριστικά της επετειακής αυτής έκθεσης: “Θα αρχίσω από το γεγονός ότι η έκθεση είναι ένα χρονολόγιο περιπατητικό: η/ο επισκέπτρια/ης ακολουθεί μία πορεία με την οποία αντιλαμβάνεται και τις εκάστοτε επιλογές ρεπερτορίου και αισθητικής σε κάθε δεκαετία.

Η θεατρική πράξη της Εταιρείας Θεάτρου Κρήτης και η συνέχεια ως ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης είναι συνομήλικη με την Γ΄ Ελληνική Δημοκρατία και είναι ο πρώτος περιφερειακός θεατρικός οργανισμός που συγκροτήθηκε στην Ελλάδα, λίγο πριν από τη Μεταπολίτευση.

To ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης περιόδευσε σε όλη την Κρήτη και στην ενδοχώρα αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Η έκθεση αυτή διαρθώνεται σε τρία επίπεδα: της πρώτης περιόδου έως την ίδρυση του ΔΗΠΕΘΕ, Το δεύτερο επίπεδο μέχρι το τέλος του προηγούμενου αιώνα και 21ος αιώνας.

Η μελέτη του αρχείου με προκάλεσε να το αντιληφθώ ως ένα πεδίο μιας επιτέλεσης, μιας θεατρικής παράστασης εξού και του έδωσα τον επιθετικό προσδιορισμό ζωντανό. Τα τεκμήρια είναι φωτογραφίες, ζωγραφικές μακέτες, κοστούμια, σκηνικά γλυπτά και αντικείμενα τα οποία συνθέτουν ένα αφήγημα ιστορίας και ανθρωπολογίας. Βλέποντας η/ο επισκέπτης τα βίντεο και τις αφίσες στον 21ο αιώνα παρατηρεί και τις ραγδαίες εξελίξεις από την επιλογή των κειμένων, των ηθοποιών αλλά και της αισθητικής.

Το δεύτερο χαρακτηριστικό της έκθεσης όπως την οραματίστηκα είναι η πολυμεσικότητα, η διαδραστικότητα και η συμμετοχή: η έκθεση προσκαλεί το κοινό της να διαβάσει θεατρικά κείμενα, να δοκιμάσει κοστούμια, να φωτογραφηθεί σε σκηνικό, να ζωγραφίσει, να βιώσει ένα χώρο με εικόνες και αντικείμενα που ξεχειλίζουν με αφορμές για αφηγήσεις ιστοριών, εν τέλει να παίξει θέατρο.

Η έκθεση δεν είναι μια τυπική παράθεση αντικειμένων. Τον χώρο της έκθεσης τον σχεδίασα για μια βιωμένη εμπειρία αισθητικού γεγονότος: Τα τρία επίπεδα της έκθεσης ενώνονται με μία εικαστική εγκατάσταση που ανταποκρίνεται στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του κτιρίου με μία αναφορά ιστίων σε καράβι. Πώς ένας μουσειακός χώρος μπορεί με όχημα το θέατρο να μας ταξιδέψει”.

Και συνεχίζει επισημαίνοντας τα τρία εκθέματα που πρέπει οπωσδήποτε να δει ο επισκέπτης: “Η/ο επισκέπτρια/ης θα πρότεινα να αφεθεί στο ένστικτο στην περιπλάνηση της/του. Είναι πολλά τα είδη εκθεμάτων από πολλές διαφορετικές περιόδους.

Εάν θα έπρεπε να επιλέξει μόνο τρία που θα πρότεινα θα ήταν να καθίσει να δει ένα ολόκληρο βίντεο από μία παράσταση που θα τον προσκαλέσει για παράδειγμα σε ένα αρχαιολογικό χώρο σε σκηνοθεσία της Έφης Θεοδώρου. Στη συνέχεια να παρατηρήσει με προσοχή τα χειροποίητα κοστούμια, για παράδειγμα εκείνα σε σχεδιασμό και επίβλεψη της Λαλούλας Χρυσικοπούλου και να παρατηρήσει τις εκφράσεις ηθοποιών σε φωτογραφίες για παράδειγμα της Μαρίας Σκουλά”.

Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετώπισε ο Αντώνης Βολανάκης στη διαχείριση του υλικού; “Ο χρόνος και ο χώρος. Τα αρχεία απαιτούν πολυετή επεξεργασία και μεγάλη ομάδα εξειδικευμένων επιστημόνων. Είχα την χαρά να έχω ως συνεργάτιδα μία εξαιρετική αρχειονόμο την Κατερίνα Κρομμυδάκη, με μεγάλη γνώση στην ιστορία του ΔΗΠΕΘΕ και με αυταπάρνηση δούλεψε επίμονα και στήριξε και την υπόλοιπη ομάδα έρευνας και οργάνωσης.

Το αρχείο του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης χρήζει συντηρητές χαρτιού, κοστουμιών, φωτογραφίας και θεατρολόγους. Ο χώρος είναι ένα άλλο ζητούμενο καθώς ένα μέρος του αρχείου είναι σε δυσπρόσιτο χώρο και ακατάλληλο για επισκέψεις ερευνητών. Εύχομαι ότι η έκθεση μας θα είναι και η αφορμή για την εύρεση κατάλληλου χώρου για το αρχείο για την περαιτέρω φροντίδα του” απαντά.

Στους τρεις ορόφους της Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων, οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να περιηγηθούν στις τρεις κύριες περιόδους του θεατρικού οργανισμού:

α) 1974-1986, Εταιρεία Θεάτρου Κρήτης (ΕΘΕΚ) – Ημικρατικό Θέατρο Κρήτης – ΔΗΠΕΘΕ Χανίων Κρήτης
β) 1986-2000, ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης
γ) 2001-2024, 21ος αιώνας

Η χρονική εξέλιξη, όμως, δεν είναι δεσμευτική για την πορεία του επισκέπτη. Αντιθέτως, στόχος της έκθεσης είναι να θυμίσει στους μεγαλύτερους και να συστήσει στους νεότερους τον σπουδαίο αυτό θεατρικό οργανισμό και παράλληλα να δημιουργήσει τις συνθήκες ώστε το κοινό να προσεγγίσει αθέατες όψεις της προετοιμασίας μιας θεατρικής παραγωγής. Οι διαδρομές θα είναι πολλές και διαφορετικές, γεγονός που θα καθιστά την έκθεση ελκυστική για πολλαπλές επισκέψεις.

Ενδεικτικά ορισμένες από τις θεματικές διαδρομές είναι:

– Του κρητικού θεάτρου (Βιτσέντζος Κορνάρος, Γεώργιος Χορτάτσης κ.ά.), για να θαυμάσουν μεταξύ άλλων το κοστούμι που φορούσε ο Αλέξης Μινωτής στην εναρκτήρια παράσταση του οργανισμού ή εκείνα που σχεδίασε η Λαλούλα Χρυσικοπούλου για τον Στάθη, σε σκηνοθεσία του Σπύρου Ευαγγελάτου.
– Του ξένου ρεπερτορίου (Μολιέρος, Μπέρτολτ Μπρεχτ κ.ά.), για να δουν, μεταξύ άλλων, σε βίντεο τη Φαίδρα του Ρακίνα στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου.
– Της σύγχρονης ελληνικής γραφής (Καζαντζάκης, Κιτσοπούλου κ.ά.), προτείνοντας να δοκιμάσουν κοστούμια από τον Καπετάν Μιχάλη και να διαβάσουν σε μεγέθυνση χειρόγραφο του Καμπανέλλη.
– Του αρχαίου θεάτρου (Αριστοφάνης, Ευριπίδης κ.ά.), αλλά και να απολαύσουν την καταγραφή του Αίαντα του Γιάννη Ρίτσου σε σκηνοθεσία του Βασίλη Παπαβασιλείου στο Θέατρο της Αρχαίας Απτέρας και να δουν πώς ένα σχέδιο του Αντώνη Κυριακούλη μεταφράζεται σε κοστούμι που το φοράει ο ηθοποιός.
– Της μουσικής, έχοντας τη δυνατότητα να ξεφυλλίσουν παρτιτούρες, επί παραδείγματι του Χρήστου Λεοντή.
– Των γυναικών δημιουργών, με οπτικές επισημάνσεις για “πρώτη φορά” σχετικά με συγγραφή κειμένου, σκηνοθεσία, σχεδιασμό ήχου, σκηνικών, κοστουμιών, φωτισμού κ.λπ.
– Του πρωτότυπου υλικού από το θέατρο για παιδιά και την πειραματική σκηνή, των ομάδων ενηλίκων ερασιτεχνών.
– Της δημιουργίας του δικού τους χάρτη με τα τεκμήρια που τους ελκύουν περισσότερο.

Βασικό άξονα για την προετοιμασία και την οργάνωση της έκθεσης αποτελεί η ενδελεχής έρευνα του εκτενούς αρχείου του ΔΗΠΕΘΕΚ, στην οποία προχώρησε ο Αντώνης Βολανάκης με την ομάδα του, ώστε να αντληθούν τα δεδομένα εκείνα που θα επιτρέψουν τόσο στον μη μυημένο επισκέπτη, όσο και σε εκείνον που έχει ειδικό ενδιαφέρον, να βρουν πληροφορίες παρουσιαζόμενες με τρόπο προσιτό, ελκυστικό και συνάμα πλήρως τεκμηριωμένο.

Η διάδραση είναι ένας από τους βασικούς πυλώνες σχεδιασμού της έκθεσης, στο πλαίσιο της οποίας οι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να δοκιμάσουν θεατρικά κοστούμια, να φωτογραφηθούν σε σκηνικό γλυπτό και να δουν τα σχέδια μελέτης της έκθεσης πριν την υλοποίησή της.

Τη διοργάνωση θα συνοδεύει πολυσέλιδος έγχρωμος κατάλογος με πλήρη παραστασιογραφία των 50 ετών, σε επιμέλεια του Αντώνη Βολανάκη, ο οποίος θα κυκλοφορήσει από την Κάπα Eκδοτική.